Fréttablaðið - 16.04.2020, Side 25

Ekki hefur farið fram hjá neinum að mikið mæðir á heilbrigðisstarfsfólki sem ber
hitann og þungann af COVID-19
veirufaraldrinum sem nú geisar
um allan heim. Heilbrigðisstarfs-
menn hætta jafnvel lífi sínu á degi
hverjum með því að mæta til vinnu.
Fjallað hefur verið um okkar her
heilbrigðisstarfsmanna, við Íslend-
ingar berjumst ekki við aðrar þjóðir
heldur berjumst við illskeyttar
veirur og sjúkdóma, með framúr-
skarandi vel menntuðum og þjálf-
uðum heilbrigðishermönnum.
Hætta er á að vaxandi streita
auk vanmats í launum geti leitt
til kulnunar í starfi. Margar heil-
brigðisstéttir eru í sérstakri áhættu
því álag og streita er vissulega fylgi-
fiskur þess að vera heilbrigðisher-
maður. Handleiðsla er gagnreynd
forvörn gegn streitu og kulnun en
jafnframt mikilvægt brýningar-
tæki fyrir fagfólk sem stuðlar að
fagþróun. Handleiðsla ætti að vera
sjálfsögð sem hluti af starfsskilyrð-
um okkar heilbrigðishers en víða er
óljóst hvort handleiðsla sé hluti af
stuðningúrræðum. Sumar fagstéttir
(s.s. félagsráðgjafar, hjúkrunar-
fræðingar, sálfræðingar) eru með
handleiðsluákvæði í sínum kjara-
samningum, mismunandi orðað,
en þessar stéttir gera sér grein fyrir
að handleiðsla getur skipt sköpum.
Já, heilbrigðisherinn okkar þarf
handleiðslu og það þarf að huga
að starfsskilyrðum þeirra í víðu
samhengi þannig að við séum ekki
að missa okkar hermenn í ótíma-
bæra örorku sökum álags í vinnu
og skorts á stuðningi eða að þeir
hætti sökum þess að þeir geti ekki
framleitt sér eða fjölskylu sinni.
Laun heilbrigðisstarfsmanna ættu
að endurspegla þá ábyrgð og helgun
sem starfinu fylgir og tryggja þarf
að starfsskilyrði verndi heilbrigðis-
hermennina okkar ásamt því að
stuðla að auknum gæðum og öryggi
í heilbrigðisþjónustu.
Handleiðsla og
heilbrigðisher
Sveindís Anna
Jóhannsdóttir
félagsráðgjafi/
handleiðari
Af mikilli aðdáun hef ég fylgst með skólafólki takast á við f lókinn veruleika COVID-
19 faraldursins, þar sem hvert nýja
úrlausnarefnið rekur annað. Leik-
og grunnskólar halda sjó með nýju
skipulagi þar sem hver starfsmaður
er mikilvægur hlekkur í heildar-
keðjunni og framhaldsskólar hafa
haldið úti fjarnámi þar sem kapp-
kostað er að halda unga fólkinu við
efnið og reynt eftir fremsta megni
að missa engan frá borði.
Tæknin kemur sannarlega við
sögu í skólahaldi grunn- og fram-
haldsskólanna, nú þegar lögð er
áhersla á f jarkennslu með alls
konar sniði. Kennarar ná að funda
með nemendahópunum sínum í
gegnum fjarfundabúnað og geta
þannig haldið utan um sitt fólk þótt
enginn mæti í hefðbundna skóla-
stofu. Ég fylgdist með grunnskóla
færa allt sitt starf frá 1. og upp í 10.
bekk yfir í fjarkennslu. Sú vinna
skilaði um leið mikilli þekkingu,
sem á eftir að nýtast öllu skólasam-
félaginu til lengri tíma. Ég fylgdist
líka með unglingaskólum þar sem
leikur einn var að halda uppi hefð-
bundnu skólastarfi því tæknin
hafði þegar verið innleidd sem eðli-
legur hluti námsins.
Allt menntakerfið hefur brugð-
ist mjög hratt við áður óþekktum
aðstæðum. Margir voru reiðubúnir
að leita tæknilausna í skólastarfinu,
hver og einn lagði sitt af mörkum
til að sú vinna skilaði árangri, allir
voru reiðubúnir að bæta við sig
þekkingu og tryggja að tæknin
nýttist sem allra best. Mennta-
kerfið mun búa að þeirri þekkingu
og reynslu til frambúðar.
Fyrir nokkrum vikum hefðu
sumir e.t.v. freistast til að segja að
tæknin fælist í framtíðinni. Núna
getur enginn neitað því að tæknin
hefur ruðst á ógnarhraða um allt
skólakerfið, eins og samfélagið
allt, sem leitar allra leiða til fram-
fara og betri þjónustu, öf lugri og
öruggari upplýsinga. Til að tæknin
nýtist samfélaginu sem best þarf
hins vegar að tryggja aðgengi allra
að tækni til daglegra nota. Það er
mikilvægt jafnréttismál á slíkum
umbreytingatímum, auk þess
að styrkja hvern og einn til lýð-
ræðislegrar þátttöku í stafrænu
umhverfi.
Menntakerfið hefur beitt sér
fyrir vagn stafrænna umbreytinga
og hefur alla burði til að draga hann
áfram inn í framtíðina. Allir hljóta
að gera sér grein fyrir mikilvægi
þeirra breytinga, sem við höfum
tileinkað okkur af áður óþekktum
hraða. Við erum fjórða iðnbyltingin
og stafrænar lausnir hluti af hvers-
dagslífi okkar. Hikum ekki við að
tileinka okkur alla kosti tækninnar,
en gætum þess jafnframt að allir
sitji við sama borð.
Tækifærið er núna.
Fögnum þvinguðum framförum
Sara Dögg
Svanhildardóttir
oddviti Garða­
bæjarlistans í
Garðabæ
Mikið er rætt og ritað um nauðsyn sterkra fjölmiðla þessa dagana og f lestir á
því máli að einkamiðlarnir standi
höllum fæti. Því miður er það þó svo
að einhverjir stjórnmálamenn hall-
ast að þeirri leið að auka opinberar
fjárveitingar til geirans án þess að
hyggja að undirliggjandi vanda,
ójöfnum leikvelli þegar kemur að
samkeppni við bæði erlenda miðla
og ríkið sjálft.
Umsvif ríkisins á
samkeppnismarkaði
Byrjum á stöðu Ríkisútvarpsins.
Strax árið 1996 skilaði starfshópur
skipaður af ráðherra til að undirbúa
ný útvarpslög þeirri niðurstöðu að
eðlilegast væri að ríkisfjölmiðillinn
hyrfi alfarið af auglýsingamarkaði.
Hver einasti starfshópur sem skoðað
hefur rekstur stofnunarinnar síðan
hefur komist að sömu niðurstöðu,
nú síðast árið 2018 þegar svokölluð
Björgvinsnefnd skilaði þeirri niður-
stöðu að „… Ríkisútvarpið fari hið
fyrsta af auglýsingamarkaði. Þar
með verði horfið frá samkeppnis-
rekstri ríkisins í auglýsingasölu,
bæði í sjónvarpi og útvarpi.“
Starfshópar og nefndir eru þó
ekki ein um þessa skoðun. Sam-
keppniseftirlitið skrifaði álit um
umsvif Ríkisútvarpsins árið 2008
og sagði þar telja að „… þátttaka RÚV
á auglýsingamarkaði í sjónvarpi sé
veigamikil ástæða þess að ekki eru
fleiri öflugar sjónvarpsstöðvar hér á
landi …“ Í álitinu er þeim tilmælum
beint til menntamálaráðherra að
draga Ríkisútvarpið hið fyrsta af
samkeppnismarkaði og að lágmarki
takmarka verulega umsvif auglýs-
ingasölu þar til svo megi verða. Ekk-
ert gerðist og í umsögn Samkeppnis-
eftirlitsins frá 2012 um frumvarp
til laga um Ríkisútvarp segir enn:
„Samkeppniseftirlitinu hafa reglu-
lega borist ábendingar um að félagið
viðhafi enn háttsemi sem sé skaðleg
samkeppni og nánar er útskýrð í
framangreindu áliti.“ Síðan þá hefur
hlutdeild Ríkisútvarpsins í auglýs-
ingatekjum á innlendum markaði
haldið áfram að aukast. Nágranna-
löndin hafa farið allt aðra leið og tak-
marka verulega eða jafnvel banna
ríkismiðlum að sækja sér auglýsinga-
tekjur ofan á hina beinu ríkisstyrki.
Ríkisendurskoðun hefur nýverið
skilað skýrslu um rekstur Ríkisút-
varpsins og fjallar m.a. um lögbrot
í auglýsingasölu. Segir orðrétt í
skýrslunni að „Ríkisendurskoð-
andi bendir á að ekki sé valkvætt
að fara að lögum. Það er skylda
RÚV ohf. að fara eftir þeim.“ Meira
að segja fjölmiðlanefnd sem oft fer
silkihönskum um systurstofnun
sína, Ríkisútvarpið, hefur á síðustu
fjórum árum þurft að senda frá sér
12 álit eða ákvarðanir um brotlega
hegðun stofnunarinnar á sam-
keppnismarkaði.
Ójafn leikur gagnvart
erlendum miðlum
Íslenskum fjölmiðlum er meinað
að hafa tekjur af auglýsingum sem
f læða þó allt í kringum íslenska
neytendur. Það myndi strax bæta
samkeppnisstöðu margra smærri
aðila verulega ef létt yrði á höftum af
auglýsingum sem tengjast veðmál-
um og áfengi. Þetta eru vöruflokkar
sem birtast allt í kringum okkur.
Sem dæmi má nefna að helmingur
allra liða í ensku úrvalsdeildinni ber
merki veðmálafyrirtækja á treyjum
sínum. Ég leyfi mér að fullyrða að
íþróttamiðlar á borð við fotbolti.
net þyrftu engan ríkisstuðning ef
þeim væri heimilt að auglýsa veð-
málasíður og sú fjármögnun væri
mun eðlilegri en að setja slíka miðla
á framfærslu skattborgara. Hvað
varðar áfengið mætti jafnvel tak-
marka birtingar við léttvín og bjór
og gætu þá allir hætt #léttöl skrípa-
leiknum sem nú tíðkast. Auðvitað
vilja allir halda börnum og öðrum
viðkvæmum frá þessum vörum, en
þegar internetið, erlendir miðlar
og alþjóðleg átrúnaðargoð koma
þeim á framfæri nótt sem nýtan
dag, er engin lausn fólgin í að setja
veikburða innlenda fjölmiðla eina
í sóttkví. Menntun og fræðsla eru
miklu vænlegri og uppbyggilegri
leiðir að lýðheilsu.
Erlendir miðlar hafa einnig for-
skot á innlenda þegar kemur að
gjaldheimtu þar sem þeir inn-
heimta engan virðisaukaskatt af
sölu. Munar um minna en þá pró-
sentu eins og landsmenn þekkja vel
af eigin skinni. Hér er stjórnvöldum í
lófa lagið að auka tekjur í stað gjalda.
Óskilvirkur ríkisrekstur
Í hvert sinn sem stöðu ríkisútvarps
á auglýsingamarkaði ber á góma er
rætt hvernig eigi að bæta stofnun-
inni tekjumissinn en hann yrði um
það bil 2,5 milljarðar árlega. Það eru
um tvö prómill af ríkisútgjöldum
og getur því varla verið grunnfyrir-
staðan gegn því að sjálfstæðir miðlar
fái að keppa í heilbrigðu umhverfi.
Að mati undirritaðs er reyndar engin
þörf á að hækka ríkisstuðning við
stofnunina enda mætti hugsa sér
að minnka samkeppnistekjurnar á
fimm ára tímabili niður í ekki neitt.
Þessi skoðun er studd af nokkrum
staðreyndum:
n Ríkisútvarpið hefur til fjölda
ára búið við mun minni kröfur
um hagræðingu en aðrir miðlar
landsins og því er nægt svigrúm
til að gera betur í rekstri. Skýrsla
Ríkisendurskoðunar frá nóv­
ember 2019 sýnir þetta svart á
hvítu.
n Kostnaður stofnunarinnar við
að sækja auglýsingatekjurnar er
verulegur, líklega um 500 mill­
jónir á ári þegar tekin eru saman
laun og bónusar starfsmanna,
umboðsþóknanir, áhorfsmæl­
ingar o.fl.
n Stofnunin hefur stöðugt tekið
sér aukið hlutverk. Þurfum við
tvær sjónvarpsrásir, þrjár út­
varpsstöðvar, netspilara og
fréttavef? Væri útgáfa dagblaðs
kannski eðlileg næsta vöruþróun
hjá ríkisfjölmiðli?
n Nauðsynlegt er að endurskoða
rekstur dýrasta dreifikerfis
landsins sem er borið uppi af
ríkinu. Kerfið er barn síns tíma og
svo dýrt að keppinautar sjá sér
ekki lengur fært að dreifa efni
sínu um það.
Betra ríkisútvarp
En aftur að innihaldinu, hvernig
búum við til gróskumesta umhverfi
fjölmiðla á Íslandi? Það er bjarg-
föst skoðun mín að skattfé, í formi
styrkja sem yrði útdeilt af starfs-
mönnum hins opinbera, væri sóun
á peningum enda ekkert sem segir
að allir fjölmiðlar eigi rétt á að lifa
á samkeppnismarkaði. Heilbrigður
leikvöllur væri hugsaður þannig
að vel reknir miðlar, sem fólk hefur
áhuga á, eigi möguleika á að lifa á
eigin verðleikum. Það er eitthvað
rangt við það að ríkið setji sjálft sig
í miðju atburðarásarinnar, tappi
fyrst auglýsingafé af samkeppnis-
markaðinum, en taki svo lítinn hluta
þess fjár og skammti öllum miðlum
fé sem uppfylla vissar opinberar
kröfur, óháð rekstrargrundvelli við-
komandi miðils. Þess utan má óttast
að lýðræðinu stafi hætta af því, að
sjálfstæðir fjölmiðlar þurfi að segja
sig til sveitar.
Ánægjuleg afleiðing þess að hið
opinbera fari af samkeppnismarkaði
verður svo miklu betra ríkisútvarp.
Ríkisútvarp þar sem dagskrár-
ákvarðanir verða teknar af dagskrár-
stjóra en ekki auglýsingadeild. Ríkis-
útvarp sem leggur rækt við íslenska
tungu, menningu, sögu þjóðarinnar
og menningararfleifð í stað þess að
gefa pitsur í beinum útsendingum
frá verslunarklösum. Þannig ríkis-
útvarp gæti orðið RÚV okkar allra.
Höfundur hefur verið í samkeppni
við Ríkisútvarpið síðan 2003.
Vandi einkarekinna fjölmiðla
liggur í samkeppnisumhverfinu
Magnús
Ragnarsson
framkvæmda­
stjóri sölusviðs
Símans
Handleiðsla er gagnreynd
forvörn gegn streitu og
kulnun en jafnframt mikil-
vægt brýningartæki fyrir
fagfólk sem stuðlar að fag-
þróun.
Hikum ekki við að tileinka
okkur alla kosti tækninnar,
en gætum þess jafnframt að
allir sitji við sama borð.
S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 17F I M M T U D A G U R 1 6 . A P R Í L 2 0 2 0