Morgunblaðið - Sunnudagur - 22.03.2020, Blaðsíða 4

HEIMURINN
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22.3. 2020
Þann 20. nóvember 1918 voru
margir þeirra sem létust í sótt-
inni jarðsettir í fjöldagraf-
reitum. Þá var hún tekin að
réna. Að ýmsu var þó að
hyggja, svo sem fram kom í
Morgunblaðinu 21. nóvember.
„Hefir heilbrigðisnefndin
beðið oss að vara fólk við því,
að fylgja til grafar ef mögulegt
þykir verða hjá því komist,
vegna hættu þeirrar, sem fólki –
flestu nýstöðnu upp úr legu –
getur stafað af ofkælingu og of-
þreytu við jarðarfarirnar. Það
hefir sýnt sig, að fólk sem finst
það vera orðið alhraust aftur,
og fyrir löngu staðið upp úr
sóttinni, er miklu veikara fyrir
en ella. Og þess eru ekki fá
dæmin, að fólk sem búið er að
vera á fótum og úti marga daga,
veikist á ný miklu ver en fyr.“
Er leið á mánuðinn fækkaði
fréttum af spænsku veikinni og
áherslur breyttust. Þannig stóð
eftirfarandi í Morgunblaðinu 27.
nóvember: „Sótthreinsun á að
fara fram á kvikmyndahúsunum
áður en þau verða opnuð aftur.
Enn fremur verða sótthreinsuð
híbýli manna, þar sem einhver
hefir dáið úr inflúenzunni og lík
staðið lengi uppi. Sótthreinsun-
in fer fram á landssjóðs kostn-
að.
En eru ekki fleiri samkomu-
staðir, sem þyrfti að sótt-
hreinsa, t.d. Iðnaðarmanna-
húsið, – ekki voru þar síður
þéttar samkomur, í byrjun veik-
innar, en í kvikmyndaleikhús-
unum. Og ef sótthreinsun þessi
á ekki að vera kák eitt, finst oss
sjálfsagt að sótthreinsaðar
verði kirkjurnar og allir opin-
berir samkomustaðir.“
ÁHERSLUR Í FRÉTTAFLUTNINGI BREYTTUST
Varað við að fylgja
Menn vildu láta sótt-
hreinsa Dómkirkjuna.
Dagblöðin geta ekki komið útnæstu daga, vegna veikindastarfsmanna. Merkustu tíð-
indi verður reynt að birta á fregn-
miðum víðs vegar um bæinn. Kaup-
endur blaðanna geta látið vitja
fregnmiða á afgreiðslum blaðanna,
og verða þeir enn fremur til sölu á
götunum.“
Svohljóðandi tilkynning birtist í
Morgunblaðinu miðvikudaginn 6.
nóvember 1918 og undir hana skrif-
uðu forsvarsmenn Morgunblaðsins,
Frétta og Vísis.
Spænska veikin, sem svo var köll-
uð, hafði þá stungið sér niður af full-
um þunga í Reykjavík. Veikin átti
upptök sín í Bandaríkjunum en
barst til Evrópu með bandarískum
hermönnum. Veikin lék Spánverja á
hinn bóginn grátt vorið 1918 og af
því höfðu borist fréttir. Þar um slóð-
ir töluðu menn á hinn bóginn um
„frönsku flensuna“.
Af skrifum Guðmundar Björns-
sonar landlæknis í Morgunblaðið í
byrjun nóvember 1918 má þó ætla
að honum hafi þótt heitið akadem-
ískt. „Eg býst ekki við að hún Katla
gamla tæki miklum stakkaskiftum
þó farið væri að kalla hana þýzku
Böggu eða dönsku Siggu, – víst er
um það, að Influenzan er nú sjálfri
sér lík, er influenza, þó farið sé að
kalla hana spönsku pestina.“
Útgáfuhlé varði í tíu daga en þeg-
ar Morgunblaðið kom loksins út á
ný, sunnudaginn 17. nóvember, var
forsíða blaðsins og raunar blaðið allt
undirlagt af fréttum af veikinni.
Hver hefði spáð því?
Í úttekt blaðsins sagði meðal annars:
„Hver hefði spáð því, að svo mikil
tíðindi gerðist hér á meðal vor, að
menn mintust naumast á vopnahléið,
byltinguna þýzku og landflótta þess
þjóðhöfðingja, sem mest hefir verið
um rætt síðustu árin, þeirra vegna?
Hver hefði spáð því, að svo við-
burðaríkir dagar biðu vor, að vér
gleymdum Kötlu, spúandi eldi og
eimyrju yfir nálægar sveitir? Nú
nefnir enginn Reykvíkingur Kötlu,
fremur en hún hefði aldrei verið til.
Og engir fánar svifu að hún á þriðju-
daginn var, til þess að fagna
friðnum. Í stað þess drúptu fánar á
miðri stöng, sem sýnilegt tákn drep-
sóttarinnar, sem dauðinn hefir feng-
ið að vopni, í okkar afskekta landi.“
Og enn fremur: „Á miðvikudaginn
annan en var má telja að þriðjungur
bæjarbúa hafi verið orðinn veikur.
En næstu dagana breiddist veikin
svo mjög út, að um síðustu helgi
mun ýkjulaust mega telja, að tæpur
þriðjungur bæjarbúa hafi verið á
uppréttum fótum. Þá dagana var því
líkast sem alt líf væri að fjara út í
bænum. Göturnar voru að kalla
mátti auðar af fólki, og ætið voru það
sömu andlitin sem sáust, mest eldra
fólk. Í byrjun þessarar viku fóru að
sjást ný andlit, sjúklingar, sem
gengnir voru úr greipum sóttar-
innar. En um sama leyti fór hinn
hryggilegi förunautur Inflúenz-
unnar, lungnabólgan, að færast í
aukana, og með henni fjölgaði
mannslátunum.“
Morgunblaðið var alla jafnan fjór-
ar síður á þessum tíma og var blað-
síða 3 mjög sláandi þennan fyrsta
dag eftir hléið en þar var að finna
nöfn um áttatíu einstaklinga sem þá
voru látnir af völdum spænsku veik-
innar. Efst á síðunni var látlaus
kross og þar undir stuttur texti frá
ritstjórn blaðsins, þar sem reynt var
að stappa stálinu í syrgjendur og
þjóðina alla:
Trúvissa í sorginni
„Flest af því fólki, sem nú hefir stig-
ið yfir landamærin var á besta aldri,
og hafði störf að inna af hendi í þágu
almenningsheillarinnar, þó misjöfn
væru þau að ytri álitum. Flest átti
það vini og ættingja sem bera nú
þungan harm, ellibeygðir foreldrar
gráta fagrar vonir, einstæðingar
einkaathvarf sitt og börnin ástríka
foreldra. En sælir eru allir þeir í
sorginni, sem trúvissuna hafa um
annað líf. Þeir skilja, að þetta er ekki
annað en skammur viðskilnaður, og
að hinir horfnu eru að eins komnir á
annað æðra stig tilverunnar, en ekki
horfnir um tíma og eilífð ofan í svart-
ar grafir.“
Á baksíðu blaðsins voru meðal
annars auglýsingar, sem að hluta
voru frá einstaklingum sem tilkynna
vildu fráfall ástvina sinna. Þar var
einnig áberandi auglýsing frá manni
sem smíðaði líkkistur.
Á baksíðunni brýndi blaðið einnig
fyrir lesendum að fara í einu og öllu
að fyrirmælum heilbrigðisstarfs-
manna enda ekki lítið í húfi:
„Ennþá eru í hættu mörg manns-
líf, sem áreiðanlega er hægt að
bjarga, ef allir gera skyldu sína. Vér
erum fátæk þjóð, og meigum sízt ef
öllu við því að missa mannslíf fyrir
handvömm.
Geri nú hver maður skyldu sína!“
Talið er að 484 Íslendingar hafi
látist úr spænsku veikinni, þar af
258 í Reykjavík.
„Líkast sem
alt líf væri að
fjara út“
Talið er að tveir þriðju hlutar Reykvíkinga hafi
verið rúmliggjandi vegna spænsku veikinnar
þegar mest var í nóvember 1918. Samfélagið lam-
aðist og dagblöð hættu að koma út um tíma.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Fullveldi Íslands fagnað 1. desember 1918, í skugga spænsku veikinnar sem gert hafði mikinn usla vikurnar á undan.
Útsölustaðir: Öll apótek, heilsuverslanir og heilsuhillur stórmarkaðanna.
Betri svefn
Melissa Dream er
hannað til að stuðla
að djúpri slökun og
værum svefni.
Þessi blanda inniheldur ekki efni
sem hafa sljóvgandi áhrif.
Valið besta
bætiefni við streituhjá National Nutrition
í Kanada
„Þvílíkur munur!
Ég bæði sef fastar og sofna fyrr. Ég ligg ekki andvaka á koddanum og
vakna endurnærð og úthvíld. Ég sef alla nóttina og er ekki sífellt að
vakna upp eins og áður. Ég mæli hiklaust með Melissa Dream fyrir alla“
Elsa M. Víðis.