Fréttablaðið - 05.12.2020, Blaðsíða 26

Hvað felst nákvæm-lega í star fsemi Spreng judei ld a r L a nd helg isg æsl-u n n a r ? Va ng a -velt u r u m slík t
í vinahóp blaðamanns urðu til
þess að tölvupóstur var sendur og
nokkrum dögum síðar fékk grein-
arhöfundur, í eilífri leit að góðum
sögum, að mæta í kaffispjall með
þremur af sex starfsmönnum deild-
arinnar. Þeim Sigurði Ásgríms-
syni, yfirmanni deildarinnar, og
sprengjusérfræðingunum Ásgeiri
Jónssyni og Jónasi Þorvaldssyni.
Viðtalið fór fram í skúr á bak
við höfuðstöðvar Landhelgis-
gæslunnar í Skógarhlíð þar sem
aðsetur deildarinnar er og það
var vel við hæfi að spjallið færi
fram við hringborð þar sem starfs-
menn deildarinnar leggja á ráðin
um næstu verkefni, umkringdir
óvirkum sprengjum og sprengju-
brotum héðan og þaðan.
Bíða ekki við símann
Fyrstu spurningu er beint að Sig-
urði og opinberar strax vanþekk-
ingu blaðamanns. Í hverju felst
eiginlega starfið í stórum dráttum.
Svarið er einfalt – eiginlega öllu!
„Við bíðum svo sannarlega ekki
eftir því að einhver hringi í okkur
og tilkynni okkur að viðkomandi
hafi fundið sprengju,“ segir Sig-
urður. Hann nefnir sem dæmi um
verkefni sem starfsmenn deildar-
innar hafi sinnt að undanförnu
fiskveiðieftirlit á litlum bátum
nánast hringinn í kringum landið,
að ná í skip af hafsbotni, stoppa
olíuleka við erfiðar aðstæður í El
Grillo, framkvæma jarðskjálfta
á miklu dýpi í sjó fyrir Íslenskar
orkurannsóknir og losa bora með
sprengiefni uppi á heiði fyrir Jarð-
boranir. Mikið púður fer í varnir
gegn mögulegum hryðjuverkum,
það er að segja sprengjuleit þar
sem við á.
„ Á r ið 2008 þá stóðum v ið
frammi fyrir miklum niðurskurði
hjá Gæslunni. Til að takast á við
það þá fórum við að taka að okkur
ýmis sérverkefni og það hefur
síðan þróast út í að við erum í raun
séraðgerðasvið, frekar en sprengju-
deild. Það er hringt í okkur með
verkefni sem eru nánast óleysanleg
og við göngum í þau. Við segjum
aldrei nei við verkefnum og trúum
því alltaf að lausn sé til staðar á
er f iðustu vandamálum,“ segir
Sigurður.
Að sögn Sigurðar eru f lestir
starfsmenn með bakgrunn í björg-
unarsveitum og ætlast er til að
menn séu með kafararéttindi. „Ef
þú spyrðir mig hvernig fólk ég vilji
í deildina þá myndi ég segja að ég
vilji fólk sem geti unnið með öðru
en höndunum. Viðkomandi þarf að
vera góður kafari og halda sönsum
í aðstæðum þar sem hann er einn
að störfum og það er stundum kalt,
blautt og dimmt.“
Dagarnir geta verið langir í
sprengjudeildinni og engir tveir
eins. „Konan mín er löngu hætt
að spyrja hvort að ég komi heim á
kvöldin,“ segir Sigurður.
Stíf fimm ára þjálfun
Ásgeir tekur undir það. „Starfið er
þannig að sumir dagar geta verið
rólegir og þá notum við til æfinga
og viðhalds búnaðar. Síðan koma
kannski inn ellefu verkefni á einni
viku og þá getur vel verið að maður
sofi ekki heima hjá sér allan þann
tíma.“ Hann segir það nánast lög-
mál að erfið verkefni hrúgist inn á
sama tíma og oft reyni starfið á. Við
ákveðnar kringumstæður er óskað
eftir aðkomu séraðgerðasveitar-
innar vegna leitar- og björgunar-
aðgerða á landi, í samstarfi við lög-
reglu og björgunarsveitirnar. Sum
þeirra útkalla endi með því að sá
sem leitað er að finnst ekki á lífi.
„Þetta þekkja allir þeir sem starfa
í þessum geira. Þetta er aldrei auð-
velt,“ segir Jónas.
Þremenningarnir hafa starfað
lengi saman og í spjallinu finnur
maður glöggt að á milli þeirra ríkir
vinátta og traust. „Sprengjudeildin
sinnir allri valdbeitingarþjálfun
fyrir þá starfsmenn Landhelgis-
gæslunnar sem þurfa á henni að
halda í störfum sínum, til dæmis
starfsmenn varðskipa. Þannig er
maður í þeirri forréttindastöðu að
kynnast mörgum starfsmönnum
Landhelgisgæslunnar og þann-
ig hef ég getað sigtað þá út sem
gætu átt erindi í deildina,“ segir
Sigurður.
Gríðarleg fjárfesting er í hverjum
starfsmanni en til þess að öðlast
réttindi sem hryðjuverkasprengju-
sérfræðingur þarf viðkomandi að
undirgangast um fimm ára nám,
hér heima til að byrja með en síðan
undir handleiðslu danska sjóhers-
ins. Aðspurður hvort að algengt sé
að menn klári slíka þjálfun og fari
svo bara að vinna í banka þá hlær
Sigurður og segir: „Nei, þá ertu bara
sendur aðra leið til Ástralíu.“
„Kannski“ ekki í boði
Á þessum tímapunkti slökkva þre-
menningarnir endanlega drauma
blaðamanns um epískar sögur af
lífshættulegum aðstæðum þar sem
valið stendur milli þess að klippa
á græna eða rauða vírinn. „Við
gerum yfirleitt hlutina í öruggri
fjarlægð og tökum aldrei neinar
áhættur. Orðin „kannski“ eða „veit
ekki“ eru ekki til í okkar orðaforða
þegar við erum að sinna sprengju-
útkalli,“ segir Ásgeir.
Jónas tekur undir það. „Starfið
okkar snýst í raun um stöðugt
áhættumat. Hvað sé best að gera,
hvaða af leiðingar það hefur og
hvernig við getum komið í veg
fyrir, eða lágmarkað, skaðann.“
Áhættusæknir lukkuriddarar
eru því ekki eitthvað sem sprengju-
sveitin er að leita eftir. Mun frekar
ábyrgt og lausnamiðað fólk sem
getur starfað undir pressu.
Sigurður nefnir sem dæmi að
starfsmenn sprengjudeildarinnar
hafi verið kallaðir út í óveðrinu
sem geisaði í desember í fyrra sem
leiddi til þess að rafmagnslaust
varð víða á Norðurlandi. „Við
máttum engan tíma missa að kom-
ast norður. Landhelgisgæslan hafði
upplýsingar um að dönsk Herkú-
les-f lutningavél var stödd hérlend-
is og nokkrum símtölum síðar var
Hiluxinn okkar og gríðarlegt magn
af búnaði og björgunarsveitar-
mönnum komnir í 20 þúsund feta
hæð. Það skipti svo sköpum í að ná
að koma rafmagni f ljótt á. Í þessu
felst starfið, að finna lausnir við
öllum mögulegum vandamálum,“
segir Sigurður.
Af og til birtast í f jölmiðlum
fréttir af útköllum sprengjudeild-
arinnar út af sprengjum frá tíma
seinni heimsstyrjaldarinnar. Fæst
útköllin rata þó í fréttirnar en á
meðal ári eru um 50-60 slík útköll.
Flest duflin týnd
Áður fyrr snerist stór hluti útkalla
um tundurduf l, í sjó eða á landi, en
þeim útköllum hefur farið fækk-
andi undanfarin ár. Þó er óljóst
hvar stór hluti tundurduf la, sem
sett voru í sjóinn í kringum Ísland,
eru niðurkomin.
„Það voru um 100 þúsund duf l
sett í sjóinn í kringum Ísland. Eitt-
hvað f laut í burtu, eitthvað sökk og
einhverju var eytt en enginn veit
hvað mikið. Einhver þeirra liggja
grafin á söndunum og önnur eru á
hafsbotni,“ segir Ásgeir.
Sigurður segir að eftir stríð hafi
Landhelgisgæslan sökkt tundur-
duf lum í hafi með öf lugum riff li í
öruggri fjarlægð. „Síðan voru menn
þjálfaðir í að fara um fjörur og land
að eyða duf lum sem voru hérna. Ég
giska á að það sé búið að eyða um
fimm til sex þúsund duf lum,“ segir
Sigurður.
Lengi vel var óvissa um duf l sem
Þjóðverjar höfðu sleppt við strend-
ur Íslands. Þá lagðist Sigurður í
sagnfræðigrúsk og fann upplýs-
ingar í skjalasafni danska sjóhers-
ins um hvar Þjóðverjar hefðu lagt
duf l sín út í sérútbúnum kaf bátum
sínum. Í framhaldinu var hægt að
kortleggja þau svæði betur.
Síðasta útkall sprengjudeildar-
innar vegna tundurduf la var í
hitteðfyrra. „Þá kom útkall vegna
tundurduf ls 2. janúar og viku
seinna annað útkall vegna tveggja
dufla á svipuðum stað. Þau eiga það
til að finnast nokkur saman þegar
búið er að vera mikið hafrót,“ segir
Jónas.
Þremenningarnir tala af innlifun
og þekkingu um síðari heimsstyrj-
öldina og því er réttast að spyrja
hvort að starfsmenn deildarinnar
verði óhjákvæmilega áhugamenn
um þetta tímabil mannkynssög-
unnar. „Að einhverju leyti. Það er
að minnsta kosti afar mikilvægt
að þekkja söguna. Þegar við erum
Klippa ekki í óvissu á neina víra
Öryggið er í fyrirrúmi hjá Sprengjudeild Landhelgisgæslunnar og hvert skref úthugsað. Í gegnum árin hafa fjöl-
mörg viðsjárverð tilvik komið upp varðandi sprengjur úr seinni heimsstyrjöldinni og meðhöndlun dínamíts.
Sprengjusérfræðingarnir Sigurður Ásgrímsson, Ásgeir Jónsson og Jónas Þorvaldsson. FRÉTTABLAÐIÐ / SIGTRYGGUR ARI
ÞAÐ VAR ENGIN VIRÐING
BORIN FYRIR DÍNAMÍTI OG
OFT HEFUR MÁTT LITLU
MUNA AÐ ILLA FÆRI.
Sigurður Ásgrímsson
ÞÁ VAR ÓHÆTT AÐ FLYTJA
DÝNAMÍTIÐ YFIR Á VÖRU-
BÍLINN EN SVO ÞURFTI AÐ
BRUNA MEÐ ÞAÐ Í GEGNUM
BÆINN UNDIR TÍMA-
PRESSU
Sigurður Ásgrímsson
5 . D E S E M B E R 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R24 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð