Morgunblaðið - 02.05.2020, Síða 22

BAKSVIÐ
Sigtryggur Sigtryggsson
sisi@mbl.is
Til stendur að gera deili-skipulag fyrir Rauðhóla,sem eru merkar náttúru-minjar innan borgarmarka
Reykjavíkur. Rauðhólar hafa verið
friðlýstir frá árinu 1961 og sem fólk-
vangur síðan árið 1974.
Meginmarkmið fyrir deiliskipu-
lagið koma fram í lýsingu þess, en
m.a. er lagt til að skilgreina aðal-
leiðir gangandi, hjólandi og ríðandi
vegfarenda um svæðið. Íbúar
höfuðborgarsvæðisins sækja tölu-
vert inn á svæðið til að stunda úti-
vist.
Stofnun fólkvanga á að auðvelda
almenningi aðgang að náttúru og
tengdum menningarminjum í nánd
við þéttbýli til útivistar, náttúru-
skoðunar og fræðslu.
Samhliða skipulagsvinnunni er
Umhverfisstofnun að vinna stjórn-
unar- og verndaráætlun fyrir Rauð-
hóla. Áætlunin er hugsuð sem
stjórntæki til að móta framtíðarsýn
og leggja fram stefnu um verndun
fólkvangsins og hvernig viðhalda
skuli verndargildi hans.
Deiliskipulagssvæðið er Rauð-
hólar og aðliggjandi svæði í kringum
Heiðmerkurveg yfir brúna að Hellu-
vatni. Fólkvangurinn sjálfur er um
1,3 ferkílómetrar að stærð og er um
einum kílómetra austan við byggðina
í Norðlingaholti. Mörk fólkvangsins
markast að mestu leyti af ánni
Bugðu sem rennur þarna um.
Svæðið stækkað lítillega
Við Heiðmerkurveg fylgja
mörkin línu sem dregin er um 200
metra austur af veginum. Þaðan er
dregin lína sem nær um 800 metra til
suðurs og suðvesturs þar til komið er
yfir brúna yfir Suðurá. Ákveðið hef-
ur verið að stækka skipulagssvæðið
lítillega út fyrir mörk fólkvangsins
til að afmarka Heiðmerkurveg sem
hluta af skipulaginu og þá sem fyrr
segir yfir brúna að Helluvatni.
Fram kemur í skipulagslýsing-
unni að á svæðinu finnist votlendi
sem einkennist af starungsmýravist.
Þar má auk þess finna grasengjavist,
lyng- og mosahraunavist og alaska-
lúpínu. Einnig í nokkrum mæli
hraunlendi á svæðinu. Náttúrulega
framvindu gróðurs megi sjá á þeim
svæðum hólanna sem orðið hafa
fyrir raski, en þau svæði einkennast
aðallega af birki og víði sem breitt
hefur úr sér frá nærliggjandi sum-
arbústaðalöndum. Á minna rösk-
uðum hólum hafa grös og mosar
breytt úr sér.
Ríkt fuglalíf er á svæðinu. Á
vorin verpa ýmsar fuglategundir á
votlendinu við ána Bugðu. Má nefna
hrossagauka, þúfutittlinga, endur,
heiðlóu, spóa, stelk, maríuerlu, gæs-
ir, jaðrakan, stelka og kríur. Reglu-
lega sést til rjúpna í Rauðhólum.
Auk þess hefur orðið vart við smyril,
fálka, ref og mink í Heiðmörk, en
ekki er þekkt að þessi dýr hafi átt
óðal á Rauðhólum.
Fram kemur í skipulagslýsing-
unni að þegar Rauðhólar voru frið-
aðir sem fólkvangur árið 1974 átti
Reykjavíkurborg jörðina Elliðavatn
og þar með Rauðhóla. En þegar
Orkuveitan var stofnuð 1999 rann
jörðin Elliðavatn inn í eigna-
samsteypu þess. Sá hluti Heið-
merkur sem tilheyrði Elliðavatni
ásamt Rauðhólum var því ekki leng-
ur eign borgarinnar. Skipulags-
fulltrúi bendir á að skoða þyrfti
hvort Rauðhólar ættu frekar að
verða eign Reykjavíkurborg en
Orkuveitunnar. Samkvæmt 83.gr.
laga um náttúruvernd annst sveitar-
félög umsjón og rekstur fólkvanga
og beri allan kostnað. Umsjón og
rekstur fólkvangsins Rauðhóla sé
því í höndum Reykjavíkurborgar.
Fyrsta skipulagið
fyrir Rauðhólana
Morgunblaðið/Eggert
Rauðhólar úr lofti Stórmerkilegar og fágætar jarðminjar. Íbúar höfuð-
borgarsvæðisins sækja töluvert inn á svæðið til að stunda þar útivist.
22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. MAÍ 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
VefrisarnirFacebookog Google
hafa um árabil
verið í rimmu við
fjölmiðla vegna
notkunar á efni þeirra. Fyrir-
tækin hafa nýtt fréttir og efni
fjölmiðla ótæpilega og haft að
féþúfu án þess að greiða fyrir.
Um leið hafa þau sópað til sín
auglýsingum og með því
stefnt rekstrargrundvelli
fjölmiðlanna í hættu, ef ekki
rekið þá í þrot. Á tímum
heimsfaraldurs er freistandi
að líkja þeim við veiru, sem
nærist á hýsli sínum en sýgur
úr honum lífskraft um leið.
Gagnrýni á framferði Face-
book og Google hefur litlu
breytt um framferði þeirra.
Örlað hefur þó á samviskubiti
og fyrirtækin hafa boðið upp
á styrki til fjölmiðla og látið
sem þau vildu veg þeirra sem
mestan, en það hefur verið
meira í orði en á borði. Óhætt
er að fullyrða að himinn og
haf er á milli þess, sem net-
risarnir hafa hagnast á þessu
sambandi og gefið til baka.
Umfang netrisanna á aug-
lýsingamarkaði hefur ekki
bara verið fjölmiðlum þyrnir í
augum. Víða blöskrar stjórn-
völdum einnig. Í Ástralíu
stendur til að skylda þau til
að greiða hluta af auglýsinga-
tekjum sínum með ástr-
ölskum fjölmiðlum. Er ráð-
gert að hefjast handa í sumar.
Frakkar hafa reynt að láta
Facebook og Google borga
með því að taka upp reglu-
gerð Evrópusambandsins um
greiðslur fyrir að endurnýta
fréttaefni. Hjá Google kveð-
ast menn heldur mundu
hætta að nota franskar
fréttir.
Í Ástralíu eru netrisarnir
með tvo þriðju af tekjum af
auglýsingum á netinu. Það er
svipað hlutfall og þeir eru
með í Bandaríkjunum. Í
þriðja sæti þar í landi er Ama-
zon með í kringum átta af
hundraði. Það er því ekki
mikið til skiptanna fyrir aðra
miðla.
Annars staðar á Norður-
löndunum hafa fjölmiðlar
fengið að finna rækilega fyrir
þessum keppinautum á aug-
lýsingamarkaði, en minna þó
á Íslandi. Þar með er ekki
sagt að þessi samkeppni hafi
verið sársaukalaus, síður en
svo, eins og sést meðal annars
á því hvað störfum á fjöl-
miðlum hefur fækkað undan-
farin misseri. Í nokkur ár
hafa stjórnvöld hér meira að
segja talað um að staðan sé
þannig að styrkja þurfi fjöl-
miðla með einhverjum hætti.
Ekki er hægt að
kenna netrisunum
einum um ástand-
ið, en þeir eiga
sinn þátt í því
hvernig komið er.
Það skýtur því skökku við
að opinber fyrirtæki og stofn-
anir skuli kaupa auglýsingar
til birtingar hjá netrisunum.
Eitt dæmi um þetta eru aug-
lýsingar Ferðamálastofu hjá
erlendum samfélagsmiðlum
til að ýta undir ferðalög Ís-
lendinga á Íslandi. Í frétt á
mbl.is í vikunni sýndi ferða-
málaráðherra málinu lítinn
skilning. Fjármálaráðherra
gerði ekki athugasemdir við
að nota þennan kost en gerði
sér grein fyrir alvöru þess
þegar hann sagði að ekki
mætti hann taka yfir því færu
öll samskipti við borgarana úr
íslenskum fjölmiðlaheimi
myndi það grafa undan til-
veru fjölmiðla.
Athygli vekur hins vegar að
í viðtalinu nefndi fjármála-
ráðherra sérstaklega að sam-
félagsmiðlar hefðu reynst
ódýr kostur til að koma skila-
boðum til margra.
Það er áhugavert vegna
þess að ein ástæðan fyrir því
að samfélagsmiðlar þykja
ódýrari en innlendir fjöl-
miðlar er sú að þeir borga
ekki virðisaukaskatt líkt og
íslenskir keppinautar þeirra.
Ef íslenskir fjölmiðlar þyrftu
ekki að borga virðisaukaskatt
myndi það auka samkeppnis-
hæfni þeirra og þá hefði hið
opinbera (sem leggur virðis-
aukaskattinn á fjölmiðlana og
innheimtir hann) minni
ástæðu til að spara með því að
auglýsa á erlendum sam-
félagsmiðlum. Það er að
minnsta kosti líklegt að heyr-
ast myndi hljóð úr horni ef hið
opinbera færi frekar til verk-
taka sem vildu vinna svart
vegna þess að það væri svo
dýrt að fara til þeirra sem
vildu gefa allt upp til skatts.
Því má svo bæta við að er-
lendir félagsmiðlar eru ekki
eina leiðin til að ná til margra.
Íslenskir fjölmiðlar hafa
ágæta útbreiðslu. Til dæmis
nær Morgunblaðið til 60 þús-
und manns á dag. Með því að
auglýsa í öllum miðlum Ár-
vakurs, það er Morgun-
blaðinu, mbl.is og K-100, er
hægt að ná til þorra þjóðar-
innar á einu bretti.
Þegar opinberar stofnanir
og fyrirtæki nota netrisana til
að koma hlutum á framfæri,
að ekki sé talað um þegar
hagkerfið á undir högg að
sækja eins og nú, er það ann-
að og meira en sakleysisleg
kaup á auglýsingum.
Annað og meira en
sakleysisleg kaup á
auglýsingum}
Ýtt undir netrisa
S
tærsta verkefni íslensks samfélags í
dag er að skapa störf. Íslenskt
samfélag hefur alla burði til að
sækja fram. Menntunarstig er hátt
og samfélagið er auðugt af hugviti
og auðlindum. Við verðum að nýta allt sem við
eigum og leggja grunninn að nýjum verðmæt-
um framtíðarinnar. Markmið stjórnvalda eru
skýr: að skapa störf og verja störf. Fernt er
mikilvægt í þeirri baráttu. Fjárfesting, einka-
neysla, samneysla og hreinn útflutningur.
Stjórnvöld eru að stórauka allar fjárfest-
ingar bæði í innviðum og hugviti. Þetta er gert
með því að flýta framkvæmdum og ráðast í
nýjar framkvæmdir. Þegar hefur verið kynnt
að opinberar fjárfestingar verði yfir sögulegu
meðaltali. Fjárfest verður fyrir tugi milljarða
til að vinna á móti samdrætti. Að auki er fjár-
fest í menntun, menningu og nýsköpun til að skapa störf
til framtíðar. Hér ætlum við okkur stóra hluti.
Einkaneysla hefur verið að dragast saman í samkomu-
banninu. Nauðsynlegt er að örva einkaneyslu til að búa
til ný störf og verja þau. Öll þau viðskipti sem við eigum
eru til þess fallin að auka einkaneyslu. Þess vegna hafa
stjórnvöld ákveðið að taka höndum saman við atvinnu-
lífið um að verja störf og auka verðmætasköpun með sér-
stöku kynningarátaki sem ber heitið: Íslenskt – gjörið
svo vel. Þetta er jákvætt skref og hvetur okkur áfram í
að búa til verðmæti.
Stjórnvöld eru af öllu sínu afli að styðja við samneysl-
una, meðal annars með því að efla heilbrigðis-
og menntakerfin. Þessi grunnkerfi okkar
hafa staðist stærsta álagspróf samfélaga í
veröldinni. Annars vegar náðu heilbrigðis-
yfirvöld utan um COVID-19 veiruna með
eftirtektarverðum árangri og hins vegar voru
skólarnir áfram opnir og huguðu að velferð
nemenda sinna. Það er afrek og við eigum að
nota okkur þann árangur til að styrkja sam-
félagið okkar.
Greiðslujöfnuður þjóðarbúa þarf alltaf að
vera sjálfbær, þ.e. að út- og innflutningur
þurfa að vera í jafnvægi. Útflutningstekjur
íslenska þjóðarbúsins hafa vaxið mikið síð-
ustu ár, sem hefur skilað okkur fádæma góðri
hreinni erlendri stöðu og miklum gjaldeyris-
forða. Þessi hagfellda staða hefur orðið til
meðal annars vegna vaxtar ferðaþjónust-
unnar, sem hefur búið til um helming allra nýrra starfa
síðasta áratug. Nú reynir á að við hugsum út fyrir kass-
ann og búum til útflutningsverðmæti. Ferðaþjónustan
getur fengið vindinn í seglin ef við nýtum okkur þann ár-
angur sem náðst hefur í sóttvörnum og tengjum saman
vísindin og atvinnulífið. Þar eru tækifæri. Einn merki-
legasti forseti Bandaríkjanna, Franklin D. Roosevelt,
sagði í Kreppunni miklu: „Það eina sem er að óttast er
óttinn sjálfur.“ Hlustum á þessa hvatningu og munum að
gæfan er undir okkur komin!
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Atvinnusköpun er númer 1, 2 og 3
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Rauðhólar eru gervigígar sem
mynduðust fyrir um 4.500
árum. Hraunið var þunnfljót-
andi og þegar það komst í
snertingu við vatn í Elliðavatni
urðu gufusprengingar svo að
hraunið tættist í sundur og
upp hlóðust gjallgígar.
Rauðhólar þykja mjög jarð-
fræðilega merkilegir sökum
þess að gervigígarnir eru afar
sjaldgæfar jarðminjar á heims-
vísu, en þó er að finna fleiri
gervigígaþyrpingar á Íslandi.
Upphaflega voru gígarnir um
80 talsins en þeim hefur fækk-
að síðustu áratugi vegna efnis-
töku.
Rauðamölin þótti hentug við
mannvirkjagerð. Þannig var
stór hluti efnisins nýttur í
Reykjavíkurflugvöll á tímum
heimstyrjaldarinnar síðari.
Efnistakan var síðan bönnuð
og svæðið friðað en skaðinn
var skeður.
Sjaldgæfar
jarðminjar
RAUÐHÓLARNIR