Bændablaðið - 06.10.2016, Side 22

22 Bændablaðið | Fimmtudagur 6. október 2016
„Það að færa sjávargróður sem
er í einkaeign undir lög um stjórn
fiskveiða þar sem segir í fyrstu
grein að nytjastofnar séu í sam-
eign íslensku þjóðarinnar, er í
raun dulin þjóðnýting og getur
ekki samrýmst stjórnarskrá
Íslands.“
Þetta segir Bjarni Kristjánsson á
Auðshaugi í harðorðri athugasemd
við frumvarpsdrög til laga um
breytingu á lögum um umgengni
um nytjastofna sjávar, lögum um
stjórn fiskveiða og lögum um veiði-
gjald. Frumvarpið snýst um öflun
sjávargróðurs í atvinnuskyni.
Málið snertir eigendur sjávar-
jarða sem hafa aldagamlan rétt til
nýtingar sjávargæða út frá sínum
landareignum. Bjarni er einmitt eig-
andi sjávarjarðar við Breiðafjörð og
hefur stundað þangöflun með hléum
frá árinu 1979.
Hann bendir einnig á að með
þessu ákvæði séu stjórnvöld að
yfirtaka yfirráð og nýtingarstjórn
á sjávargróðri innan netlaga sem
eigendur sjávarjarða hafa haft fram
til þessa.
„Þetta er gert þrátt fyrir að stjórn-
völd viðurkenni eignarrétt sjávar-
jarða á sjávargróðri innan netlaga.“
Í 2. gr. jarðlaga nr. 81/2004 segir:
Netlög merkja í lögum þessum
vatnsbotn 115 metra út frá bakka
stöðuvatns sem landareign liggur að,
svo og sjávarbotn 115 metra út frá
stórstraumsfjöruborði landareignar.“
Mótmælir harðlega
gerræðislegum áformum
Kári S. Lárusson, bóndi, þangsláttu-
maður og landeigandi í Tjaldanesi
í Saurbæ, í Dölum vestur, sendi
atvinnuveganefnd harðorð mótmæli
þegar kallað var eftir athugasemd-
um vegna frumvarpsins. Þar sagði
hann m.a.:
„Mótmæli hér með harðlega
þeim gerræðislegu áformum ríkis-
ins, – að leiða í lög, – að ég þurfi að
afla mér sérstaks leyfis frá ríkinu, til
að stunda öflun á sjávargróðri, frá
skipi, – á mínum eigin fjörum – og
jafnframt að afla leyfis frá sjálfum
mér til öflunarinnar.
Af þessu tilefni get ég upplýst
ykkur um, að ég er með full réttindi,
bæði til skipstjórnar og vélgæslu
á skipum af þeirri gerð og stærð
sem notuð eru til þangöflunar hér
í Breiðafirði, – öfugt við marga
aðra sem þá atvinnu stunda, hyggj-
ast stunda, – eða hafa stundað, í
nálægri fortíð. Og ég ætti því ekki
að þurfa að biðja, – hvorki kóng né
prest, – um leyfi til að afla þangs,
þara, sölva eða annars gróðurs sem
á mínum fjörum vex, – með þeim
hætti sem hér um ræðir.
Auk þess að greiða 1000 kr.
„veiðigjald“, – vegna afurða af
mínum fjörum, sem renni til rík-
isins.
Svo vill til að stjórnarskráin
verndar eignarréttinn fyrir svona
fíflagangi, eins og lesa má um í 72.
grein hennar. Að vísu með þeim
frávikum, að heimilt sé að skerða
eignaréttinn, ef almannahagsmunir
séu í húfi. Um slíkt er augljóslega
ekki að ræða í þessu tilfelli.
Þangsláttur hefur verið stundaður
með sjálfbærum hætti, á eignalönd-
um bænda og annarra landeigenda
við Breiðafjörð, í marga áratugi og
gengið með afbrigðum vel, – enda
hafa afskipti hinnar lamandi handar
ríkisvaldsins verið víðsfjarri.“
„Aðeins menntuðum fábjánum
kæmi svona vitleysa til hugar“
„Engin ástæða er til að breyta því
sem vel hefur gengið, nema sterk rök
hnígi í þá átt. Þau hafa engin verið
tilgreind í þessu tilfelli. Hverjum
dytti í hug að setja heyskap bænda
á túnum sínum undir ríkiseftirlit og
jafnframt áforma að heimta „veiði-
gjald“ af heyinu samkvæmt blaut-
vigt eftir slátt? Það er augljóst mál,
að engum nema menntuðum fábján-
um kæmi slík vitleysa til hugar.
Og talandi um veiðigjald af blaut-
þangi upp úr sjó, sem næmi 1000
krónum á tonnið. Eruð þið eitthvað
firrtir til höfuðsins þegar um peninga
er að ræða, – þarna í höfuðborginni?
Sjáið þið ekki þvílík gríðar fjárhæð
fer þarna út úr greininni, bara til að
halda uppi rúmlega gagnslausum
afskiptum og eftirliti með þangslætti
í Breiðafirði?
Finnst ykkur 25% af verði inn-
vegins blautþangs vera smáaurar? Í
hvaða veruleika dragið þið eiginlega
andann?“
Kári segist þó ekki gera neinar
athugasemdir við að ríkið setji lög
um „þaraveiðar“ þar sem það hafi
lögsögu til. Samkvæmt stjórnar-
skránni hafi ríkið þó engin yfirráð
yfir þangi á íslenskum fjörum, nema
á sjávarjörðum, sem eru í ríkiseign.
„Höfum aldrei vitað til þess að
fjörugróður hafi verið „veiddur“
„Mér hefur einnig flogið í hug, eftir
yfirlestur fyrirliggjandi frumvarps-
draga og reglugerðar þar með fylgj-
andi, – að óvitlaust gæti verið fyrir
ráðuneytið, að senda þá starfsmenn
sem að málum hafa komið, – varð-
andi vitleysisgang þennan allan, – á
námskeið um málfar og hugtök í
íslenzku máli. Við flest, sem búum
úti á landi, höfum aldrei vitað til þess
að fjörugróður hafi verið „veiddur“,
svo lítið dæmi sé tekið, – úr þessum
dæmalausu ritverkum.
Að lokum ítreka ég kröfu mína
um að ríkið hverfi nú þegar frá öllum
áformum um lagasetningu og öðrum
inngripum varðandi hlunnindanýt-
ingu á fjörum og sjávarbotni, – sem
eru sannarlega í minni einkaeign.
Að öðrum kosti mun ég sækja
rétt minn fyrir dómstólum,“ sagði
Kári S. Lárusson í Tjaldanesi í
athugasemdum sínum.
Sjávargróður undir sama hatt og
nýting fiskstofna
Í frumvarpinu, sem er stjórnar-
frumvarp, er greinilega ætlunin að
skilgreina nýtingu sjávargróðurs í
samræmi við nýtingu fiskstofna úr
sameiginlegum sjávarauðlindum
Íslendinga. Vísað er til aukins áhuga
á nýtingu þangs og þara við Ísland og
nauðsyn þess að setja reglur og koma
skikki á eftirlit með nýtingunni. Þar
segir m.a.:
„Enginn má stunda öflun á sjávar-
gróðri í atvinnuskyni frá skipi nema
hafa fengið til þess sérstakt leyfi sem
Fiskistofa veitir á skip. Leyfi þetta
fellur niður hafi skip ekki verið
notað við öflun sjávargróðurs í tólf
mánuði og eins ef skip er fært af
skrá sem Fiskistofa heldur um skip
sem hafa leyfi samkvæmt þessari
grein. Ráðherra er heimilt að kveða
á um að þeir sem taka sjávargróður
í fjörum í atvinnuskyni, án þess að
notast við skip, skuli skila skýrslu
um tökuna til Fiskistofu. Öll sömu
fyrirmæli og gilda um fiskiskip og
fiskveiðar skv. III., V. og VI. kafla
laga þessara og annarra laga á
sviði sjávarútvegs, m.a. um færslu
afladagbókar, löndun, vigtun og
skráningu afla, eftirlit með veiðum
og greiðslu veiðigjalds, gilda, eftir
því sem við á, um skip sem hafa leyfi
skv. 1. mgr. og öflun sjávargróðurs
frá þeim. Heimilt er að setja skilyrði
í leyfi skv. 1. mgr. er lúta að búnaði
skipa, merkingum afla, áhrifum á
sjávargróður og aðferðum við öflun
hans. Ákvæði þessarar greinar gilda
ekki um ræktun sjávargróðurs og
ekki um sölvatekju.“
Þá segir einnig í frumvarps-
drögunum um svæði til nýtingar:
„Áður en leyfishafi hefur öflun
sjávargróðurs innan netlaga sjávar-
jarðar þarf að hafa náðst samkomu-
lag við landeiganda um heimild til
öflunarinnar. Heimilt er að skipta
nýtingarsvæðum sjávargróðurs, utan
netlaga sjávarjarða, í tiltekin afmörk-
uð svæði og takmarka öflun sjávar-
gróðurs utan þeirra. Þá er heimilt
að banna tímabundið öflun innan
þessara nýtingarsvæða til að gefa
tíma til endurvaxtar á sjávargróðri
eftir nýtingu. Áður en ákvarðanir
eru teknar samkvæmt þessari máls-
grein skal að jafnaði leita umsagnar
Hafrannsóknastofnunar. Við úthlutun
leyfa til nýtingar á þessum svæðum
skal litið til búnaðar skipa og öfl-
unartækja. Heimilt er að veita þeim
skipum forgang sem hafa reynslu af
viðkomandi nýtingu.“
Veiðigjöld sett á nýtingu
sjávargróðurs í eignarlandi?
Bjarni Kristjánsson á Auðshaugi
segir að ákvæði um veiðigjöld af
klóþangi í 7. gr. III. kafla í frumvarpi
þessu standast ekki áður sett lög né
heldur stenst það 72. gr. stjórnarskrár
Íslands þar sem klóþang sem vex við
Íslandsstrendur er innan netlaga og
er þar með eign eiganda sjávarjarða
samkvæmt lögum. Heimild til töku
veiðigjalds samkvæmt lögum nr.
74/2012 byggir á 1. gr. laga nr. 116
/2006 þar sem segir:
„Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru
sameign íslensku þjóðarinnar.“
Bjarni minnir einnig á 2. gr. sömu
laga sem segir:
„77/fiskveiðilandhelgi Íslands
telst hafsvæðið frá fjöruborði að ytri
mörkum efnahagslögsögu Íslands
eins og hún er skilgreind í lögum
nr. 41, l. júní 1979, um landhelgi,
efnahagslögsögu og landgrunn.“
Réttur sem rakinn er til Jónsbókar
Bjarni segir að hér sé talað um fjöru-
borð en ekki flæðarmál enda hafa
fjörur verið eign landeigenda allt
frá Jónsbókarlögum. Þetta þýði að
nytjastofnar sem lög nr. 116/2006
ná yfir séu fyrir utan fjöruborð. Þetta
stangast að mati Bjarna verulega á
við 3. grein II. kafla frumvarpsins,
en þar segir:
„2. gr. laga nr. 116/2006 verði
breytt þannig að sjávargróður sem er
utan við fiskveiðilandhelgi Íslands
(þ.e. ofan fjöruborðs) verði nú skil-
greindur með nytjastofnum sem eru
utan fjöruborðs í lögum um stjórn
fiskveiða.“
Bjarni minnir á að skilgreining á
fiskveiðilandhelgi Íslands breytist
ekki við þetta. Hér sé því ætlunin að
innheimta veiðigjöld af sjávargróðri
sem er utan við fiskveiðilandhelgi
Íslands og er í eign sjávarjarða.
Íþyngjandi ákvæðum
um nýtingu mótmælt
Bjarni mótmælir einnig 5. grein
frumvarpsins sem segir m.a. að allir,
þ.m.t. landeigendur, þurfi að kaupa
sérstakt veiðileyfi til að nýta eign
sína með skipum eða prömmum, og
er gert að hlíta í öllu ákvæðum um
nýtingu sjávargróðurs eins og um
sjávargróður í þjóðareign væri að
ræða. Vísar hann líka til meðalhófs-
reglu stjórnsýslulaga. Þá hnykkir
Bjarni á máli sínu í lok athugasemd-
ar sinnar til atvinnuveganefndar og
segir:
„Frumvarp þetta stenst ekki
áður sett lög né heldur stenst það
72. grein stjórnarskrá Íslands og
er í raun þjóðnýting þó svo að
viðurkennt sé að landeigendur eigi
þessa eign áfram að nafninu til.
Þó svo stjórnvöld telji einhverjar
ástæður fyrir lagasetningu þá má
sú lagasetning ekki takmarka eða
ganga á stjórnarskrárbundin réttindi
manna.“
Óvönduð vinnubrögð
Axel Helgason, sonur Helga
Axelssonar, æðarbónda og land-
eiganda í Breiðafjarðareyjum,
gagnrýnir óvönduð vinnubrögð
við smíði frumvarpsins. Axel hefur
mikla reynslu af þangslætti við
Breiðafjörð. Hann sagði í samtali við
Bændablaðið að lítið tillit hafi verið
tekið til framlagðra athugasemda í
þeirri útgáfu frumvarpsins sem lagt
var fyrir atvinnuveganefnd.
Telur hann að breytingarnar séu
tímaskekkja og gangi gegn eignar-
réttarákvæðum stjórnarskrár Íslands.
„Athyglisvert er að semjendur
frumvarpsins telji ekki þörf á að
athuga hvort það fari í bága við
stjórnarskrá. Eins og frumvarpið
liggur fyrir, jafnast það á við eigna-
upptöku á hlunnindum sjávarjarða er
lúta að sjávargróðri.“
Axel segir einnig að landeigandi
sé eigandi þeirra verðmæta sem þar
er að finna og ráði meðferð og nýt-
ingu þeirra verðmæta.
Veiðigjald ígildi eignaupptöku
Hann benti á að sú ætlun að setja
rúmlega 25% „veiðigjald“ á þessi
verðmæti hljóti að teljast ígildi
eignaupptöku. Þessum hugmynd-
um var reyndar breytt í frumvarpinu
og gjaldið lækkað, en flest annað
stendur óbreytt.
Bendir Axel á að þang vaxi ein-
vörðungu í fjörunni, innan netlaga
sjávarjarða. Landeigendur hafa
mikla möguleika á því að stýra nýt-
ingu fyrir landi sínu með ábyrgum
hætti, hvort sem er einir sér eða í
samstarfi við aðra landeigendur.“
Biður hann nefndarmenn að líta
til þess sem gildir í öðrum löndum.
Í Noregi falli réttur til nýtingar á
þangi undir eigendur sjávarjarða
[líkt og verið hafi á Íslandi um aldir
/innskot blm]. /HKr.
Frumvarp um breytingu á lögum um umgengni um nytjastofna sjávar og fleira − harðlega gagnrýnt:
Dulin þjóðnýting og getur ekki
samrýmst stjórnarskrá Íslands
− segir eigandi sjávarjarðar við Breiðafjörð og annar segir þetta hugmynd „menntaðra fábjána“
Myndir / Axel Helgason