Hugur og hönd - 2019, Síða 8

8 HUGUR OG HÖND 2019
landsins til að skoða og
lýsa náttúru landsins
en hann sýndi klæðnaði
fólks strax líka mikinn
áhuga. Sérsvið Hookers
var grasafræði en þau
fræði krefjast góðrar
athyglisgáfu og hæfni
til að greina og lýsa
hlutum og fyrirbærum
svo að ekki þarf að
efast um getu Hookers
og vandvirkni þótt
hann væri aðeins 24
ára gamall. Í kjölfar
ferðarinnar um Ísland
gaf Hooker út dagbók
sína og niðurstöður.2
Þar lýsti hann ekki
aðeins landi og þjóð
heldur líka íslenskum kvenbúningi sem hann sagði
frábrugðinn fatnaði í öðrum löndum og skrifaði að
sér væri hægt um vik að lýsa slíkum búningi: „... þar
sem ég var svo lánsamur að fá einn fínasta búninginn
á eynni óskaddaðan með mér til Englands.“3 Í bókinni
lýsti Hooker í löngu máli einstökum búningahlutum;
faldi, upphluti, millipilsi, svuntu, treyju, kraga, klútum
og hempu og ýmiss konar og miklu skarti, svo sem
millum, belti, hnöppum og stórum hempuskjöldum
með fangamarkinu SMD. Hooker nefndi að til að
klæðnaðurinn yrði brúðarklæði þá þyrfti að bæta við
hann tveim hlutum, koffri utan um höfuðbúnaðinn
og herðafesti og báðum þessum hlutum lýsti hann.
Hann sagði reyndar að svo erfitt væri að lýsa höfuð-
fatinu, faldinum, að hann léti teikningu fylgja með
lýsingunni. Á teikningu Hookers er greinilega fíngert
koffur.
Elsa E. Guðjónsson (1924-2010) sagði oft frá því
þegar hún fann þennan gamla faldbúning á V&A
safninu er hún var að kanna íslenska gripi þar árið
1963.4 Í gamalli aðfangaskrá á safninu rakst hún á
lýsingu á búningi sem hafði komið til safnsins í mars
1869. Lýsingin kom í flestu heim við greinargerðina
í bók Hookers en hana þekkti Elsa. Samkvæmt
skránni hafði safnið keypt búninginn af „Dr. Hooker“
og Elsa ályktaði að hann væri Joseph D. Hooker, elsti
sonur Williams J. Hooker, og hefði hann ákveðið að
búningurinn yrði varðveittur á safni eftir að faðir
hans lést. Þótt búningurinn væri skráður á safninu
var hann ekki auðfundinn. Loks fannst hann í útibúi
V&A sem sérhæfir sig í hlutum sem tengjast börnum
og barnamenningu.5 Þar hékk búningurinn á gínu í
kjallarageymslu og þegar Elsa hafði dustað og blásið
mesta rykið af honum leyndi sér ekki að þarna var
kominn sá ríkmannlegi klæðnaður íslenskrar hefðar-
konu sem Hooker hafði lýst, með forkunnarfögrum
útsaumi og miklu og vönduðu kvensilfri. Eftir að Elsa
fann búninginn var hann fluttur til höfuðstöðva V&A
og lagfærður og hefur síðan verið varðveittur þar.
Hempan sem hafði fylgt búningnum fannst ekki þarna.
Í ljós kom að hún var í öðru útibúi safnsins, Horni-
mansafninu.6 Það státar bæði af náttúrugripum og
menningarminjum og á heilmikið safn af hljóðfærum
og einkennisbúningum. Hempan var líka fljótlega
flutt á aðalsafnið. Haustið 1968 fékk Þjóðminjasafn
Íslands faldbúninginn og hempuna lánaða til eins árs.
Þá gat starfsfólk safnsins skoðað búninginn rækilega
og myndað. Ekki var vafi að þetta væri búningurinn
sem Hooker hafði flutt utan árið 1809. Allt passaði við
lýsingu hans. Þó vantaði faldinn og það sem honum
fylgdi, þar á meðal koffrið. Haustið 1969 var búning-
urinn til sýnis í Bogasal Þjóðminjasafns áður en hann
var aftur fluttur utan.
Uppruna leitað
Spurningar vöknuðu. Hvaðan komu fötin og silfrið?
Hver saumaði búninginn og á hvaða konu? Undar-
legt er að sá glöggi maður Hooker skyldi ekki hafa
skráð það í bók sinni. Fljótlega þekktist hempan.
Myndlistamenn í Íslandsleiðangri Josephs Banks
árið 1772 höfðu teiknað myndir af skjöldum hennar
og krækjum þegar þeir heimsóttu amtmannshjónin
Sigríði Magnúsdóttur (1734-1807) og Ólaf Stefánsson
(1731-1812) sem þá bjuggu í Sviðholti á Álftanesi.7
Skildirnir voru eign Sigríðar og báru fangamark
hennar Sigríður MagnúsDóttir. Hempan var því aug-
ljóslega komin frá fjölskyldu þeirra Sigríðar og Ólafs
og þá líklegast búningurinn allur. Það kom ekki á
óvart. Hooker hafði mikil samskipti við fjölskylduna
þegar hann var á landinu. Í upphafi dvalar sinnar fór
hann í eftirminnilega veislu til Ólafs sem þá bjó í Viðey
og hreifst af búningunum sem konur þar báru. Síðar
var Hooker í nokkra daga með Magnúsi Stephensen
(1762-1833) elsta syni Ólafs og Sigríðar sem bjó að
Innrihólmi undir Akrafjalli. Þeir fóru þaðan í ferð um
Borgarfjörð og heimsóttu systkini Magnúsar, Stefán
sem bjó á Hvanneyri og Ragnheiði sem bjó á Leirá.
Í Sviðholti höfðu leiðangursmenn Banks líka
Fa l d u r, t e i k n i n g W i l l i a m s J .
H o o k e r. Um f a l d i n n s ý n i s t ve ra
f í n ge r t k o f f u r.
My d 1.
Faldur, teikning Williams J. Hooker.
Á faldinum sýnist vera
fíngert koffur.