Morgunblaðið - 25.04.2020, Blaðsíða 10

10 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. APRÍL 2020
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Starfsmenn Landhelgisgæslunnar
stefna að því í lok maímánaðar að
steypa fyrir op við olíutanka í flaki
El Grillo á botni Seyðisfjarðar. Um
talsverða aðgerð er að ræða og sam-
þykkti ríkisstjórnin nýverið 38 millj-
óna króna framlag til þess að koma í
veg fyrir olíuleka úr skipinu. Gert er
ráð fyrir að varðskipið Þór fari á
staðinn, minnst fimm til sex kafarar
taki þátt í aðgerðinni og afþrýstiklefi
verði um borð í varðskipinu. Til að
tryggja öryggi verður varðskipið bú-
ið mengunarvarna- og mengunar-
hreinsibúnaði meðan á aðgerðinni
stendur.
Mikil tæring í flakinu
Ásgrímur L. Ásgrímsson, fram-
kvæmdastjóri aðgerða hjá Land-
helgisgæslunni, segir að aðgerð sem
þessi kalli á góðan undirbúning.
Flakið sé mikið tært, en 76 ár eru
liðin frá því að skipinu var sökkt, og
við skoðun í fyrrahaust kom í ljós
svartolíuleki úr mannopi sem liggur
ofan í einn af olíutönkum skipsins.
Aðeins á þessum eina stað varð vart
við olíuleka.
Ásgrímur segir að ekki sé ætlunin
að hreinsa olíu úr skipinu, heldur að
steypa fyrir mannopið þar sem olía
seytlar út. Á þann hátt takist von-
andi að koma í veg fyrir mengun, þó
hugsanlega aðeins tímabundið því
með aukinni tæringu hafi líkur á
leka úr skipinu aukist. Hugsanlega
þarf að steypa fyrir fleiri tanka í
framtíðinni.
Steypumót úr áli og stáli
Að sögn Sigurðar Ásgrímssonar,
yfirmanns séraðgerða hjá Landhelg-
isgæslunni, er þessa dagana verið að
smíða steypumót úr áli og stáli utan
um mannholið. Um 32 metrar eru
niður á dekk skipsins og verður
vinnuprammi fyrir ofan El Grillo.
Sérstöku sementi verður síðan dælt
með steypudælu í gegnum barka frá
prammanum í mótið utan um mann-
holið. El Grillo var tankskip og fjöldi
tanka í því og mannop ofan í hvern
þeirra.
„Þegar kafað er í flaki vegna
svona vinnu er mikilvægt að aðgát sé
höfð varðandi skotfæri og sprengi-
kúlur,“ segir Ásgrímur. Talsvert var
af skotfærum og sprengikúlum í El
Grillo þegar skipinu var sökkt, enda
var skipið ekki aðeins olíubirgðaskip
og auk þess vopnum búið. Hann seg-
ir að þó svo að ráðist hafi verið í
hreinsanir í skipinu nokkrum sinn-
um sé sprengiefni úr því enn að
koma í ljós. Síðast í fyrrahaust hafi
kafarar Landhelgisgæslunnar, sem
skoðuðu aðstæður, komið í land með
skotfæri úr El Grillo. Miðað er við að
þrír kafaranna sem taka þátt í að-
gerðinni séu jafnframt sprengju-
sérfræðingar.
Í samantekt Landhelgisgæsl-
unnar eftir könnunarleiðangurinn
síðasta haust kemur fram að 23
sprengikúlur hafi fundist á brúar-
væng skipsins, sem sprengju-
sérfræðingar hafi fjarlægt og síðan
eytt. Lögð er áhersla á að mikilvægt
sé að gera langtímaáætlun um
hreinsun og eftirlit með flakinu.
Minna af olíu í flakinu?
Olíubirgðaskipið El Grillo hafði
þjónað herskipum bandamanna í
seinni heimsstyrjöldinni. Talið var
að níu þúsund tonn af olíu hefðu ver-
ið í skipinu þegar þýskar herflug-
vélar gerðu árás á það í Seyðisfirði í
febrúar 1944. Olía lak úr skipinu eða
var dælt úr því áður en það sökk.
Meðal annars var olíu dælt úr skip-
inu 1952 og aftur 2001 auk þess sem
djúpsprengjur hafa verið fjarlægðar
úr því.
Að lokinni hreinsun í skipinu í
september 2001 sagði í tilkynningu
frá umhverfisráðuneytinu: „Aðgerð-
um við El-Grillo í Seyðisfirði er lokið.
Kannaðir voru allir 36 tankar skips-
ins og fannst olía í 13 þeirra. Magn
olíunnar reyndist vera 91 tonn sem
er minna en það sem menn óttuðust
að gæti verið í flakinu. Líklegt má
telja að annaðhvort hafi El Grillo
ekki verið fulllestað þegar því var
grandað í síðari heimsstyrjöldinni
eins og talið hefur verið eða að veru-
legt magn olíu hafi borist út í um-
hverfið skömmu eftir að skipinu var
sökkt.
Þessi hreinsunaraðgerð er sú um-
fangsmesta á þessu sviði sem ráðist
hefur verið í hér við land. Hættu á
bráðri olíumengun í Seyðisfirði hefur
því verið afstýrt, en næstu árin er þó
ekki hægt að útiloka minniháttar
leka frá skipinu frá þeim innan-
sleikjum sem enn gætu leynst undir
bitum tankanna …
Nú þegar lokið er við að fjarlægja
sprengjur og skotfæri ásamt því að
fjarlægja olíu úr tönkum skipsins
mun El Grillo njóta aukins aðdráttar-
afls sportkafara þar sem 134 metra
langt flakið liggur á 50 metra dýpi í
miðjum Seyðisfirði rétt utan hafnar-
innar. Mestu skiptir að með hreinsun
skipsins hefur verið komið í veg fyrir
hættu á bráðri mengun í Seyðisfirði.“
Olía lekur þegar sjór hlýnar
Þá var metið að 10-15 tonn af olíu
væru enn í skipinu. Í frétt frá um-
hverfisráðuneytinu 17. apríl síðastlið-
inn segir að í aðgerðinni 2001 hafi
rúm 60 tonn af hreinni olíu náðst úr
flakinu. „Síðan hefur reynslan sýnt
að olía leki úr flakinu þegar sjór hlýn-
ar á sumrin. Í könnunarleiðangri
Landhelgisgæslunnar í október sl.
kom í ljós að töluverður olíuleki var
úr opi við olíutanka skipsins vegna
tæringar. Því er mikilvægt að bregð-
ast við lekanum hið fyrsta til að fyrir-
byggja neikvæð umhverfisáhrif í firð-
inum,“ segir í frétt ráðuneytisins.
Snúin steypuvinna í Seyðisfirði
 Landhelgisgæslan undirbýr aðgerðir til að koma í veg fyrir mengun frá El Grillo  Steypt fyrir
mannop þar sem olía seytlar út  Mikilvægt að aðgát sé höfð varðandi skotfæri og sprengikúlur
Stöðvun olíuleka úr El Grillo
Varðskipið Þór
Smíðað í Síle árið 2009
Stærð: 4.049 brúttótonn
Burðargeta: 2.089 tonn
Lengd: 93,8 metrar
Siglingahraði: 19,5 sjómílur
Olíu birgðaskipið El Grillo lagðist
við akkeri á Seyðisfi rði haustið
1943 og þjónaði þar herskipum og
tundurspillum bandamanna í
seinni heimsstyrjöldinni.
El Grillo varð fyrir
árás Focke-Wulf
Condor sprengjufl ugvéla þjóðverja
10. febrúar 1944, tíu dögum eftir
það var fyllt af olíu. Talið var að um
9.000 tonn af dísil- og svartolíu
hefðu verið í skipinu. Ein sprengja
sprakk fyrir framan stefni þess
og 5-6 metra löng rifa opnaðist á
stjórnborðsbóg skipsins.
El Grillo sökk síðar um daginn á
botn fjarðarins á um 40 m dýpi.
Töluverðu af olíu var dælt úr
skipinu áður en það sökk. Árið
1952 var olíu dælt úr því og aftur
árið 2001. Áætlað hefur verið að
10-15 tonn af olíu séu enn eftir í
Við skoðun á fl aki
El Grillo í október
í fyrra kom í ljós
að olía lekur úr
mannopi á tanki
7 eða 8 stjórn-
borðsmegin
þar sem mikil
tæring er við lúgu
og mælilok þar
ofan á. Ramminn
undir mannopinu
er 1 x 1,5 metrar
á stærð og 70
cm hár.
Ryðfríu röri og krana verður komið fyrir
sem síðar er hægt að bora í gegnum til
að dæla úr tanknum.
Olía lekur um lúgu á
mannopi á einum af
olíutönkum skipsins.
Fyrirhugað er að steypa
utan um mannopið til að
stöðva lekann.
42 m
32 m
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
El Grillo
Smíðað í Newcastle árið 1922
Sökkt 10. febrúar 1944
Stærð: 7.264 brúttótonn
Burðargeta: 9.000 tonn af olíu
Lengd: 134,3 metrar
Landhelgisgæslan mun sjá um aðgerðir og verður varðskipið
Þór á staðnum meðan á þeim stendur. Sex kafarar, þar
af þrír sprengjusérfæðingar munu vinna við köfun.
Um borð í Þór verður sérhæfður búnaður til djúp-
köfunar og afþrýstiklefi fyrir kafara.
Áætlaður kostnaður
er um 38 milljónir.
Seyðisfjörður
Lónið
S E Y Ð I S FJ Ö R Ð U R
Siglingahraði: 12 sjómílur
Vél: gufuvél Stýrishús
Olíuleki Olíutankar
1 til 10
Káetur
Vélarrými
Myndin sýnir stærð Þórs og El Grillo í réttum hlutföllum
Austurvegur
Hafnargata
Búðareyri
El Grillo liggur
á um 40 m dýpi
Heimild: Landhelgisgæslan og samtímaheimildir
Í frétt í Morgunblaðinu fyrr í vetur segir að vitað sé að kúlur úr loftvarna-
byssum El Grillo séu til víða um land og sumar þeirra séu virkar. Þannig
fékk Landhelgisgæslan nýlega tilkynningu um slíka kúlu sem hafði verið
til sýnis í byggðasafninu á Görðum á Akranesi í áratugi. Hún var með
fullri hleðslu, enda hafði henni ekki verið skotið. Þegar sprengieyðingar-
mennirnir reyndu að ná hleðslunni úr kúlunni sprakk hún í tætlur.
Í ágúst 2018 var greint frá því í blaðinu að tveir drengir á Seyðisfirði
hefðu fundið fágætan hlut á förnum vegi. Um var að ræða virka sprengju-
kúlu og voru kallaðir til sprengjusérfræðingar Landhelgisgæslunnar, sem
gerðu sprengjuna óvirka og eyddu henni. Drengirnir sluppu vel, því þeir
höfðu leikið sér að sprengjunni og kastað henni á milli sín áður en þeir
gerðu foreldrum sínum viðvart um fundinn, segir í fréttinni.
Ein var til sýnis í byggðasafni
KÚLUR ÚR EL GRILLO HAFA FUNDIST VÍÐA UM LAND
Ljósmynd/Amgueddfa Cymru - Nat
Skipið í höfninni El Grillo áður en því var grandað af Þjóðverjum í Seyðisfjarðarhöfn árið 1944.