Fréttablaðið - 03.09.2020, Blaðsíða 14

Norrænt samstarf hefur
alltaf verið hornsteinn utan­
ríkisstefnu Íslands og hefur
líklega aldrei verið mikil­
vægara en nú. Saman erum
við sterkari!
Þegar matur fer til spillis er
það sóun á sameiginlegum
auðlindum okkar allra, fjár­
munum og tíma. Loftslags­
ávinningur er af því að
draga úr matarsóun.
Stjórnarskrá er málamiðlun
og hún verður aldrei eins og
allir vilja hafa hana. Stjórn­
lagaráð vann fyrir opnum
tjöldum og hleypti þjóðinni
inn á sína fundi. Lýðræðisleg
og málefnaleg niðurstaða
náðist.
Það stefnir í að við séum að ná því marki að þjóðin fái í fyrsta skipti að kjósa um stjórnar­
skrá sem hún semur sjálf. Hún hefur
búið við stutta þýðingu á aldagam­
alli danskri stjórnarskrá. Ástæða er
að halda því til haga að Danir hafa
fyrir margt löngu stórbætt sína
stjórnarskrá og búa þannig við mun
meira lýðræði en íslensk þjóð sem
býr við gömlu konungsskrána.
Þeir sem sátu heima í þjóðarat­
kvæðagreiðslunni dæmdu sjálfa
sig úr leik og létu aðra um að taka
afstöðu. Það er lýðræði, það er
kostulegt að heyra varnarræður
talsmanna flokksræðisins þar sem
þeir snúa á haus kosningaþátttöku.
Staðan í dag setur íslenskt samfélag
í stöðu flokksveldis, ekki lýðveldis.
Það endurspeglast ákaf lega vel í
þeirri túlkun sem andstæðingar
þjóðfélagsumbóta viðhafa um
niðurstöður atkvæðagreiðslunnar,
þar sem þeir eigna sér atkvæði
þeirra sem ekki mættu á kjörstað.
Það tíðkast hvergi í lýðræðislegum
samfélögum, nema á Íslandi.
Þjóðin kom saman og hélt 1.000
manna fund og setti saman ramma
um nýja stjórnarskrá, þar kom fram
eindreginn vilji þjóðarinnar til að fá
nýja stjórnarskrá.
85.000 manns mættu síðan á
kjörstað og völdu úr 530 manna
hópi 25 einstaklinga til þess að
fylla út þennan ramma. Niðurstaða
þjóðaratkvæðagreiðslunnar sýnir
svo ekki er um að villast að þjóðin
vill brjóta af sér f lokksveldi og fá
lýðveldi.
Stjórnarskrá er málamiðlun og
hún verður aldrei eins og allir vilja
hafa hana. Stjórnlagaráð vann fyrir
opnum tjöldum og hleypti þjóðinni
inn á sína fundi. Lýðræðisleg og
málefnaleg niðurstaða náðist.
Þessi vinnubrögð vöktu heims­
athygli og allt frá því að þetta ferli
íslensku þjóðarinnar hófst, við end­
urskoðun gömlu konungsstjórnar­
skrárinnar, hefur streymt hingað
fjöldi erlendra háskólamanna og
fréttamanna til þess að fylgjast með
þeim lýðræðislegu umbótum sem
íslenska þjóðin vill fá.
Alþingi á ekki að setja sjálfu sér
leikreglur. Þjóðin vill og ætlar að
halda því valdi hjá sér. Alþingis­
menn hafa gengið fram af þjóð­
inni í orðsins fyllstu merkingu
með sínum átakavinnubrögðum.
Alþingi Íslendinga hefur verið nýtt
til þess að fáir nái að skara að sér
gæðum.
Þessi staða veldur því að Alþingi
stendur til boða einstakt tækifæri
til þess að fara að vilja þjóðarinnar
og ná til baka einhverju af glataðri
virðingu og trausti. Leiknum er ekki
lokið, við munum brjóta f lokks­
veldið á bak aftur. Við höldum í
vonina um betra samfélag.
66,4% vilja að tillögur stjórn­
lagaráðs verði lagðar til grundvallar
frumvarpi að nýrri stjórnarskrá.
81.3% vilja að náttúruauðlindir
sem eru ekki í einkaeigu verði lýstar
þjóðareign.
76.4% vilja aukið persónukjör við
Alþingiskosningar.
57% vilja að ákvæði um þjóð­
kirkju verði í stjórnarskrá.
70,5% vilja að tiltekið hlutfall
kosningabærra manna geti krafist
þjóðaratkvæðagreiðslu.
55,6% vilja að atkvæði kjósenda
alls staðar af landinu vegi jafnt.
Frumvarp að nýrri stjórnarskrá er
því nánast tilbúið í tillögum stjórn­
lagaráðs. Sú niðurstaða er það sem
þjóðin vill og það er verkefni okkar
að sjá til þess að alþingismenn
komist ekki hjá því að fara að vilja
þjóðarinnar. Því miður hafa tals­
menn f lokksvaldsins komið í veg
fyrir eðlilega þróun í endurskoðun
Næsta víst er hver verða viðbrögð
tiltekins hluta alþingismanna, við
höfum orðið ítrekað vitni að því
hvaða vinnubrögð f lokksvalds­
hópurinn hefur tamið sér, þar sem
hann hikar ekki við að snúa stað­
reyndum á hvolf í málf lutningi
sínum. Alþingi stendur ekki til boða
önnur leið.
Hvenær verður fyrsta íslenska stjórnarskráin staðfest?
Talið er að þriðjungur matvæla í heiminum fari til spillis. Samk væmt rannsók num
sem hafa verið gerðar á matarsóun
hér á landi á undanförnum árum er
ekkert sem bendir til þess að mat­
arsóun sé minni hér á landi en ann­
ars staðar í heiminum. Sóunin á sér
stað á öllum stigum virðiskeðjunn­
ar, allt frá ræktun til framleiðslu og
neyslu. Þannig er sóunin ekki bara á
ábyrgð neytenda, heldur líka fram­
leiðenda, f lutnings­ og söluaðila og
veitingamanna. Það má því segja
að samfélagið allt beri ábyrgð á því
að takast á við vandann en að sama
skapi höfum við líka öll hag af því
að gera betur.
Matarsóun er loftslagsmál
Þegar matur fer til spillis er það
sóun á sameiginlegum auðlindum
okkar allra, fjármunum og tíma.
Loftslagsávinningur er af því að
draga úr matarsóun. Við mat­
vælaframleiðslu losna nefnilega
gróðurhúsalofttegundir og ef mat­
vælanna er ekki neytt þá hefur sú
losun orðið til einskis. Ofan í kaupið
myndast metan þegar matarúr­
gangur brotnar niður, sem er ein
þeirra gróðurhúsalofttegunda sem
valda loftslagsbreytingum. Þess
vegna er matarsóun loftslagsmál.
Minni matarsóun er enda á meðal
aðgerða sem lagðar hafa verið fram
í Aðgerðaáætlun stjórnvalda í lofts­
lagsmálum sem uppfærð var í júní.
Aðgerðir til þess að draga úr
matarsóun eru líka liður í því að
styðja við myndun hringrásarhag­
kerfis, en það er málefni sem ég hef
lagt áherslu á í ráðherratíð minni. Í
hringrásarhagkerfi er leitast við að
koma í veg fyrir að auðlindir verði
að úrgangi sem síðan er hent. Að
nýta það sem nýta má, gera við það
sem bilar, endurnota, endurfram­
leiða, endurvinna og deila, og nota
svo úrgang sem myndast sem hrá­
efni í nýja framleiðslu. Þannig er til
dæmis molta mynduð úr lífrænum
úrgangi eins og matarleifum og hún
er notuð sem áburður. Myndun
hringrásarhagkerfis getur skapað
ný tækifæri fyrir íslenskt atvinnulíf,
hlíft náttúrunni og sparað almenn­
ingi óþarfa útgjöld.
Samstillt átak samfélagsins alls
Í lok síðasta árs skipaði ég starfshóp
til að móta tillögur að aðgerðum
gegn matarsóun á Íslandi. Í honum
sátu fulltrúar neytenda, atvinnu­
lífsins, félagasamtaka, ungs fólks og
stjórnvalda. Fulltrúarnir höfðu inn­
sýn inn í ólíka hlekki virðiskeðju
matvæla: framleiðslu, vinnslu, sölu
og neyslu. Um mitt sumar fékk ég
svo tillögur hópsins af hentar og
voru þær um leið lagðar í samráðs­
gátt stjórnvalda.
Hópurinn setti fram tillögur að
24 aðgerðum til þess að draga úr
matarsóun og snúa þær ekki síst
að því að auka samstarf atvinnulífs
og stjórnvalda um málefnið. Sóun
matvæla er enda flókið úrlausnar­
efni sem krefst margvíslegra ráð­
stafana og samstillts átaks. Hópur­
inn leggur áherslu á að atvinnulífið
setji málefnið í forgang innan sinna
vébanda. Á sama tíma leggi stjórn­
völd lóð sín á vogarskálarnar með
því að efla nýsköpun, innleiða hag­
ræna hvata, gera átak í menntun og
fræðslu, mæla umfang matarsóunar
árlega og endurskoða regluverk.
Helmingi minni matarsóun
árið 2030
Í umhverfis­ og auðlindaráðuneyt­
inu er nú unnið úr ábendingum sem
bárust við tillögurnar á meðan þær
voru í samráðsgátt stjórnvalda. Af
aðgerðunum 24 sem hópurinn
leggur til eru 14 á ábyrgð ríkisins og
10 á ábyrgð atvinnulífsins. Saman
eiga þær að stuðla að því að draga
úr matarsóun á næstu árum, þann­
ig að árið 2030 hafi hún minnkað
um helming í allri virðiskeðjunni.
Þannig hafa bæði fyrirtæki og
almenningur mikilvægu hlutverki
að gegna. Sem vörðu á miðri leið
leggur hópurinn til að stefnt verði
að 30% samdrætti fyrir árið 2025.
50% markmiðið er í samræmi
við Heimsmarkmið Sameinuðu
þjóðanna nr. 12, um að minnka
sóun matvæla. Það markmið nær þó
einungis til neytenda og smásölu, en
markmiðið í tillögum starfshópsins
íslenska til allrar virðiskeðjunnar.
Hvorki raunhæft né
skynsamlegt að henda mat
Í heimi þar sem fólki fer fjölgandi
og náttúran er undir miklu álagi,
meðal annars vegna stóraukinnar
matvælaframleiðslu, er ekki raun­
hæft að halda áfram að henda þriðj­
ungi þess sem við framleiðum.
Það er hvorki sjálf bært, né hag­
kvæmt, heldur hreint út sagt galið.
Galið að henda mat
Af lýsa varð Norðurlanda­ráðsþingi, sem hefur verið haldið óslitið síðan 1953 og
átti í þetta sinn að fara fram í Hörpu
dagana 27. –29. október. Þær hindr­
anir sem upp hafa komið á árinu
eru gullið tækifæri til að þróa starf
Norðurlandaráðs, meðal annars
með því að gera það grænna og
tæknivæddara. Það sem af er ári
hefur samstarfið verið kraftmikið
enda er nauðsynlegt að Norður­
löndin takist á við þær áskoranir
sem blasa við – saman.
Áhersla á lýðræði,
jafnrétti og mannréttindi
Þegar Íslendingar tóku við for­
mennsku í janúar var árið nánast
fullbókað með viðburðum, fundum
og heimsóknum, sem miðuðu að
því að styrkja norræna vináttu og
gildi, rækta tengsl við þjóðþing og
þingmannasamtök í Eystrasalts­
ríkjunum, Benelux­löndunum,
Bretlandi og víðar. Jafnframt átti
að vinna að því að ef la lýðræði,
mannréttindi og jafnrétti, í löndum
á borð við Pólland og Hvíta­Rúss­
land, halda ráðstefnur til að vekja
athygli á formennskuáherslum
Íslands og margt f leira.
Aflýsing Norðurlandaþings
nauðsynleg
Snemma árs varð þó ljóst að
endurskoða þyrfti dagskrána og
alla starfshætti Norðurlandaráðs
vegna faraldursins. Eftir samráð
við þríeykið svokallaða, eftir að
reglur voru hertar innanlands sem
og í norrænu þjóðþingunum, var
öllum ljóst að ekki yrði hægt að
ferðast til Íslands í október og því
hvorki ábyrgt né skynsamlegt að
safna hátt í þúsund manns saman á
einn stað. En ákvörðunin var erfið,
því nú er sem aldrei fyrr þörf á nor­
rænu samstarfi og samráði. Farald­
urinn og lokanir landamæra sem
hann hafði í för með sér, hefur nú
þegar slegið á tengsl og traust milli
nágrannaþjóðanna. Faraldurinn
hefur minnt okkur á að ekki megi
taka samstarf og traust Norður­
landa sem gefnu.
Norræn stefna
um samfélagsöryggi
Á þinginu átti að ræða mörg mikil­
væg málefni sem snerta okkur
öll. Meðal annars átti að fjalla um
stefnu Norðurlandaráðs um sam­
félagsöryggi sem var einróma sam­
þykkt á síðasta þingi. Sú umræða á
sérlega vel við á tímum faraldurs,
upplýsingaóreiðu og umhverfisvár,
en stefnan felur meðal annars í sér
ef lingu norræns samstarfs á sviði
almannavarna, heilbrigðismála
og netöryggis, gerð sameiginlegrar
viðbúnaðar­ og neyðaráætlunar,
mat á matvæla­ og orkudreifingu
og framboð mikilvægra lyfja og
læknabúnaðar.
Stefnan um samfélagsöryggi,
staðan í Hvíta­Rússlandi, framlög
til norræna menningarmála, græn
bylting og mörg önnur áríðandi mál
verða nú í staðinn rædd á þeim staf­
rænu fundum sem fram undan eru.
Norrænt samstarf hefur alltaf verið
hornsteinn utanríkisstefnu Íslands
og hefur líklega aldrei verið mikil­
vægara en nú. Saman erum við
sterkari!
Lausnamiðað
norrænt samstarf
Guðmundur
Ingi Guð-
brandsson
umhverfis- og
auðlindaráð-
herra
Guðmundur
Gunnarsson
fyrrv. form.
Rafiðnaðar-
sambandsins
Oddný G.
Harðardóttir
varaforseti
Norðurlanda-
ráðs
Silja Dögg
Gunnarsdóttir
forseti Norður-
landaráðs
3 . S E P T E M B E R 2 0 2 0 F I M M T U D A G U R14 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð