Morgunblaðið - Sunnudagur - 22.03.2020, Qupperneq 12

KÓRÓNUVEIRAN
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22.3. 2020
Þ
að hefur líklega aldrei verið jafn
mikið annríki hjá landlækni síðan í
spænsku veikinni og síðustu daga
og vikur. Alma Dagbjört Möller
gaf sér þó tíma eftir langan vinnu-
dag til að setjast niður og ræða málin. Í fallegu
húsi í Kópavogi býður hún í bæinn og bendir
að sjálfsögðu strax á stóran sprittbrúsa í and-
dyrinu. Í þessari nýju heimsmynd fer að verða
jafn sjálfsagt að spritta sig eins og áður þótti
að heilsast með handabandi. Alma býður vel
sprittuðum blaðamanni til stofu þar sem hægt
er að spjalla í ró og næði. Í bakgrunni má
heyra eiginmanninn, hjartalækninn Torfa
Fjalar Jónasson, stússast við matargerð því
senn líður að kvöldmat. Og jafnvel á óvissutím-
um þurfa landlæknar að borða.
Starf landlæknis hefur oftast verið unnið
fyrir luktum dyrum en nú þarf Alma að vera
vel sýnileg almenningi sem fylgist grannt með
málum í fjölmiðlum. Daglega mæta þau Alma,
Þórólfur Guðnason sóttvarnalæknir og Víðir
Reynisson yfirlögregluþjónn á blaðamanna-
fundi sem sjónvarpað er beint til landsmanna.
Ber öllum saman um að þar sé á ferð afar gott
tríó sem svarar öllu vel og af yfirvegun. En áð-
ur en við ræðum veiruna skæðu er ekki úr vegi
að skyggnast inn í líf Ölmu og kynnast konunni
á bak við landlækninn.
Vann ung í fiski
„Ég er fædd og uppalin á Siglufirði. Móðir mín
heitir Helena og er 96 ára og mjög hress. Faðir
minn hét Jóhann Möller og var verkstjóri í
síldarverksmiðju á Siglufirði og móðir mín
vann ýmis störf; var húsmóðir og í síldar-
söltun.“
Mér skilst að amma þín hafi látið fleyg orð
falla við móður þína þegar hún frétti að hún
ætti von á þér, sjötta barninu?
„Já, hún sagði: „Fár veit hverju fagna skal.
Ég hélt þú værir sloppin.“ Mamma var 38 ára
þegar hún átti mig sem þótti gamalt í þá daga
til að eignast barn. En það var fínt að alast upp
sem yngsta barnið. Systur mínar voru farnar
að heiman í menntaskóla þegar ég fer að muna
eftir mér þannig ég er eiginlega bara alin upp
með bróður mínum Kristjáni, sem síðar varð
ráðherra,“ segir hún og útskýrir að átta ár eru
á milli þeirra og því hafi hún að lokum verið ein
eftir heima af þeim systkinum.
„Það var frábært að alast upp á Siglufirði.
Það var annaðhvort gott veður eða brjálað veð-
ur og mér fannst hvort tveggja jafn skemmti-
legt. Þarna var gríðarlegt frelsi og mikið um
að vera fyrir krakka; skíði, skautar, sleðar og
kajakar á sumrin. Ég fór ung að vinna í fiski og
saltfiski,“ segir Alma og segist hafa náð aðeins
í skottið á síldarævintýrinu.
„Systkini mín unnu öll mikið í síld, en ég, ör-
verpið í hópnum, hef líka saltað. Við erum
fimm systur og einn bróðir, en elsta systirin
Helga Kristín er látin fyrir löngu. Dóttir mín
fæddist sama ár og hún lést og heitir í höfuðið
á henni. Hún lést úr krabbameini 49 ára gömul
þegar ég var um þrítugt. Hún var fyrirmynd
fyrir okkur öll og hún er með okkur alla tíð.“
Allt heillandi við læknisfræði
Þrátt fyrir að foreldrar Ölmu hafi ekki sjálf
fengið tækifæri til að ganga menntaveginn
hvöttu þau börnin óspart til þess.
„Aðstæður þess tíma voru aðrar, en mamma
fór í Húsmæðraskólann á Laugum sem var
ekki sjálfgefið, og þar kynntist hún pabba.
Pabbi lagði áherslu á það alla tíð að við börnin
myndum mennta okkur; það var efst á lista hjá
honum! Okkur gekk öllum vel að læra,“ segir
Alma sem fór ung að heiman til að stunda nám
við Menntaskólann á Akureyri. Hún átti góð ár
í menntaskóla og segir það hafa verið lítið mál
að standa á eigin fótum svona ung.
„Það er margt sem ég lærði þar sem ég bý
að alla tíð.“
Alma segist hafa ákveðið frekar snemma í
menntaskóla að leggja læknisfræðina fyrir sig.
„Mér fannst gaman í líffræði og öllu sem
henni tengist og eins fannst mér gaman að
fólki. Það hafði enginn nálægt mér farið í
læknisfræði en síðan þá hafa nokkur systk-
inabörn fetað þá braut,“ segir hún.
„Mér fannst allt heillandi við læknisfræðina
og námið var skemmtilegt og starfið enn
betra.“
Aldrei í lífinu
Að loknu grunnnámi hér heima hélt Alma til
Lundar í Svíþjóð í sérnám í svæfinga- og gjör-
gæslulækningum.
„Það er gríðarlega fjölbreytt svið því á gjör-
gæslu koma sjúklingar með alls konar vanda-
mál. Þar koma allir sérgreinalæknarnir saman
og maður vinnur með þeim. Þannig þarf maður
að hafa mjög breiða þekkingu. Svo er þarna
skemmtileg blanda af fræðum og að vinna með
höndunum. Ég sérhæfði mig mest í gjörgæslu-
lækningum og varð yfirlæknir á sjúkrahúsinu í
Lundi árið 1999 þegar ég hafði lokið doktors-
námi.“
Mitt í námi og krefjandi starfi eignuðust
hjónin Helgu árið 1992 en hún er í dag í dokt-
orsnámi í jarðfræði. Sonur þeirra Jónas fædd-
ist í Svíþjóð árið 1996 en hann stundar meist-
aranám í lögfræði.
„Árið 2003 kom ég heim og var fyrst yfir
svæfingum í Fossvogi og síðar gjörgæslu á
Hringbraut. Árið 2014 varð ég fram-
kvæmdastjóri en þá hafði ég bætt við mig
meistaragráðu í stjórnun og lýðheilsu frá Há-
skólanum í Reykjavík. Svo var ég skipuð land-
læknir árið 2018.“
Þegar þú bættir við þig námi í stjórnun og
lýðheilsu, sástu fyrir þér að enda sem land-
læknir?
„Aldrei í lífinu,“ segir Alma og hlær.
„Það var aldeilis ekki planið. En ég hef of-
boðslega gaman af því að læra og sá áhugi hef-
ur bara aukist með aldrinum. Á þessum tíma
var ég orðin yfirlæknir og vildi styrkja mig í
stjórnun.“
Þú slærð þá Georg Bjarnfreðarsyni við með
háskólagráður?
„Já, líklega. Áður en ég varð landlæknir byrj-
aði ég í námi í opinberri stjórnsýslu í Háskóla
Íslands. Það gerði ég af því að ég var orðin
framkvæmdastjóri á Lansanum, yfir sex
hundruð manns og með milljarða veltu á mínum
herðum. Það var gríðarlega skemmtilegt starf.
En eftir að ég var skipuð landlæknir fannst mér
of mikið að klára það nám með vinnu. En ég hef
aldrei gengið frá ókláruðu verki, þannig að ég
kláraði þetta bara. Það var mikil vinna en ekk-
ert mál. Og svakalega góður undirbúningur fyr-
ir landlæknisstarfið,“ segir Alma og viður-
kennir að hún sé líklega keppnismanneskja.
„En ég er bara að keppa við sjálfa mig, ekki
einhvern annan. Ég vil gera hlutina vel.“
Sigið í tíu metra ölduhæð
Alma vann í mörg ár sem gjörgæslulæknir
sem hún segir afar krefjandi starf en skemmti-
legt.
„Mér hefur alltaf þótt gaman í vinnu, hvort
sem það var í fiski eða sem læknir. En mér
finnst líka gaman að breyta til þannig að ég hef
alltaf skipt reglulega um starf. Mér finnst það
gott vegna þess að þá læri ég eitthvað nýtt og
það er ekki síður gott fyrir starfsemina. Það er
ekki gott fyrir neina starfsemi að sami stjórn-
andinn sitji allt of lengi.“
En hvenær varstu þyrlulæknir hjá Gæsl-
unni og hvernig var það?
„Það var sko gaman! Það var þegar ég var
unglæknir og var byrjuð í svæfinga- og gjör-
gæslulækningum. Þetta var í kringum 1990, í
tvö ár, þangað til ég varð ófrísk; ég hefði ekki
getað sigið niður í skip ófrísk,“ segir hún og
hlær.
Alma var þá með kalltæki og alltaf til taks
þegar kallið kom en þess má geta að Alma var
fyrst kvenna til að gegna þessu starfi.
„Þegar kallið kom þá hljóp maður.“
Í hverju lentir þú?
„Öllu. Ég þurfti margoft að síga niður í skip.
Í fyrsta skipti sem ég var látin síga var tíu
metra ölduhæð. Ég man þetta eins og það hafi
gerst í gær. Það var nótt og stýrimaðurinn
spurði mig hvort ég treysti mér niður. Ég
svaraði: „Ég veit það ekki, þið verðið að meta
það.“ Af því að ég hafði ekki gert þetta áður.
Og niður fór ég og það gekk vel. Ég þurfti að
búa um sjúkling sem álitið var að hefði fengið
hjartaáfall. Ég bjó um hann í börunum og
hann var hífður upp og ég á eftir,“ segir Alma
og segist ekki hafa fundið fyrir hræðslu.
„Ég er hvorki hrædd né kvíðin yfir verk-
efnum. Ég bara fer í verkin.“
Fallegt stell fýkur ekki
Landlæknir á sér mörg áhugamál og nýtir tím-
ann vel þegar stund gefst milli anna.
„Útivist er mikið áhugamál en við hjónin
höfum farið víða, bæði innanlands og utan. Við
höfum meðal annars gengið upp á sex þúsund
metra hátt fjall í Perú. Verkaskiptingin okkar
er þannig að ég skipulegg utanlandsferðir, og
höfum við farið til dæmis til Galapagos og
Hawaii, en eiginmaðurinn skipuleggur innan-
landsferðir. Þá förum við upp á hálendi sem er
best í heimi. Við viljum þá komast í algjörar
óbyggðir og sofum þá í tjaldi. En ég legg upp
úr því að hafa með góðan mat og gjarnan að
það sé fallega lagt á borð,“ segir Alma.
Því hafði nefnilega verið hvíslað að blaða-
manni að Alma færi jafnvel með fallegt mat-
arstell upp í óbyggðir, þegar flestir láta sér
nægja útilegudiska úr plasti.
„Það er betra að vera með fallegt stell; það
fýkur heldur ekki. Það er lítið mál að fara með
tvo fína diska. Ég legg mikinn metnað í að
skipuleggja matinn. Við getum farið í vikuferð
en samt borðað eðal mat, enda bragðast matur
hvergi betur en úti undir beru lofti.“
Önnur áhugamál Ölmu eru hannyrðir og
tónlist og eru óperur í sérlegu uppáhaldi. „Það
er langt síðan ég fór að hlusta á óperur og við
höfum séð óperur víða um heim. Ef ég fer í
vinnuferðir athuga ég alltaf hvort ekki sé verið
að sýna óperu og fer þá ef svo er.“
Sá þetta ekki fyrir
Hinn fyrsta apríl hefur Alma gegnt embætti
landlæknis í tvö ár og segir hún árin hafa verið
gríðarlega skemmtileg.
„Þetta starf hentar mér ágætlega og mér
finnst alltaf gaman í vinnunni. Það koma upp alls
konar mál og sum erfið en heilt á litið er starfið
mjög fjölbreytt. Ég vinn með góðu fólki og hef
verið mjög sátt. Ég vinn mjög vel með mínum
næsta yfirmanni, heilbrigðisráðherra. Við eigum
í góðu og skemmtilegu samstarfi,“ segir Alma en
þess má geta að embættið varð 260 ára í vikunni
og sjaldan hefur mætt eins mikið á því og nú.
Grunaði þig einhvern tímann að þú myndir
standa frammi fyrir þessari ógn sem heltekur
nú heiminn?
„Nei. Ég get ekki sagt það. Auðvitað hefur
maður hugsað um heimsfaraldra og ég var kom-
in heim til Íslands þegar SARS- faraldurinn,
sem er skyldur þessum, gekk yfir árið 2003. Við
fórum þá í vinnu og undirbjuggum ýmsa hluti
sem við búum að núna. Þegar svínaflensan gekk
yfir vann ég á gjörgæslunni og hún olli miklu
álagi en við réðum vel við það. Það komu 170
sjúklingar á spítalann og sextán á gjörgæslu en
þeir dreifðust vel yfir tíma. Í kjölfarið var gerð
áætlun um heimsfaraldur þannig að hún var til.
En auðvitað erum við að læra mikið. Ég var
ekki búin að sjá þetta fyrir. Svo var ekki í starfs-
lýsingunni að vera svona mikið í fjölmiðlum.
Maður hefur þurft að sjóast hratt því það er svo
mikilvægur hluti af þessu verkefni.“
Vernda þá viðkvæmustu
Hvernig hefur þér fundist ganga að miðla
áfram upplýsingum og hvernig finnst þér al-
menningur taka þessu?
„Auðvitað ríkir mikil óvissa og faraldurinn er
á fleygiferð. Það er mikið áhyggjuefni þegar ný
veira kemur og þessi er meira smitandi en inflú-
ensa. Og það er hvorki til bóluefni né meðferð.
Við sjáum hvað gerðist í Kína og hvað er að ger-
ast á Norður-Ítalíu. Þetta er mjög alvarlegur
faraldur og veldur gríðarlegu álagi á heilbrigð-
iskerfið. En ég er mjög sátt við framgöngu sótt-
varnalæknis og er sátt við aðgerðirnar. Það er
mikilvægt að fræða almenning og mér finnst
það hafa gengið vel. Það hjálpar okkur í því
hvað við erum fámenn,“ segir Alma.
Ég vil gera hlutina vel
Alma D. Möller hræðist ekki mikla vinnu enda alin upp við fiskvinnu á Siglufirði sem barn.
Sem unglæknir vann hún með Gæslunni og vílaði ekki fyrir sér að síga niður í skip í tíu metra
ölduhæð. Nú siglir hún annars konar stórsjó sem landlæknir á tímum kórónuveirunnar. Alma
stýrir því skipi sem best hún má og segist vona það besta en búa sig undir það versta.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is
’ Ég er í þessu verkefni og tekþví eins og það kemur. Ég erauðvitað að vona að við lend-um ekki í eins málum og Ítalía.
Við vonum það besta en búum
okkur undir það versta.