Morgunblaðið - 02.04.2020, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. APRÍL 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þótt leikskól-um oggrunnskól-
um hafi ekki verið
lokað hefur starf-
semi þeirra breyst
umtalsvert. Umræðan um
skólana hefur aðallega ráðist
af heilbrigðissjónarmiðum og
snúist um það hvort ganga
hefði átt lengra og loka þeim
alveg. Ekki er síður mikilvægt
að gæta þess að allir nemendur
sitji við sama borð og breytt
ástand verði ekki til þess að
sumir dragist aftur úr, jafnvel
þannig að það komi þeim í koll.
Í frétt Morgunblaðinu og á
mbl.is í gær kom fram að vax-
andi áhyggjur væru af því að
foreldrar og börn af erlendum
uppruna væru að loka sig af.
Segir í fréttinni að þessi hópur
hafi einangrast mjög undan-
farið vegna útbreiðslu kórónu-
veirunnar. Sé svo komið að
tekið sé að fjara undan tengsl-
um þessara barna við skóla
sína. Segir Helgi Grímsson,
sviðsstjóri skóla- og frístunda-
sviðs Reykjavíkurborgar, að
vegna þessa ástands sé nú ver-
ið að setja á laggirnar sérstaka
vakt í kringum þennan hóp,
enda sé ljóst að ástandið muni
ekki breytast á næstunni og
skólahald verði áfram með tak-
mörkunum eftir páska.
Í fréttinni er einnig rætt við
Sabine Leskopf, formann fjöl-
menningarráðs Reykjavíkur-
borgar, sem segir að hljóðið í
innflytjendum sé „allt öðru-
vísi“ en í Íslendingum. Þeir
sendi börn sín síður í skólann
og taki jafnvel
frekar mið af þeim
aðgerðum, sem
boðaðar séu í
heimalöndum
þeirra, þar sem
skólum hefur iðulega verið lok-
að, en hér á landi.
Ljóst er að vel heppnuð
skólaganga er lykilatriði fyrir
þennan hóp. Því þarf að halda
vel á spöðunum á meðan far-
aldurinn gengur yfir og það á
ekki bara við um þennan hóp.
Einnig mætti í þessu sambandi
nefna lesblind börn og ein-
hverf.
Í Danmörku er þegar hafin
umræða um það hvort sleppa
eigi stúdentsprófum í vor
vegna lokunar framhaldsskóla
og láta vetrareinkunn gilda.
Bent er á að lesblindir og ein-
hverfir unglingar geti farið
halloka þegar námið verður að
fjarnámi. Því fylgi óhjákvæmi-
lega meiri lestur. Þá þurfi ein-
hverf börn og unglingar á
reglu og skipulagi að halda og
eigi erfitt með að laga sig að
öllum breytingum. Hin nýja
staða gæti haft áhrif á frammi-
stöðu og dregið úr möguleikum
á að komast í óskanámið eða
-skólann.
Þessi umræða mun einnig
þurfa að fara fram hér, ekki
bara um stúdentspróf, heldur
einnig lokapróf í grunnskólum.
Kórónuveiran hefur sett
margt úr skorðum, en það er
kappsmál að hún valdi sem
minnstu raski þegar framtíð
barnanna okkar er annars veg-
ar.
Kórónuveiran má
ekki verða börnum
þröskuldur í skóla}
Nám á tímum skerðinga
Sérkennilegt erað Alþýðu-
samband Íslands
skuli við þær að-
stæður sem nú
ríkja hafna alfarið
aðgerðum sem
Samtök atvinnulífsins lögðu til
í því skyni að verja störfin í
landinu. Eins og fram kemur í
yfirlýsingu SA af þessu tilefni
hafa meira en 25 þúsund um-
sóknir um hlutaatvinnuleys-
isbætur borist Vinnumála-
stofnun.
Augljóst er að þetta eru
hamfarir á vinnumarkaði og
verkalýðshreyfing sem vill
gæta hagsmuna launamanna
getur ekki annað en tekið tillit
til þessara aðstæðna. Og
verkalýðshreyfingin hlýtur að
þurfa að horfa til þess að um
mánaðamótin tóku gildi veru-
legar hækkanir launa sem
samið var um við allt aðrar að-
stæður í efnahagslífinu. Í yfir-
lýsingu SA kemur fram að
launahækkunin auki launa-
kostnað fyrirtækja um 4% og
allt upp í 8% hjá sumum fyrir-
tækjum. Það er
gríðarleg hækkun
við núverandi að-
stæður og fjarri
því sem fyrirtækin
geta borið. Slíkar
hækkanir við nú-
verandi aðstæður hljóta að
óbreyttu að kosta fjölda starfa.
Hagsmunir launþega eru þess
vegna ekki fólgnir í því að for-
ysta verkalýðshreyfingarinnar
viðurkenni ekki þann veru-
leika sem fyrirtækin standa nú
frammi fyrir.
Það sem SA fór fram á var
þó ekki að hætta við eða fresta
launahækkunum, eins og gert
var árið 2009, heldur að lækka
lífeyrissjóðsframlag atvinnu-
rekenda tímabundið. Þetta
hefði verið skynsamleg leið og
afar mild og þess vegna þarf
ekki að koma á óvart að ekki
hafi verið samstaða innan ASÍ
um að hafna henni. Um leið er
óskiljanlegt að þeir sem ráða
ferðinni innan ASÍ skuli ekki
einu sinni ljá máls á slíkri leið
til að verja störf félagsmanna
sinna.
Alþýðusambandið
er bersýnilega úr
tengslum við efna-
hagslegan veruleika}
Mildri leið hafnað
Í
slensk heimili takast nú á við breyttan
veruleika. Margir hinna fullorðnu
vinna heima samhliða því að sinna
börnum sem dauðlangar aftur í skól-
ann og á íþróttaæfingar. Sjaldan hef-
ur verið eins mikilvægt að rækta líkama og
sál, fara út að hlaupa, taka veirufrían klukku-
tíma eða lesa.
Það er nefnilega sumt sem breytist ekki og
hefur fylgt þjóðinni frá örófi alda. Við erum
bókaþjóð. Við skrifum, lesum og syngjum, oft
til að komast í gegn um erfiðleika sem að okk-
ur steðja. Við vitum hversu miklu máli skiptir
að rækta þessa hefð, ekki síst í ljósi þess að
lesskilningur er sérstaklega mikilvægur fyrir
börn. Námsárangur þeirra til lengri tíma
ræðst að miklu leyti af lesskilningi þeirra, sem
eykst með ástundum. Hér gildir hið forn-
kveðna, að æfingin skapi meistarann.
Með lestri ræktar þjóðin einnig menningararf sinn.
Hver bók tekur mann í manns eigið ævintýri. Hver blað-
síða eflir orðaforðann, kveikir nýjar hugmyndir, eykur
skilning og veitir þannig betri aðgang að heiminum öll-
um. Þannig gegna íslenskir rithöfundar og þýðendur
gríðarlega mikilvægu samfélagshlutverki. Það eru þeir
sem bjóða okkur að ferðast um heiminn þar sem sitjum á
sama stað með bók í hendi, í sóttkví eða samkomubanni.
Það er þeim og blómlegri bókaútgáfu að þakka, að á
mörgum heimilum eru bókahillur fullar af kræsingum
fyrir lesendur á öllum aldri. Þar ægir saman Jóni Kal-
man, Ævari vísindamanni, Steinunni Sigurð-
ardóttur, Halldóri Laxness yngri og eldri,
Guðrúnu Helgadóttur og öllum hinum frá-
bæru rithöfundunum og skáldunum. Hvort
sem lögreglumaðurinn Erlendur, grallarinn
Fíasól, Bjartur í Sumarhúsum eða ungfrúin
Hekla hafa fangað athygli okkar, þá veita þau
frelsandi hvíld frá amstri og áhyggjum hvers-
dagsins. Við þurfum á því að halda einmitt nú.
Allt ofangreint var hvatinn að nýju þjóðar-
átaki, sem mennta- og menningarmálaráðu-
neytið hleypti af stokkunum í gær undir heit-
inu Tími til að lesa. Heitið er dregið af þeirri
staðreynd, að nú hafi margir meiri tíma en
áður til að lesa og þörfin hafi sjaldan verið
meiri á að rækta hugann með lestri af öllu
mögulegu tagi. Við ætlum að lesa meira en
nokkru sinni áður og skrá lesturinn á vefsíð-
una timitiladlesa.is á hverjum degi til 30. apríl. Að átak-
inu loknu ætlum við að freista þess að fá árangurinn
skráðan í heimsmetabók Guinness, líkt og sæmir bóka-
og lestrarþjóðinni í norðri.
Nú þarf að virkja keppnisskapið, og ef vel tekst til
gæti verkefnið orðið góður vitnisburður bókaþjóðarinnar
Íslendinga um allan heim. Og nú, eftir lestur þessa pist-
ils, getur þú bætt fimm mínútum inn á þitt nafn á vefnum
timitiladlesa.is! Munum að þrátt fyrir frostið, þá er samt
að koma vor – það birtir til. Áfram Ísland!
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Nú er tíminn til að lesa
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Þetta er með stærri áföllumsem riðið hafa yfir íslensktsamfélag á seinni tímum oger erfitt að finna hliðstæðu
um svo skjóta og djúpa kreppu í sam-
félaginu,“ segir Guðmundur Jóns-
son, prófessor í sagnfræði við Há-
skóla Íslands, þegar hann er spurður
um sögulegar hliðstæður kórónu-
veirufaraldursins, COVID-19, sem
nú gengur yfir.
„Það virðist liggja
beinast við að
bera faraldurinn
saman við
stærstu efnahags-
kreppur sem dun-
ið hafa yfir lands-
menn síðustu
öldina. Upp í hug-
ann koma þrjár
krepppur, fjár-
málakreppan
2008-2010 með samdrátt landsfram-
leiðslu upp á 10%, heimskreppan
1930-1939 með 3-4% samdrátt og
ekki má gleyma stríðsárakreppunni
1915-1918 þegar landsframleiðsla
dróst saman um hvorki meira né
minna en 18%,“ segir hann.
Guðmundur bendir á að allar þess-
ar kreppur leiddu til skakkafalla í
efnahagslífi, framleiðsla og neysla
drógust mikið saman, þúsundir
manna urðu atvinnulausar, fyrirtæki
fóru á hausinn og heimili komust í
þrot. „Allt stefnir í að svo muni einn-
ig verða í COVID-19-faraldrinum
hér sem annars staðar. Eftirspurn
hefur minnkað stórlega og fram-
leiðsla hefur dregist saman á heims-
vísu. Þetta á ekki síst við stærstu iðn-
aðarsvæði heims í Austur-Asíu þar
sem framleiðsla hefur skroppið sam-
an og valdið skorti á bæði tilbúinni
iðnaðarvöru og aðföngum til fram-
leiðslu í öðrum heimshlutum. Nýj-
ustu hagspár erlendis draga upp
dökka mynd. Alþjóðagjaldeyrissjóð-
urinn gerir ráð fyrir að efnahags-
samdrátturinn á heimsvísu verði
a.m.k. jafnmikill og í fjármálakrepp-
unni 2008-2010 og það fari ekki að
birta í efnahagslífi fyrr en á næsta
ári. Hagspár ráðast þó mjög af því
hvaða forsendur menn gefa sér um
tímasetningar á ferli kórónufarald-
ursins, hvort hann verði stuttur og
snarpur eða djúpur og langur.“
Einstök viðbrögð
Guðmundur Jónsson segir að við-
brögðin við faraldrinum um allan
heim séu einstök. Ekki sé að finna
hliðstæðu um jafnskjót, víðtæk og
kostnaðarsöm inngrip ríkisins í efna-
hagslíf til að hamla á móti samdrætt-
inum. „Ekki aðeins ríkið heldur
einnig seðlabankar og alþjóðastofn-
anir dæla peningum inn í hagkerfin,
vextir eru lækkaðir, ríkisútgjöld eru
þanin og stjórnvöld taka á sig stóra
ábyrgð á tekjum fólks og rekstri fyr-
irtækja. Hvorki í kreppunni miklu á
fjórða ártugnum né í fjármálakrepp-
unni 2008 gengu stjórnvöld svo
langt,“ segir hann.
Guðmundur segir að kórónuveiru-
faraldurinn valdi að sjálfsögðu ekki
aðeins efnahagslegum erfiðleikum.
Þungbærastar séu þær þjáningar
sem einstaklingar og fjölskyldur
verði fyrir vegna veikinda og fráfalls
ættingja og vina því hér sé um að
ræða mannskæðan faraldur sem
valdi dauða í stórum stíl. Faraldur-
inn hafi komið lífsvenjum og sam-
skiptum fólks í uppnám á allt annan
hátt en gerist í efnahagskreppum.
„Mér finnst því nærtækast að
bera COVID-19 saman við áföll
sömu tegundar. Við ættum þess
vegna að horfa til heimsfaraldra á
síðustu mannsöldrum til að meta or-
sakir, útbreiðslu og áhrif kórónu-
veirunnar á líf fólks og heilsu, og
hvernig hún kemur ólíkt niður á
aldurs- og þjóðfélagshópum. Bara á
þessari öld hafa fjórir mannskæðir
faraldrar geisað með alvarlegum af-
leiðingum: HABL-faraldurinn 2002-
2003, svínaflensan 2009, MERS-
flensan 2012 og ebóluveiran 2014-
2016.“
Að sögn Guðmundar þarf að fara
aftur til spænsku veikinnar í október
og nóvember 1918 til að finna mann-
skæða faraldra á borð við þessa hér
á landi. „Þrátt fyrir að tækist að
hindra útbreiðslu veikinnar á Norð-
ur- og Austurlandi dóu hátt í 500
manns, þar af um 260 í Reykjavík
einni. Þetta var gífurleg blóðtaka.
Sóttvarnir voru næstum engar og
læknayfirvöld brugðust seint við.
Margir af þeim sýktu bjuggu í hrör-
legu og köldu húsnæði, og aðstaða til
að hlynna að sjúklingum var frum-
stæð. Ekki bætti úr skák að inflúens-
unni sló niður í lok heimsstyrjaldar
þegar viðnámsþróttur landsmanna
var orðinn lítill eftir langvarandi
þrengingar, vaxandi fátækt og at-
vinuleysi. Ljósi punkturinn í þessari
dapurlegu sögu var að faraldurinn
var skammvinnur, náði hámarki eft-
ir 3-4 vikur og var farinn að réna um
miðjan nóvember,“ segir Guð-
mundur og bætir við að sem betur
fer sé viðnámsþróttur samfélagsins í
dag allur annar og viðbrögð heil-
brigðisyfirvalda og annarra stjórn-
valda snarpari og ólíkt markvissari.
Er með stærri áföll-
um á síðari tímum
AFP
Sótthreinsun Hermenn í Mjanmar sótthreinsa bænahús hindúa í Naypyi-
daw í gær til að hindra útbreiðslu kórónuveirunnar.Guðmundur
Jónsson