Morgunblaðið - 25.04.2020, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. APRÍL 2020
Akureyri Framhlið Akureyrarkirkju er alltaf jafntignarleg, sér í lagi nú
þegar sólin er farin að skína á ný eftir langan og strangan vetur.
Árni Sæberg
Á tímum sem þess-
um er mikilvægt að
við hlúum hvert að
öðru. Þetta á einkum
við viðkvæmari hópa
samfélagsins, þar með
talið börnin okkar.
Stuðningurinn við
börn í öðrum aðgerða-
pakka ríkisstjórnar
Katrínar Jakobsdóttur
er þýðingarmikill. Má
nefna sérstakt við-
bótarframlag vegna tómstunda-
starfs barna, sem er ætlað er lág-
tekjufjölskyldum. Komið verður til
móts við þá sem sinna umönnun
barnanna með skatta- og skerðing-
arlausum styrkjum. Þar sem
umönnunarúrræði utan heimilis
fyrir langveik og fötluð börn hafa
mörg hver því miður legið niðri
vegna faraldursins hafa foreldrar
eða aðrir nákomnir í ýmsum til-
vikum tekið að sér umönnun þeirra
barna.
Til að bregðast við aukinni hættu
á ofbeldi gegn börnum var hafist
handa við vitundarvakningu sem
verður haldið áfram auk þess sem
félagasamtök sem
sinna ráðgjöf við börn
og fjölskyldur þeirra
hafa verið styrkt og
efld sem og Barnahús.
Þá verður farið í sér-
stakt átak og mark-
vissar aðgerðir til að
berjast gegn heimilis-
ofbeldi sem er því mið-
ur oft og tíðum fylgi-
fiskur samfélagslegra
áfalla. Kemur þetta til
viðbótar við þær að-
gerðir sem þegar hef-
ur verið gripið til, svo
sem efling hjálpar og stuðnings fyr-
ir þolendur og gerendur.
Við þær ótrúlegu kringumstæður
sem við upplifum nú kemur mikil-
vægi þess að eiga traust bakland og
stuðningsnet skýrlega í ljós. Þess
vegna er einnig lögð áhersla á að
vinna gegn félagslegri einangrun
viðkvæmra hópa, t.d. aldraðra, fatl-
aðs fólks, fólks af erlendum upp-
runa, heimilislausra og barna og
fjölskyldna þeirra.
Það er engum blöðum um það að
fletta að atvinnuástandið vegna CO-
VID-19-faraldursins er mjög alvar-
legt og hættan á viðvarandi at-
vinnuleysi mikið áhyggjuefni.
Hlutabótaleiðin svokallaða hefur
sannarlega dempað fallið og komið
vel út og viðhaldið ráðningar-
sambandinu en nauðsynlegt er að
vinna gegn atvinnuleysi og ná því
niður eins fljótt og auðið er. Það er
því ánægjulegt að í aðgerðapakk-
anum séu fjölbreyttar atvinnuskap-
andi leiðir sem er ætlaðar eru til að
minnka atvinnuleysi.
Eitt veigamesta úrræðið er fjöl-
breytt náms- og starfsúrræði fyrir
atvinnuleitendur. Atvinnuleysis-
tryggingasjóði verða veittir tveir
milljarðar til verkefnisins sem er
áætlað að geti náð til 15 þúsund at-
vinnuleitenda og er markmið þess
að vinna gegn þeirri meinsemd sem
langvarandi atvinnuleysi er.
Fram hefur komið að námsmenn
hafi áhyggjur af því að fá ekki
vinnu í sumar. Tveir milljarðar
verða því settir til að skapa sum-
arstörf fyrir námsmenn, en nefnt
hefur verið að það kynni að skapa
allt að þrjú þúsund störf fyrir
námsmenn. Áætlað er að sveit-
arfélögin leggi einnig sitt af mörk-
um í sama tilgangi í sumar. Jafn-
framt verða settar 300 milljónir
aukalega í Nýsköpunarsjóð náms-
manna sem munu skapa enn fleiri
störf fyrir námsmenn og stuðla að
nýsköpun. Mikilvægt er að unga
fólkið okkar fái að nýta starfskrafta
sína og ekki verra ef það fær að
nýta menntun sína í leiðinni og
jafnvel skapa sér atvinnutækifæri
til framtíðar.
Þessi úrræði munu ekki einungis
vinna gegn atvinnuleysi heldur
einnig leiða til innlendrar verð-
mætasköpunar. Ég tel að 250 millj-
óna króna aukið framlag í lista-
mannalaun á þessu ári til þess að
geta stækkað þann hóp muni styðja
við listamennina okkar sem hafa
svo sannarlega sýnt okkur við þess-
ar fordæmalausu aðstæður hve list-
in nærir og gleður á erfiðum
tímum. Jafnframt verður settur á
fót Matvælasjóður með 500 milljóna
stofnframlagi og 100 milljónir fara í
að styrkja markaðssetningu á al-
þjóðamörkuðum, auk 200 milljóna
króna framlags til íslenskrar garð-
yrkju sem er tilkomið vegna nýs
samnings við garðyrkjubændur.
Nú sem aldrei fyrr er nauðsyn-
legt að efla nýsköpun og verðmæta-
sköpun í matvælaframleiðslu og
búa í haginn fyrir framtíðina í mat-
vælaöryggi og sjálfbærni.
Þessum aðgerðum og fleirum er
ætlað að viðhalda félagslegum stöð-
ugleika á ólgutímum og milda þau
neikvæðu langtímaáhrif sem efna-
hagskreppa hefur á fólk og heimili.
Við gerum það með fjölþættum að-
gerðum sem beinast að því að
byggja upp varnir í erfiðum að-
stæðum. Við gerum það með því að
vernda það fólk sem lendir í erfið-
leikum og atvinnumissi og við-
kvæma hópa. Við gerum það með
því að gefast ekki upp heldur veita
sterka viðspyrnu í efnahagsmálum
svo við lendum á fótunum og kom-
um enn sterkari og reynslunni rík-
ari út úr þessu verkefni. Verkefni
sem við báðum ekki um en ætlum
að komast í gegnum með sameigin-
legu átaki þjóðarinnar.
Eftir Lilju Rafney
Magnúsdóttur »Mikilvægt er að
ungt fólk fái að nýta
starfskrafta sína og
ekki verra ef það fær
að nýta menntun sína
og skapa sér atvinnu-
tækifæri til framtíðar.
Lilja Rafney
Magnúsdóttir
Höfundur er þingmaður Vinstri
grænna og formaður atvinnuvega-
nefndar.
Fólk í fyrirrúmi
Tækniframfarir og
vísindauppgötvanir
eru stærsta hreyfiafl
samfélaga. Endurbætt
gufuvél hins skoska
James Watts lagði
grunninn að vélvæð-
ingu iðnbyltingar-
innar, uppgötvun raf-
magnsins breytti
meiru en orð fá lýst,
uppgötvun baktería og
löngu síðar sýklalyfja bylti líkast til
meiru í mannkynssögunni en allar
hefðbundnar byltingar samanlagt!
Enn og aftur horfir allur heim-
urinn til vísindanna. Nú er þess
beðið að vísindamenn heimsins upp-
götvi vopn í baráttunni við óvin
okkar allra – kórónuveiruna sem
veldur COVID-19. Vísindakapp-
hlaupið 2020 er þó ólíkt mörgum
öðrum í sögunni því fordæmalaus
samstaða og samhugur er í vísinda-
samfélaginu, sem stundum hefur
einkennst af innbyrðis samkeppni.
Sannarlega er samkeppnin enn til
staðar en almennt eru vísindamenn
að deila upplýsingum með öðrum í
þeirri von að mannslífum og hag-
kerfum heimsins verði bjargað.
Við erum öll í sama liðinu
COVID-19 er stærsta áskorunin
sem þjóðir heims hafa staðið
frammi fyrir í langan tíma. Með
áhrifum á heilsu fólks hefur óværan
gríðarlegar efnahagsafleiðingar.
Veiran hefur veikt öll stærstu hag-
kerfi heims og það mun taka langan
tíma fyrir þau að ná heilsu á ný.
Það leiðir til tekjutaps einstaklinga
og ríkissjóða um allan heim, sem
getur haft miklar afleiðingar á vel-
ferð þjóða. Það sést greinilega á al-
þjóðlegum fjármálamörkuðum, sem
þessa dagana sveiflast með vísinda-
fréttum. Þeir taka við sér þegar
góðar vísindafréttir berast, en falla
þegar vonir bresta. Hlutabréf á al-
þjóðamörkuðum féllu til að mynda
eftir að tilraunir með bóluefni gegn
COVID-19 báru ekki árangur. Það
bendir allt til þess, að líf manna
muni ekki komast í eðlilegt horf
fyrr en bóluefni hefur verið fundið.
Þessa stundina vinna yfir áttatíu
hópar vísindamanna og fimmtán
lyfja- og líftæknirisar að þróun
bóluefnis. Í þeirra hópi eru vafa-
laust margir sem vilja verða fyrstir
– sjá fordæmalaus viðskiptatæki-
færi og frama í slíkum árangri – en
áðurnefnt vísinda-
samstarf verður von-
andi til þess að heil-
brigði þjóða verður
sett í fyrsta sæti þegar
rannsóknarvinnan skil-
ar árangri. Það skiptir
á endanum ekki máli
hvaðan meðalið kemur,
heldur hvernig það
verður notað. Í því
samhengi er ástæða til
bjartsýni, því alþjóðleg
samvinna hefur áður
skilað heiminum bólu-
efnum gegn hræðilegum sjúkdóm-
um; barnaveiki, stífkrampa og milt-
isbrandi svo dæmi séu nefnd.
Ísland leggur sitt af mörkum
Í baráttunni við hinn sameig-
inlega óvin hefur Ísland vakið
nokkra athygli umheimsins. Að-
ferðafræðin hefur þótt til eft-
irbreytni og árangurinn með ágæt-
um, en einnig það merka framtak
Decode Genetics að bjóða Íslend-
ingum upp á skimun fyrir veirunni,
fyrstri þjóða. Hátt í 50 þúsund sýni
hafa verið tekin hér á landi. Af-
raksturinn nýtist heiminum öllum,
þar sem ótal afbrigði veirunnar
hafa fundist. Það framlag Kára
Stefánssonar og samstarfsfólks
hans allra er ómetanlegt í þróun
bóluefnisins sem veröldin bíður
eftir.
Á sama tíma hafa aðrir rann-
sóknar- og vísindamenn hérlendis
unnið þrekvirki. Svo dæmi séu
nefnd kynntu vísindamenn fljótt
spálíkan um líklega þróun sem gæti
nýst við ákvarðanatöku um við-
brögð og skipulag heilbrigðisþjón-
ustu. Á örstuttum tíma höfðu sér-
fræðingar Íslenskrar erfðagrein-
ingar og samstarfsfólk hjá Land-
læknisembættinu og Landspítala
sent vísindagrein í New England
Journal of Medicine um útbreiðslu
veirunnar á Íslandi. Nú síðast til-
kynntu vísindamenn í Háskóla Ís-
lands að þeir hefðu hug á að rann-
saka áhrif faraldursins á líðan og
lífsgæði landsmanna til þess að
geta brugðist betur við samfélags-
legum áhrifum á borð við heimsfar-
aldur. Heilbrigðisstarfsmenn og al-
mannavarnir hafa staðið vaktina
með viljann að vopni og
smitrakningarteyminu tekist að
rekja flest smit sem hafa komið upp
hér á landi. Þetta er sannanlega
árangur sem Íslendingar geta verið
stoltir af.
Vísindin efla alla dáð
Eins og oft áður komst ljóð-
skáldið og vísindamaðurinn Jónas
Hallgrímsson vel að orði þegar
hann orti til heiðurs vísindamann-
inum Pål Gaimard í Kaupmanna-
höfn:
Vísindin efla alla dáð,
orkuna styrkja, viljann hvessa,
vonina glæða, hugann hressa,
farsældum vefja lýð og láð;
tífaldar þakkir því ber færa
þeim sem að guðdómseldinn skæra
vakið og glætt og verndað fá
viskunnar helga fjalli á.
Jónas var brautryðjandi á sviði
náttúruvísinda og helgaði líf sitt
skrifum um þau. Hann vissi það að
rannsóknir, vísindi og hagnýting
hugvits væru forsendur fjölbreytts
atvinnulífs, velferðar og styrkrar
samkeppnisstöðu þjóða. Eitt af því
sem hefur einkennt íslenskt vís-
indasamfélag í gegnum tíðina er
mikil virkni í alþjóðasamstarfi enda
er fjölþjóðlegt samstarf íslenskum
rannsóknum nauðsynlegt. Það er
því hlutverk okkar sem störfum á
þessum vettvangi, hvort sem það er
við stefnumótun um vísindamál eða
framkvæmd rannsókna, að virkja
og efla þekkingu almennings á vís-
indastarfi og hvetja til öflugra al-
þjóðasamstarfs.
Á þessum tímapunkti tekst heim-
urinn á við heimsfaraldur. Þjóðir
heimsins taka höndum saman og
leiða saman þekkingu og rann-
sóknir. Ísland gefur ekkert eftir og
mun vonandi verða leiðandi afl í al-
þjóðasamstarfi framtíðarinnar. Far-
aldurinn er í mikilli rýrnun hér á
landi en þó er ekki hægt að hrósa
sigri enda baráttunni ekki lokið.
Það hefur þó sýnt sig á síðustu
mánuðum að alþjóðlegt vísinda-
samstarf greiðir leiðina að bjartari
framtíð. Það býður bæði upp á þá
von að lausn finnist á núverandi
krísu, ásamt því að byggja upp
samstarfsvilja milli ríkja um að
sameinast í átt að betri og öruggari
framtíð.
Vísindakapphlaupið 2020
Eftir Lilju
Alfreðsdóttur
Lilja Alfreðsdóttir
» Ísland gefur ekkert
eftir og mun vonandi
verða leiðandi afl
í alþjóðasamstarfi
framtíðarinnar.
Höfundur er mennta- og menningar-
málaráðherra.