Feykir - 29.11.2017, Qupperneq 31

312 01 7
Hnúta bastu meinin mest
mjög til lasta hraður.
Þetta gastu gert mér verst,
guðlausasti maður.
Áttræð að aldri lýsir Agnes Birni
manni sínum þannig: „Björn
Ólafsson var meðalmaður á
hæð, með þykkt hrokkið hár,
stórt enni og kollvik mikil og
lítið nef. Hann var fríður maður,
fjörmikill og gríðar duglegur.”
Blekfullur
En böndin við Norðurlandið
eru sterk, þar hríslast ræturnar
um heiðar og dali öld fram af
öld. Ljóðabréfin berast milli
landshlutanna. Vestrið lokkar.
Ólafur, faðir Björns, er þreyttur
á baslinu og þráir betra líf í
ellinni. Ingibjörg kona hans er
oft veik á sálinni og heilsulítil.
Víst er erfitt að segja skilið við
Bæjarhreppinn þar sem hann
hefur svo oft riðið blekfullur
á sprettinum kveðandi vísur
og kyrjandi ljóð. En nú er svo
komið að hann efast um að
hann hafi hey fyrir folann hans
sonar síns og reiðhestinn sinn,
hana Gránu, og þá er fátt til
bjargar.
Í ljóðabréfi til Björns sonar síns
yrkir Ólafur:
Af því heyjaaflinn minn
ekki er til dugandi,
fjarri er að folinn þinn
fullvel sé í standi.
Þótt magur sé og meir en það,
mergur er í kalli.
Hann mun standa hin þó að
hrossin niður falli.
Tel ég standi trippið sig
ef tíðin færi að skána.
Heldur kæmi hart við mig
úr hor ef dræpist Grána.
Grána hún er svifasein
Satans til að fara.
Holdalaus þó hennar bein
heita megi bara.
Það eina sem gleður er sopinn
og Ólafur yrkir:
Hér þó gerist hart um smekk
handa gömlu trýni,
þriggja pela flösku fékk
fulla af brennivíni.
Með hana sest hann og yrkir
ljóðabréf þar sem segir:
Fyrir skímu flöskunnar
fékk ég rímið mettað.
Þriggja tíma verk mitt var
við að glíma þettað.
Árið er 1876 og þau Ólafur og
Ingibjörg taka líka stefnuna
vestur. Lífið er betra þar. Og
Ólafur yrkir:
Stingur korði muna minn,
mitt er borð á sandi.
Mér svo forði forlögin
að fúna á Norðurlandi.
312 01 7
Á brattann
Lítill fjögurra ára snáði situr á
hnakknefinu framan við föður
sinn. Það eru fardagar og árið
er 1874. Þau stefna á heiðina.
Að baki liggur ísinn enn
sem mara á firðinum. Vorið
kemur sjaldnast samkvæmt
almanakinu við Hrútafjörðinn.
Það andar köldu. Þau stefna á
brattann - lífið er alltaf á brattann
á þessum árum. Litli snáðinn á
hnakknefinu heitir Guðfinnur
Jón og verður í fyllingu tímans
afi minn. Hann er elsta lifandi
barn foreldra sinna, þeirra
Björns Ólafssonar og Agnesar
Guðfinnsdóttur. Leiðin liggur
yfir að Breiðafirði. Með sér hafa
þau, auk Guðfinns, Ólaf þriggja
ára og Guðmund eins árs sem
er reyrður niður hjá móður
sinni. Ólafur afi á Hlaðhamri
aðstoðar þau við flutninginn
og lætur sér annt um nafna
sinn. Hann á eftir að sakna litlu
anganna sinna, en veit að það
er frá litlu að hverfa. Handan
heiðarinnar er von. Tvö börn
verða eftir í kirkjugarðinum á
Prestbakka við litlu kirkjuna
þar sem þau hjónin giftu sig á
fögrum júnídegi árið 1868.
Fjölskyldufaðirinn Björn
lítur um öxl. Hrútafjörðurinn
geymir svo margt sem honum
er kært. Þar hvílir bróðir hans
Jón og systirin Hólmfríður sem
í blóma lífsins hlutu saman hina
votu gröf. Þá orti harmi sleginn
faðir þeirra, Ólafur, 63 erinda
erfiljóð þar sem hann segir m.a.:
Nokkur strá mig stinga finn,
stríði háu svarinn.
Sveif það á, nær systkinin
sukku í bláan marinn.
Satt skal greina, blikna brár
bana kvein í spjóti.
Tvö í einu svöðusár
sjást á fleinanjóti.
Mig til dreymir meina stór
margra beima staður.
Lík mín geymir svalur sjór
sorta keim litaður.
Einnig Hannes, elsti bróðirinn,
varð Hrútafirðinum að bráð. En
Björn tekur systkini sín með sér
á sinn hátt og skírir börnin sín
eftir þeim. Já, sjórinn bæði gefur
og tekur, það á Björn oft eftir að
reyna á lífsins leið. Að lokum
mun líka Breiðafjörðurinn,
sem nú opnar faðm sinn fyrir
þessari litlu fjölskyldu, umvefja
hann í orðsins fyllstu merkingu.
Einnig þá, þegar Ólafur faðir
hans, á gamals aldri, horfir á
eftir fjórða barninu sínu í vota
gröf, yrkir hann æðrulaus við
líkbörur sonar síns:
Um of ei trega tjáir hér,
tímanleg sú reynsla finnst.
Þetta vegur okkar er
allra, þegar varir minnst.
Eins dauði er annars brauð,
það hefur Björn svo sannarlega
reynt. Unga, fallega og
glaðlynda konan hans, Agnes,
sem hafði verið heitbundin
Hannesi bróður hans, er
nú hans og móðir blessaðra
barnanna hans, lifandi og
látinna. Segir sagan að eftir
dauða Hannesar hafi þeir báðir
borið víurnar í hana, bræðurnir
Björn og Matthías, og Björn
hafði betur. Það tók á tengslin
milli þeirra bræðra og varð að
sumra sögn örlagavaldur í lífi
Húnvetningar í leit að
betra lífi við Breiðafjörð
SAMANTEKT
Páll Friðriksson
Kíkt í bókina Sagnaþætti Guðfinnu
Sagnaþættir Guðfinnu heitir ný bók
sem kemur út hjá Bókaútgáfunni
Sæmundi. Höfundurinn, Guðfinna
Ragnarsdóttir, er ritstjóri Fréttabréfs
Ættfræðifélagsins og fyrrverandi
kennari. Í Sagnaþáttum Guðfinnu
kynnumst við lífi alþýðufólks
víðsvegar um landið. Hér er frásögn af
góðmenninu Skapta lækni í Reykjavík
og sagt frá harmþrungnum örlögum
Guðnýjar skáldkonu á Klömbrum í
Aðaldal. Skeiðamenn af Bernhöftsætt
birtast okkur ljóslifandi og Óli Skans
er dreginn fram í dagsljósið. En blaðið
grípur hér ofan í þar sem segir frá Húnvetningum sem tóku
sig upp í leit að betra lífi. Þeir fóru ekki vestur um haf eins
og seinna varð vinsælt heldur fluttu þeir sig úr Húnaþingi
yfir heiðarnar að Breiðafirði ...
margra nafna og
afkomenda Björns.
En þeir bræðurnir
áttu engu að síður
eftir að búa hlið
við hlið, að segja
má, í tæpa tvo
áratugi, eða allt
þar til Björn
drukknaði 1890,
því leiðir Matthíasar
áttu einnig eftir að liggja yfir
heiðina löngu.
Forboðið
hrossakjöt
Ungu hjónin stefna í vestur.
Handan við heiðina liggur
Breiðafjörðurinn. Þar úar
æðarfuglinn í hverjum hólma,
þar er sjófang og selur, egg og
eyjabeit, og það sem skiptir
sköpum; þar er enginn hafís.
Þau eru ung og djörf og hafa
frá engu að hverfa. Þau horfa
fram á veginn yfir fjörðinn
sem teygir sig óendanlega
út í himinblámann. Lengst í
vestri gnæfir hvítur skjöldur
Snæfellsjökuls. Hér eins og
heima hverfur sólin í hafið.
Leiðin liggur að Orrahóli á
Fellsströnd og þaðan að Stóru-
Tungu í sömu sveit. Árið
1888 flytja þau að Ytrafelli
þaðan sem sér yfir alla fegurð
fjarðarins. Börnin fæðast eitt
af öðru, sum lifa, önnur deyja.
Og baráttan er hörð, einnig
hér. Munnarnir verða margir
sem þarf að metta. Oft læðast
börnin í hrossakjötstunnuna
sem ekki geymir mannamat, en
forboðna kjötið er svo skelfing
gott og allir eru alltaf svangir.
Og Fellsstrendingar taka
þessum aðfluttu Norðlending-
um vel. Agnes kemur með
líknandi ljósmóðurhendur
og bjargar margri konunni í
barnsnauð. Fáir leggja meira
inn. En það gengur á ýmsu
þá sem nú. Björn bóndi
hrasar á velsæmisstígnum og
barnar vinnukonuna. Slíkt
skilur eftir sig sár. „Því gastu
ekki hundskast til að láta það
þar sem þú ert vanur?“ segir
Agnes við bónda sinn sem
hún á eftir að ala alls fimmtán
börn og finnst hann því ekki
þurfa að róa á önnur mið. Og
hún dembir á hann vísunni
sem á eftir að lifa meðal niðja
hans um ókomna tíð og halda
framhjáhaldi hans á lofti:
EFRI MYND: Hans Matthíasson (1901-1987) bóndi á Orrahóli á Fellsströnd ásamt konu
sinni Sigríði Halldórsdóttur og börnum þeirra Láru, Matthíasi og Ingu.
NEÐRI MYND: Guðfinnur og Sigurbjörg ásamt börnum sínum, talið frá vinstri: Matthías
Hildigeir, Gestur, Ólafur, Ósk og Björg. Pálína stendur fyrir framan systur sínar.