Íslenskar landbúnaðarrannsóknir - 01.09.1981, Qupperneq 6

4 ÍSLENZKAR LANDBÚNAÐARRANNSÓKNIR
INNGANGUR
Með auknum kröfum tímans um vinnuaf-
köst, hagkvæmni og góðan aðbúnað á
vinnustöðum hafa menn leitað nýrra leiða
við landbúnaðarstörf ekki síður en í öðrum
atvinnugreinum. Þetta á einnig við þau
störf, er tengjast gripahirðingu, og sér-
staklega þann hluta þeirra, sem vinna
verður alla daga ársins og taka drjúgan
tíma af vinnudegi bænda. Mjaltavinna er
einmitt slíkt starf, en auk þess er mikið í
húft, að við mjaltir séu viðhöfð vönduð
vinnubrögð.
Algengast er nú orðið, að notuð séu
rörmjaltakeríi við mjaltir, og aðeins
6—8% af seldum mjaltakerfum eru
vélfotukerfí. Þá er einnig algengast, að kýr
séu mjólkaðar á básum í hefðbundnum
básafjósum.
I lausagöngufjósum verður að koma
upp sérstakri aðstöðu til mjalta, svo-
nefndum mjaltabásum. Með slíkri
aðstöðu má oft ná meiri afköstum við
mjaltir, meira hreinlæti og fá betri vinnu-
aðstöðu. Hins vegar er smíði mjaltabása
nokkuð dýr, og oft og tíðum er erfíðara að
veita kúm einstaklingsbundna meðhöndl-
un við mjaltir.
Þróunin á undanförnum árum, bæði
hér á landi og erlendis, er sú, að menn hafa
æ meira komið sér upp slíkri mjalta-
aðstöðu við hefðbundin básafjós og telja
þá væntanlega kosti hennar vega þyngra
en annmarka.
Þar sem mjaltir eru snar þáttur í dag-
legum störfum á kúabúi og líklega sá
verkþáttur á framleiðsluferli mjólkur, þar
sem vönduð vinnubrögð skipta hvað
mestu máli, þótti við hæfí að gera nokkra
úttekt og samanburð á þessum tveimur
aðferðum við mjaltir.
Efniviðurinn er að hluta til innlendur og
styðst við vinnumælingar, sem gerðar
voru á vegum Bútæknideildar. Þá er
einnig stuðst við athuganir Olafs Jóhann-
essonar, nemanda í búvísindadeild
Bændaskólans á Hvanneyri. Erlendar
heimildir eru af ýmsum toga, bæði vinnu-
mælingar og athuganir á vinnuaðstöðu.
Höfundum er ljóst, að athugun sem
þessi veitir ekki tæmandi vitneskju, m. a.
vegna þess að aðstæður á búum eru mjög
breytilegar. Athugunin getur þó vonandi
komið þeim að gagni, er velta fyrir sér
endurskipulagningu á mjaltaaðstöðu eða
hyggja á byggingu nýrra fjósa.
Stutt ágrip af sögu mjaltavéla á Islandi
Fyrstu hugmyndir um gerð mjaltavéla
munu hafa hnigið að því að líkja eftir
handmjöltun. Fyrir rúmum 100 árum
kom mjaltavél fyrst fram á sjónarsviðið, og
var hún gerð eftir sömu grundvallar-
hugmynd og nútíma-mjaltavélar. En
mjaltavélar voru ekki svo tæknilega vand-
aðar í upphafi, að bændur færu að veita
þeim verulega athygli. Það var ekki fyrr en
árið 1927, að fyrstu mjaltavélarnar voru
fluttar til landsins (Árni G. Eylands,
1950). Á árunum 1927—1933 voru lagðar
mjaltavélalagnir í 28 fjós, en notkun vél-
anna lagðist niður eftir fárra ára notkun
nema í einu fjósi. Árni taldi, að innflutn-
ingur þessara véla hefði verið ótímabær og
skortur á fjósmenningu hefði valdið því,
að notkun þeirra lagðist af. Taldi hann, að
þessar fyrstu vélar hefðu verið eins að öllu
leyti og vélar sömu tegundar, sem fluttar
voru inn eftir síðari heimstyrjöld, að einu
smáatriði undanskildu.
Fyrstu vélarnar voru með fastri soglögn