Morgunblaðið - 31.03.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 31. MARS 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það er fróð-legt aðfylgjast
með umræðu á
hliðarlínum um
kórónuveiruna og
faraldurinn sem
hún veldur. Það er
eiginlega sama hvort horft er
langt eða skemur þá er efst á
blaði sú þjónusta sem sjúkra-
húsin veita hvert í sínu landi,
og þar hvert á sínu svæði. Víða
fellur slíkur rekstur undir
ábyrgð fylkja eða héraða. Og
nánast hvert sem litið er hafa
flestir átt erfitt með að anna
sínu verki. Fólkinu fjölgar og
aldursdreifingin eykur svo
vandann enn.
Það hefur legið fyrir frá því
að lífsbókinni var flett í fyrsta
sinn að leið allra liggur frá
vöggu til grafar. Sú leið er ekki
ein og söm en hin huglæga
endastöð er þekkt. Og þótt hún
sé ekki endilega eftirsóknar-
verð nýtur hún skilnings. Það
er reyndar ekki val á öðru. En
sjúkrahúsin eru þýðingarmik-
ill áningarstaður á þessari leið.
Og hafa þau aldrei gegnt rík-
ara hlutverki en nú. Þau geta
sjálfum sér um það kennt. Það
er nefnilega sífellt meira sem
fólkið þar innan veggja er fært
um. Síaukin þekking, tækja-
búnaður sem hefði verið
óhugsanlegur fyrir skömmum
tíma, jafnvel stundum örfáum
áratugum, hefur komið til og
svo eru það síbreytileg lyf sem
geta nú gert það sem áður var
ólæknandi að raunhæfum kosti
lækningar.
Núlifandi kynslóðir eru með-
vitaðar um þetta allt. Nú er
víða von þar sem öllum dyrum
var löngu lokað áður. Við þenn-
an þátt bætist að ytri aðbún-
aður er allur annar en var, ekki
síst hér í okkar heimshluta.
Heimilin eru önnur en var.
Vatn er hvarvetna innan seil-
ingar. Þau eru hlý núna og auð-
veldara að tryggja hreinlæti og
hollustu. Okkur þykir öllum
mikið til um þetta allt koma og
það þarf ekki að grafa langt
eftir þakklæti. En okkur hætt-
ir til að taka þessu mikla
öryggiskerfi tilveru okkar sem
sjálfsögðum hlut. Þegar að
skyndilega brestur á heilsu-
farsleg ógn úr fjarlægum hluta
heims þá bregður svo við að
fjöldi manns virðist furðu lost-
inn yfir því að „heilbrigð-
iskerfið“ skuli ekki geta axlað
þá viðbót, heimsóværu sem
menn frétta fyrst af með
nokkru öryggi í febrúar, eins
og strætisvagn sem opnar fyrir
fólki á biðstöð. Allt sé viðbúið
og klárt og kerfið hljóti að vera
albúið til að taka við tugum,
hundruðum eða, eins og gerð-
ist á Ítalíu, tugum þúsunda fár-
sjúkra þar sem 10 þúsund týna
lífinu eftir harða
baráttu á örfáum
dögum og vikum.
Það gerir ekkert
land ráð fyrir því
að geta bætt við
sig slíkum fjölda
sjúklinga, sem eru
nær allir við dauðans dyr.
Sjúkrahúsin hafa misserum og
árum saman átt fullt í fangi
með að afgreiða hinn venjulega
þunga.
Þegar við heyrum endur-
tekið að Landspítalinn ráði yfir
26 „öndunarvélum“ höfum við
aldrei spurt hvað megi gera
ráð fyrir að margar slíkar vél-
ar þurfi að vera tiltækar í
venjulegu ástandi og hversu
margar séu þá fyrir hið mikla
auka álag. Og af hverju höfum
við ekki spurt? Sennilega
vegna þess að við viljum ekki
heyra svarið. Ríkisstjórar í
hinum ýmsu ríkjum Bandaríkj-
anna vita vel að heilbrigð-
isþátturinn er í fyrsta lagi að
mestu einkarekinn í Banda-
ríkjunum og flokkast mál-
efnalega undir borgaryfirvöld
og svo æðstu stórnendur rík-
isins, þótt þar eins og annars
staðar sé ákveðinn endapunkt-
ur í hjarta ríkisins. Þess vegna
er dálítið ógeðfellt að horfa á
ríkisstjóra í New York nota
drýgstan tíma sinna upplýs-
ingafunda til að ráðast á núver-
andi forseta fyrir að hafa ekki
safnað öndunarvélum í sjóði
sem ríkin gætu svo pantað þeg-
ar og ef slíkt vantaði einhvern
tíma. Í framhaldinu var auðvit-
að kannað hvað friðarverð-
launahafinn Obama hefði látið
safna af öndunarvélum á sinni
tíð.
Hefði Obama af tilefnislausu
skyndilega gefið fyrirmæli um
að kaupa öndunarvélar í
tugþúsundatali og fylla með
þeim vöruhús hefðu einhverjir
loksins botnað í af hverju hann
fékk friðarverðlaun Nóbels.
Ekki fékk hann þau fyrir að
mæta í vinnuna, því hann eins
og hinir forsetarnir átti heima í
vinnunni. En því miður hafði
Obama ekki pantað eina ein-
ustu öndunarvél og ástæðu-
laust að hafa það gegn honum.
Framan af vonuðu margir að
jafnvel minni háttar stjórn-
málamenn yrðu þó nægilega
stórir til að láta veiruna vera í
sínum slag. Hún er einfær um
að gera bölvun. Nú er reyndar
komin upp hreyfing í Bretlandi
sem telur óhjákvæmilegt að-
fresta Brexit vegna kórónu-
veirunnar! Þar eru á ferð al-
þekktir góðkunningjar ónýts
málstaðar. Kannski halda þeir
fírar að nú sé lag, því að Boris
sé veiru-lasarus núna og því
kannski jafn slappur og May
fyrirrennari hans var þegar
hún var sem allra frískust.
Eftir því sem lengist
í baráttunni við
kórónuveiruna
eykst þörf á að slá
pólitískar keilur}
Munum tíma tvenna
N
ýliðin vika er búin að vera anna-
söm. Þingmenn hafa margir
hverjir sinnt fastanefnda-
fundum sínum í gegnum fjar-
fundabúnað. Ég er ein af þeim.
Það er ný reynsla að setjast framan við skjá-
inn heima með heyrnartól og hljóðnema og
beintengja sig við nefndarsviðið, sem óhætt er
að segja að haft hafi í nægu að snúast varð-
andi þær risavöxnu efnahagsaðgerðir sem rík-
isstjórnin boðaði fyrir rúmri viku.
Er furða þótt ég sé undrandi á aðgerð-
arpakkanum sem augljóslega er ætlað að slá
skjaldborg um fyrirtækin og fjármagnsöflin á
kostnað almennings og heimilanna í landinu?
Eru aðgerðirnar sniðnar að öryrkjum og öldr-
uðum sem enga framfærslu hafa umfram
strípaða framfærslu almannatrygginga? Hvað
með heimilislaus sem lifa nú við ömurlegri aðstæður en
nokkru sinni fyrr? Telja má víst að þörfin fyrir starfsemi
SÁÁ verði af augljósum ástæðum aldrei meiri en í kjölfar
þess áfalls sem við verðum fyrir nú. Samtökin missa nú
mestallt sjálfsaflafé. Erum við að verja þau þessu áfalli?
Svörin eru nei. Aðgerðir ríkisstjórnarinnar eru ekki að
koma til móts við þau bágstöddustu í samfélaginu. Þau
gleymast eina ferðina enn. Ég segi gleymast því ekki
ætla ég ríkisstjórninni að hafa lagt í björgunarleiðangur
þar sem viðkvæmustu þjóðfélagsþegnarnir eru viljandi
skildir eftir á flæðiskeri. Stjórnarliðar segja þetta fyrsta
skrefið og gera þurfi meira en minna. Þrátt fyrir það læt-
ur ríkisstjórnin fátækt fólk enn bíða eftir réttlætinu.
Fjármálaráðherra hamrar á því að við
stöndum nú mun betur að vígi gagnvart vánni
en í hremmingum hrunsins. Gjaldeyr-
isvaraforði Seðlabankans er 930 milljarðar og
hefur aldrei verið öflugri. Skuldir ríkissjóðs
greiddar niður af miklum móð og stýrivextir
Seðlabankans í sögulegu lágmarki eða 1,75%.
Samanlagt á þetta allt að geta varið heimili
og fyrirtæki landsins í boðaföllum þeirra
brimskafla sem við nú verðum að kljúfa. Ég
lýsi undrun á að greiðslubyrði húsnæðislána
heimilanna bera enn sömu vexti og samið var
um fyrir daga vaxtalækkana Seðlabankans,
um leið og nú á að lækka bankaskattinn strax
um 11 milljarða króna. Er það rétt forgangs-
röðun á almannafé að hjálpa bönkunum sem
settu okkur á hausinn 2008? Það sem verra
er, að í stað þessa að tryggja að þessar að-
gerðir nýtist viðskiptavinum þeirra, þá sendir rík-
isstjórnin þeim vinsamleg tilmæli um að þeir lækki nú
vexti sína. Þar við situr.
Í kjölfar hrunsins sótti margt fólk vinnu og tekjur til
annarra landa, s.s. Noregs. Þannig tókst mörgum að
standa í skilum. Nú er þessi möguleiki lokaður. Ég skora
því á allar lánastofnanir landsins að setja heimilin í
skuldaskjól; senda ekki einn einasta greiðsluseðil út fyrr
en við sjáum til lands í þeirri miklu óvissu sem nú ríkir.
Ríkisstjórnin ætti að beita sér fyrir þessu. Bankarnir
geta beðið. Við eigum það inni hjá þeim.
Inga
Sæland
Pistill
Verndum heimilin og þá verst settu
Höfundur er alþingismaður og formaður Flokks fólksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Drauganet eru veiðarfærisem hafa tapast, oft ívondum veðrum, oggeta haldið áfram að
fiska í sjónum. Áætlað er að um
640 þúsund tonn af fiskveiðibúnaði
tapist árlega í höfum heimsins. Á
Norðurlöndum liggja ekki fyrir
tölulegar upplýsingar um það hve
mikið tapast af veiðarfærum,
verða eftir á hafsbotni eða er farg-
að í sjóinn, en ljóst er að vanda-
málið er fyrir hendi á norrænum
slóðum eins og annars staðar.
Clean Nordic Oceans er verk-
efni og þekkingarsamstarfsnet
sem komið var á laggirnar árið
2017 á vegum Norrænu ráðherra-
nefndarinnar. Tilgangur verkefn-
isins var að koma á fót samstarfi
um þekkingarmiðlun innan Norð-
urlanda til að draga úr hættu á
veiðum með drauganetum, meng-
un í hafi með veiðarfærum frá
jafnt atvinnu- sem tómstundaveið-
um, ásamt aukinni endurnýtingu
og endurvinnslu.
„Veiðarfæri og leifar af
veiðarfærum sem týnast í hafi eru
óheppileg fyrir líf í sjó og geta
stuðlað að bæði þjáningum og sið-
fræðilega röngum dauða með veið-
um drauganeta. Þess vegna er svo
mikilvægt að takast á við þessi
vandamál,“ segir í skýrslu sem
tekin hefur verið saman um þetta
starf.
Þekkingin ekki nýtt
Eftir að rakið hefur verið í
skýrslunni að talsverð þekking sé
fyrir hendi á Norðurlöndum um
þetta vandamál segir svo í skýrsl-
unni: „Þar sem sú vitneskja liggur
fyrir að bæði atvinnu- og tóm-
stundaveiðar eiga umtalsverðan
þátt í mengun í hafi er ekki rangt
að halda því fram að fyrir hendi
sé góður grundvöllur þekkingar
en að hún skili sér ekki eða sé
ekki nýtt á fullnægjandi hátt sem
forsenda stjórnsýsluákvarðana.“
Fram kemur að Norðurlöndin
hafi ófullnægjandi yfirsýn yfir það
hve mikið og hvar veiðarfæri tap-
ist og óheppilegt sé að þessar
upplýsingar skorti. Norðurlöndin
leggi lítið sem ekkert í það verk-
efni að fjarlægja týnd veiðarfæri
og Norðmenn eru þeir einu sem
fara reglulega í leiðangur til að
hreinsa upp veiðarfæri.
Fræðsla og reglusetning
Fram kemur í skýrslunni að
umtalsvert meiri hætta sé á því að
veiðarfæri sem lögð eru tapist, t.d.
lagnet og ýmsar gerðir fiskigildra,
heldur en þau sem dregin eru, t.d.
troll, nót og snurvoð. Hins vegar
eru hlutir úr veiðarfærum sem
dregin eru miklu meira áberandi í
strandrusli frá fiskveiðum og er
tóg nefnt í því sambandi.
Sem almennar aðgerðir til úr-
bóta er nefnt að nauðsynlegt sé að
auka vitneskju á öllum Norður-
löndum um afleiðingar veiðarfæra
sem tapast eða hafa verið skilin
eftir. Þörf sé á að fara yfir það að
hvaða marki reglusetning í hverju
landi fyrir sig skili tilætluðum ár-
angri. Þá er nefnt að þörf geti
verið fyrir nýjar aðgerðir, svo sem
að hafa flóttaleiðir úr fiskigildrum
og að banna fiskveiðar við skips-
flök.
Tveir starfsmenn Hafrann-
sóknastofnunar, Haraldur A. Ein-
arsson og Georg Haney, tóku þátt
í starfi nefndarinnar.
Drauganet eru vandi
sem þarf að takast á við
Meðal aðgerða á hafi úti er nefnt að veiðarfæri verði sýnilegri til að draga
úr hættu á skorið sé á yfirborðshluta og að veiðarfæri rekist saman.
Mælt er með lausnum til að tilkynna eða láta vita þannig að veiðarfærin
verði stafrænt sýnileg öðrum sjófarendum. Hvatt er til þess að farið sé
að leiðbeiningum FAO um merkingu veiðarfæra. Séu öll veiðarfæri merkt
hvetji það til aukinnar ábyrgðar á því að tilkynna þegar þau tapast og
þannig aukist einnig líkur á því að hægt sé að skila þeim til eiganda.
Fram kemur í skýrslunni að greinilega þurfi að auka hæfni tómstunda-
veiðimanna við notkun á lagnetum og fiskigildrum. Hvað atvinnufiski-
menn varði snúist aukin hæfni einkum um bættar starfshefðir og viðhorf
gagnvart efnisleifum við störf að veiðarfærum.
Meðal annars er mælt með því að skipulagðar verði lausnir sem geri
mönnum kleift að skila týndum veiðarfærum sem hafi fundist og veið-
arfærum til förgunar í fiskihöfnum. Hvetja þurfi til lausna sem stuðli að
endurnotkun og endurnýtingu þannig að brennsla og sorpeyðing verði sú
lausn sem síðast komi til álita.
Veiðarfæri verði sýnilegri
BENT Á NOKKRAR LEIÐIR TIL ÚRBÓTA
Ljósmynd/Borgþór Magnússon
Fjölbreytt Litríkur reki í fjöru í Surtsey fyrir nokkrum árum.