Fréttablaðið - 02.10.2020, Blaðsíða 8

Ástæðan fyrir því
að Litháar fóru
þessa leið var að þeir sáu
merki þess að áfengis- og
fíkniefnaneysla ungmenna
væri á uppleið.
Bryndís Björk
Ásgeirsdóttir,
deildarforseti
Sálfræðideildar
HR
Sem meðlimur
NATO og hins
frjálsa heims getur Ísland
haft áhrif með því að for-
dæma hernaðaraðgerðir
þeirra.
Narek Mkrtchyan,
þingmaður í
Armeníu
Áform um friðlýsingu
Gerpissvæðisins
Umhverfisstofnun, ásamt sveitarfélaginu Fjarðabyggð og í sam starfi
við landeigendur, kynnir hér með áform um friðlýsingu Gerpis­
svæðisins, milli Norðfjarðar og Reyðarfjarðar. Áformin eru kynnt í
samræmi við ákvæði 36. og 38. gr. náttúruverndarlaga nr. 60/2013.
Frestur til að skila athugasemdum við áformin er til og með 1. des­
ember 2020. Athugasemdum við áformin má skila á vef Umhverfi s­
stofnunar, með tölvupósti á netfangið ust@ust.is eða senda með pósti
til Umhverfisstofnunar, Suðurlandsbraut 24, 108 Reykjavík.
Frekari upplýsingar er að finna á
umhverfisstofnun.is/nattura/fridlysingar.
Áform um friðlýsingar
Umhverfisstofnun, í samstarfi við Garðabæ og Styrktar- og líknarsjóð Odd-
fellowa, kynnir hér með áform um friðlýsingu Urriðakotshrauns í Garða bæ sem
fólkvang skv. 52. gr. náttúrverndarlaga nr. 60/2013. Unnið er að deiliskipulagi
svæðisins.
Einnig kynnir Umhverfisstofnun áform um endurskoðun friðlýsingar
Skógafoss og nágrennis, í samræmi við 48. gr. náttúruverndarlaga nr. 60/2013.
Um er að ræða breytingar á mörkum náttúruvættisins ásamt endurskoðun
á friðlýsingarskilmálum. Markmið friðlýsingarinnar er að vernda sérstakar
náttúruminjar, Skógafoss og ásýnd hans, vistgerðir og líffræðilega fjölbreytni,
sem og ánna sjálfa og fossaröð hennar.
Áform um friðlýsingu eru kynnt í samræmi við málsmeðferð 2. mgr.
36. gr. náttúruverndarlaga, en gert er ráð fyrir að svæði sem ekki eru á
framkvæmdaáætlun náttúruminjaskrár skuli kynnt sérstaklega.
Frestur til að skila athugasemdum við áformin er til og með 4. desember
2020. Frekari upplýsingar er að finna á umhverfisstofnun.is.
Athugasemdum má skila á vef Umhverfisstofnunar, með tölvupósti
á netfangið ust@ust.is eða með pósti til Umhverfisstofnunar,
Suðurlandsbraut 24, 108 Reykjavík.
KÁKASUS Ekkert lát er á bardögum
milli milli Armena og Asera í fjalla-
héraðinu Nagornó-Karabak, óljóst
er hversu margir hafa fallið en talið
er að það geti verið hundruð.
Deilur ríkjanna um héraðið hafa
staðið yfir frá því löndin lýstu yfir
sjálfstæði fyrir tæpum 30 árum, frá
því að samið var um vopnahlé árið
1994 hafa ríkin átt í skærum, nú síð-
ast í sumar. Nagornó-Karabak, sem
er 4.400 ferkílómetrar að stærð, er
innan landamæra Aserbaísjan en er
stjórnað af Armenum.
Tyrkir hafa heitið stuðningi við
Asera á meðan Armenar treysta á
stuðning frá Rússum ef ástandið
versnar. Vladimir Pútín Rússlands-
forseti og Emmanuel Macron Frakk-
landsforseti hvöttu ríkin til að hefja
viðræður um vopnahlé. Nikol Pash-
injan, forsætisráðherra Armeníu,
hefur hafnað boði Rússa um að hafa
milligöngu að viðræðum og segir
að ástandið þyrfti að batna til þess.
Ilham Aliyev, forseti Aserbaísjan,
hefur einnig hafnað hugmyndum
um vopnahlé og sagði að bardagar
myndu halda áfram þar til Armenar
yfirgefi héraðið.
Narek Mkrtchyan, þingmaður
á armenska þinginu, segir Tyrki
beita vígamönnum sem fluttir hafa
verið frá Sýrlandi og Líbíu samhliða
árásum F-16 herþota og stórskota-
liðs. „Varnarher héraðsins hefur
tekist að brjóta á bak aftur innrás
Asera í héraðið,“ segir Mkrtchyan
sem var á sjúkrahúsi að heimsækja
særða hermenn þegar Fréttablaðið
náði af honum tali. Segir hann að
rúmlega 200 Armenar hafi fallið,
þá séu nokkur hundruð særð.
„Armenar vilja frið, við erum
ekki að skipuleggja innrás í
Aserbaísjan. Hins vegar, ef Aserar
halda áfram að beita stórskota-
liði á friðsamar byggðir og fremja
aðra glæpi gegn mannkyni, þá er
armenski herinn vel í stakk búinn
til að hefja gagnsókn og gæti ráðist
inn í Aserbaísjan.“
Rússar og Íranir hafa fordæmt
notkun vígamanna frá Sýrlandi og
Líbíu og samkvæmt The Guardian
er um málaliða að ræða. Rússneska
utanríkisráðuneytið sagði í yfirlýs-
ingu í gær að slíkt gæti haft varanleg-
ar afleiðingar fyrir öryggi svæðisins.
Varðandi stuðning Rússa hafa
þeir verið hlutlausir til þessa.
Mkrtchyan segir að það komi til
greina að leita til þeirra ef ástandið
haldi áfram að versna. „Óbreyttir
borgarar eru í hættu. Frá fyrstu
mínútu hafa Aserar beint árásum
sínum gegn friðsömum byggðum. Á
sama tíma staðsetja þeir stórskota-
lið sitt og eldflaugar inni í bæjum til
að nota eigin borgara sem skjöld.“
Mkrtchyan hvetur Íslendinga til
að fordæma Asera og Tyrki. „Sem
meðlimur NATO og hins frjálsa
heims getur Ísland haft áhrif með
því að fordæma hernaðaraðgerðir
þeirra. Stríðið sem við erum í núna
er í raun á milli hins frjálsa heims
og einræðisstjórna sem sækja hug-
myndafræði sína til miðalda.“
arib@frettabladid.is
Tilbúnir til innrásar ef svo ber undir
Bardagar halda áfram milli Asera og Armena í héraðinu Nagornó-Karabak. Þingmaður á armenska þinginu hvetur Ísland til að for-
dæma Asera og Tyrki. Þá séu Armenar tilbúnir til að ráðast inn í Aserbaísjan ef Aserar láti ekki undan núverandi aðgerðum.
Armenskur hermaður beitir fallbyssu gegn Aserum. MYND/EPA
HEILBRIGÐISMÁL Fíkniefnaneysla,
áfengisdrykkja og reykingar hafa
dregist umtalsvert saman í þremur
borgum Litháen þar sem Íslenska
módelið í forvörnum var tekið upp
fyrir fjórtán árum. Ýmsar borgir og
jafnvel lönd hafa tekið upp mód-
elið í gegnum tíðina vegna þess
árangurs sem Íslendingar hafa náð
í forvarnamálum. Þetta er í fyrsta
skiptið sem árangurinn er mældur
á erlendri grundu í stórri rannsókn.
Bryndís Björk Ásgeirsdóttir,
deildar forseti Sálfræðideildar
Háskólans í Reykjavík sem leiddi
rannsóknina, segir hana mikla
hvatningu fyrir þá sem talað hafa
fyrir módelinu, sem snýst í stórum
dráttum um gott og faglegt framboð
frístunda, samstarf við foreldra og
við skólayfirvöld til að tryggja góða
líðan og lífsstíl ungmenna.
Rannsóknin var gerð á þrett-
án ára tímabili í þremur stærstu
borgum Litháen, það er höfuðborg-
inni Vilníus, Kaunas og Klaipeda.
Rannsóknin byggði á spurninga-
könnunum á vegum Rannsókna &
greiningar sem náðu til rúmlega 30
þúsund unglinga á aldrinum 15 til
16 ára.
Árið 2006 höfðu tveir þriðju ungl-
inga orðið drukknir og þriðjungur
þeirra reykti tóbak daglega. Í dag er
hlutfall unglingadrykkju rúmlega
40 prósent og hlutfall dagreykinga
10 prósent. Þá hefur fíkniefnanotk-
un einnig dregist mikið saman. Árið
2006 var amfetamínneysla á bilinu
4 til 6 prósent og allt að 30 prósent
notuðu kannabis. Í dag nota á bilinu
2 til 3 prósent amfetamín og kanna-
bisneysla er í kringum 20 prósent.
Fækkunin er línuleg og stöðug þó
að hún hafi ekki verið jafn skörp og
á Íslandi.
Í dag hefur módelið verið tekið í
notkun í fjölmörgum borgum Evr-
ópu, Suður-Ameríku og víðar en
Litháar voru þeir fyrstu sem það
gerðu. „Breytingarnar í Austur-Evr-
ópu hafa verið miklar undanfarna
tvo áratugi og áfengis- og vímuefna-
neysla mikil áskorun. Ástæðan fyrir
því að Litháar fóru þessa leið var að
þeir sáu merki þess að áfengis- og
fíkniefnaneysla ungmenna væri
á uppleið,“ segir Bryndís. „Það að
fólk sjái að hægt sé að nota módelið
til að ná árangri annars staðar en á
Íslandi er gríðarlega mikilvægt.“
Ýmsir félag sleg ir þæt t ir í
umhverfi ungmenna hafa áhrif á
líkurnar á vímuefnaneyslu en þeir
geta verið breytilegir eftir hverju
samfélagi. „Þetta eru þeir þættir
sem hægt er að vinna með og breyta
á grundvelli markvissrar gagnaöfl-
unar og samtakamáttar í nærsam-
félaginu,“ segir Bryndís Björk.
kristinnhaukur@frettabladid.is
Yfir 30 þúsund unglingar í Litháen tóku þátt í rannsókninni. MYND/GETTY
Íslenska módelið reyndist
litháískum unglingum vel
Meira á frettabladid.is
2 . O K T Ó B E R 2 0 2 0 F Ö S T U D A G U R8 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð