Morgunblaðið - 02.05.2020, Page 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. MAÍ 2020
Lofaður sé Guð og
faðir Drottins vors
Jesú Krists, sem eftir
mikilli miskunn sinni
hefur endurfætt oss
til lifandi vonar, fyrir
upprisu Jesú Krists
frá dauðum.
Við lifum á viðsjár-
verðum tímum. En
minnumst þess þá, að
tímarnir voru ekki síð-
ur viðsjárverðir á dögum post-
ulans, sem ritaði það, sem vitnað er
til hér að ofan.
Prestur leystur frá störfum
Fyrir skömmu var prestur um-
svifalaust leystur frá störfum, sak-
aður um að hafa talað af sér, van-
rækt þagnarskylduna. Þessi gjörð
kirkjustjórnarinnar orkar mjög tví-
mælis, að ekki sé meira sagt. Hið
meinta brot var í því fólgið að gefa
bendingu, þegar ástæða var til að
ætla, að hætta vofði yfir. Það er
borgaraleg, og enda lagaleg skylda
að vara við, verði menn áskynja um
ráðagerð, er valda kunni miska.
Sameiginleg játning –
sameiginleg kenning
Lútherskar kirkjur um víða ver-
öld eru býsna ólíkar innbyrðis, eigi
aðeins í afstöðu sinni til ríkisvalds-
ins, heldur einnig í viðhorfinu til
annarra kirkjudeilda, messuforms
og kirkjuskipanar. Samstaða um
kirkjuskipan hefur aldrei verið af
lútherskum mönnum álitin skilyrði
fyrir kirkjulegu samstarfi. Sumar
lútherskar kirkjur, t.d. í Þýska-
landi og á Norðurlöndunum, hafa
biskupa, en aðrar ekki. Það, sem
sameinar lútherska menn, er
sameiginleg játning og sameiginleg
kenning.
Ritningin ein – trúin ein
Siðbreytingin, sem kennd er við
Lúther, tók fyrst og fremst til
kenningarinnar. Það, sem lagt var
til grundvallar, var hvorki nýtt
trúarsamfélag eða breytt kirkju-
skipan eða þá breytingar á helgi-
siðum ellegar einhver nýr kristinn
lífsstíll. Aðalatriðið var hin nýja
kenning Marteins Lúthers, sem
vissulega fór í bága við kenningar
rómversku kirkjunnar, kenningin
um hjálpræðið, sem veitist mann-
eskjunni fyrir trúna eina, án verka.
Prófessorakirkja –
ekki biskupakirkja
Sú áhersla, sem lútherskir hafa
lagt á guðfræðileg vísindi, hefur í
sögu lúthersku kirkjunnar tryggt
háskóladeildum þeirra virðingar-
sess. Það hefur og gefið guðfræði-
deildunum aukið vægi, að hinar
svonefndu landskirkjur í Þýska-
landi hafa allt frá siðbreytingunni
og fram undir okkar daga ekki haft
biskupa. Og biskupar Norður-
landa-kirknanna hafa ekki haft á
hendi sama kennivald í guðfræði-
legum og veraldlegum efnum og
t.d. biskupar rómversk-katólskra
manna. Af þessu leiðir, að lúth-
erska kirkjan hefur verið réttnefnd
„prófessora-kirkja“.
Tveir vígslubiskupar eru í ís-
lensku þjóðkirkjunni. Hér áður
þáði einn prestur í hvoru umdæmi,
Skálholtsstifti og Hólastifti,
biskupsvígslu, án þess að aðrar
breytingar yrðu á
stöðu hans. Hélt hann
prestakalli sínu eftir
sem áður og innti af
hendi skyldur sókn-
arprests. Árið 1990 er
lögum breytt á þann
veg, að vígslubisk-
uparnir skuli sitja á
stólunum fornu, gegna
prestsþjónustu, en
jafnframt bisk-
upsskyldum, ef biskup
Íslands felur þeim
það. Svo virðist á seinni árum, að
fyllilega eðlilegt sé að spyrja, hvort
lengur sé þörf fyrir vígslubiskupa í
kirkju okkar.
Lögin um réttindi og skyldur
opinberra starfsmanna
Frá síðustu áramótum eru prest-
ar ekki lengur embættismenn,
starfsmenn hins opinbera. En um
presta, sem voru í starfi 31. desem-
ber 2019, gilda ákvæði laga um
réttindi og skyldur starfsmanna
ríkisins, nr. 70/1996, með síðari
breytingum, eins og við getur átt,
til og með 31. mars 2020. Þeir, sem
skipaðir voru í embætti við gildis-
töku laga þessara, halda þeim rétt-
indum og skyldum sem af skipun-
inni leiðir út skipunartíma sinn, en
að öðru leyti fer um réttindi þeirra
og skyldur samkvæmt starfs-
reglum settum af kirkjuþingi.
Í nefndum lögum segir m.a.:
 að rétt sé að veita starfsmanni
lausn um stundarsakir, ef hann
hefur sýnt í starfi sínu óstundvísi
eða aðra vanrækslu, óhlýðni við
löglegt boð eða bann, vankunnáttu
eða óvandvirkni.
 Þó skal veita starfsmanni
áminningu … áður en honum er
veitt lausn um stundarsakir …
Lausn um stundarsakir skal jafnan
vera skrifleg með tilgreindum
ástæðum …
 Nú hefur starfsmanni verið
veitt lausn um stundarsakir … og
skal þá þegar mál hans rannsakað
af kunnáttumönnum eða fyrir dómi
að hætti opinberra mála … svo að
upplýst verði, hvort rétt er að veita
honum lausn að fullu eða láta hann
aftur taka við starfi sínu …
 Jafnan skal starfsmanni, sem
víkja skal úr stöðu, veittur kostur á
að tala máli sínu, áður en ákvörðun
er tekin …
 Rétt er þeim, er vikið er úr
stöðu, að bera málið undir úrlausn
dómstóla, enda fari rannsókn slíks
máls (fram) að hætti opinberra
mála.
Uppsögnin lögleysa
Engu óblindu auga verður litið á
ofanritað án þess að sjá, að ákvæði
laga þessara voru að engu höfð,
þegar nefndum presti var vikið frá.
Biskupi og misvitrum ráðgjöfum
hans ber því tafarlaust að taka aft-
ur þessa misgjörð sína – og biðjast
afsökunar.
Vor feðra trú
Eftir Gunnar
Björnsson
» Biskupi og mis-
vitrum ráðgjöfum
hans ber tafarlaust að
taka aftur þessa mis-
gjörð sína – og biðjast
afsökunar.
Gunnar Björnsson
Höfundur er pastor emeritus.
Nánast ágreinings-
laust er meðal þjóða
að upptök COVID-
19-veirunnar voru í
Kína og að bjarga
hefði mátt manns-
lífum og forða efna-
hagslegum búsifjum
hefðu kínversk
stjórnvöld verið með
skilvirka upplýs-
ingagjöf á fyrstu stigum faraldursins.
Fyrir liggur að áhrif faraldursins á
sölu sjávarafurða okkar Íslendinga
verða meiri en óttast var í upphafi.
Frosnar sjávarafurðir hafa hlaðist
upp í geymslum, og hægt hefur bæði
á veiðum og vinnslu auk þess sem
fiskverð hefur lækkað á markaði hér
heima. Tekjur af sölu sjávarafurða
voru 19% útflutningstekna þjóðar-
innar í fyrra. Af útflutningstekjum
2019 áttu 35% uppruna í ferðaþjón-
ustu, þ.e. tekjur af erlendum ferða-
mönnum á Íslandi og tekjur íslenskra
flugfélaga af því að flytja erlenda far-
þega. Samanlagt voru ferðaþjón-
ustan og sjávarútvegurinn að skila
þjóðinni 54% útflutningstekna. Ál-
framleiðslan hefur verið landinu þýð-
ingarmikil en hrun hefur orðið í eft-
irspurn áls og er verðið komið niður
fyrir 1.500 dollara á tonnið.
Viðskiptaráðið telur að efnahags-
áfallið sem nú dynur yfir vegna
COVID-19 eigi engan sinn líka og spá
samtökin tæplega 13% samdrætti
landsframleiðslunnar á árinu að gefn-
um forsendum. Til samanburðar
dróst landsframleiðslan saman um
tæp 7% á árinu eftir hrun, þ.e. 2009. Í
fjárhæðum gæti samdráttur lands-
framleiðslunnar í ár numið u.þ.b. 380
milljörðum. Verið var að kynna þriðja
aðgerðapakka ríkisstjórnarinnar upp
á 40 til 60 milljarða og verða þeir
fleiri. Í mars var haft eftir fjármála-
ráðherra að halli ríkissjóðs gæti orðið
100 milljarðar króna á yfirstandandi
ári. Nú tæpum tveimur mánuðum
síðar er rætt um að hallinn geti orðið
allt að 300 milljarðar. Vonandi vara
áhrifin af faraldrinum einungis í
nokkrar vikur á sjávarvöruútflutn-
ing. Verra er að sérfræðingar í ferða-
þjónustu gera ráð fyrir að sam-
dráttur í ferðaþjónustunni verði
verulegur bæði á þessu ári og því
næsta og með öllu sé óvíst að hvaða
marki ferðaþjónustan tekur við sér á
árinu 2022. Af þessu má sjá að áfallið
sem Ísland er að verða fyrir vegna
faraldursins er af stærðargráðu sem
á sér vart hliðstæðu meðal þjóða
heims.
Umræða erlendis um bóta-
greiðslur kínverskra stjórnvalda
vegna þess tjóns sem faraldurinn hef-
ur valdið þjóðum heims fer vaxandi.
Að teknu tilliti til þess gríðarlega
tjóns sem hlýst af völdum veirunnar
á efnahag þjóðarinnar er mikilvægt
að íslensk stjórnvöld gæti að stöðu
landsins með þeim þjóðum sem
hyggjast kanna rétt sinn gagnvart
kínverskum stjórnvöldum. Frá
Ástralíu berast fréttir um að yfirvöld
leggi til að fram fari alþjóðleg rann-
sókn á uppruna og útbreiðslu CO-
VID-19. Kínverjar hafa gefið í skyn
að haldi yfirvöld í Ástralíu til streitu
að kalla eftir alþjóðlegri athugun á
faraldrinum komi til álita að beita
landið efnahagsþvingunum. Fram-
ganga Kínverja í garð Ástrala má
ekki verða til þess að íslensk stjórn-
völd hafi ekki vilja til að huga að rétti
þjóðarinnar gagnvart Kína.
Athugun á uppruna
og útbreiðslu COVID-19
Eftir Þorgeir Eyj-
ólfsson og Hrafn
Magnússon
» Af þessu má sjá að
áfallið sem Ísland er
að verða fyrir vegna
faraldursins er af
stærðargráðu sem á
sér vart hliðstæðu
meðal þjóða heims.
Þorgeir Eyjólfsson
Höfundar eru eftirlaunaþegar.
Hrafn Magnússon
Það sem allir sjá – en
enginn sér lengur.
Sænska Covid-leiðin
treystir á ábyrgð ein-
staklinga og var fyrst
og fremst farin til að
hægt væri að halda að-
gerðum úti í langan
tíma. Hún virkar meira
að segja þó að mörg ár
taki að þróa bóluefni,
því löngu fyrr mun
hjarðónæmi hinna yngri vera byrjað
að vernda þá eldri.
Íslenska leiðin er hins vegar ekki
leið út úr vandanum heldur skamm-
tímalausn sem veðjaði á að lækning
fyndist strax. Það veðmál tapaðist.
Þess vegna náði fyrsti aðgerðapakk-
inn bara fram í maí og þriðji aðgerða-
pakkinn bara fram í júlí.
20. apríl birti ég grein þar sem ég
gagnrýndi stjórnvöld fyrir að hafa
varpað allri ábyrgð á aðgerðum gegn
kórónufaraldrinum yfir á þriggja
manna aðgerðateymi og fyrir vikið
hafi aðgerðirnar orðið vanhugsaðri en
ella. Þessi grunur minn fékkst stað-
festur daginn eftir þegar annar að-
gerðapakki ríkisstjórnarinnar var
kynntur og ríkisstjórnin sagðist
hvorki vita hve lengi aðgerðirnar
stæðu né hvað þær kostuðu. Síðar um
kvöldið viðurkenndi forsætisráðherra
að sambærileg tilraun Íslendinga til
að ná niður smitum með lokun lands-
ins væri endurtekning á tilraun
Singapúr sem hefði mistekist. Óvissu-
ferðin er því algjör.
Lokun landsins hefur þó ekki alltaf
verið stefnan. Á fundi 29. janúar þeg-
ar dánartíðni Covid-19 var 2,2% og
veiran hafði ekki enn borist hingað
sagði sóttvarnalæknir að ekki ætti að
loka landinu því að til að það skilaði
árangri þyrfti lokunin að standa í sex
til tólf mánuði og bætti svo við:
„Ég held að það sjái það allir að
það [lokun landsins] myndi aldrei
ganga upp fyrir íslenskt samfélag.“
Hvorki hann né ríkisstjórnin sjá
þetta samt lengur.
Mánuði síðar, þegar dánartíðnin
var komin í 3,5% og fyrstu íslensku
ferðamönnunum var
skipað í sóttkví, sluppu
erlendir samferðamenn
því þeir voru sagðir
smita síður.
Nú hafa fyrstu mót-
efnamælingar (í Santa
Clara-sýslu í Kali-
forníu) sýnt að kór-
ónuveiran var mun út-
breiddari en áður var
talið. Þetta eru góðar
fréttir því kórónu-
flensan er skaðlausari
með dánartíðni jafnvel
ekki nema 0,1%, sem er sambærilegt
og flensa. Í stað þess að milda núver-
andi stefnu við þessi góðu tíðindi
snerist ráðgjöfin á haus og nú vill
sóttvarnalæknir senda alla erlenda
ferðamenn í sóttkví, meira að segja
þótt sú aðgerð innsigli örlög ferða-
þjónustunnar sem mun gera nýtt ís-
lenskt hrun óumflýjanlegt. Hvað
breyttist? Hvernig getur ráðgjafi út-
skýringalaust snúið við jafn veiga-
mikilli ráðgjöf? Enn furðulegra er að
einum lækni sé treyst fyrir þessari
stærstu efnahagsákvörðun seinni
tíma! Eru allir virkilega sammála því
að loka eigi landinu í allt að tólf mán-
uði? Hvað ef mótefnamælingar síðar
meir muni sýna að dánartíðnin hér sé
líka bara álíka og fyrir flensu. Hvar
liggur skaðabótaábyrgð ríkisins þá
fyrir tjóninu sem efnahagsráðgjöf
læknisins veldur? Eitthvað hlýtur
stjórnarskráin að verja almenning
fyrir slíku óþörfu valdainngripi.
Það hlýtur að vera ákveðin kald-
hæðni örlaganna að þessi afleita ráð-
gjöf kemur úr ráðuneyti dóttur að-
alsamningamanns Icesave-samn-
inganna. Sá samningur var fyrst
kynntur sem „glæsileg niðurstaða“
áður en 98% þjóðarinnar höfnuðu
honum. Núverandi árangur yfirvalda
er einnig kynntur sem „glæsilegur
árangur“ með núll smitum. Slíkri ein-
angrunarleið hefur samt aldrei að
mér vitandi verið beitt áður gegn
bráðsmitandi flensusjúkdómi og sér-
fræðingar segja að slíkt tefji bara út-
breiðsluna en fækki ekki tilfellum.
Um leið og höftum verður aflétt eða
þegar það byrjar að kólna aftur
næsta haust og smithættan eykst
mun allt blossa upp aftur þar til
hjarðónæmi er náð.
Eins og í Icesave forðum ætlar rík-
isstjórnin að flýja ábyrgð með því að
framselja vald sitt til sérfræðinga og
keyra vanhugsaða nálgun í gegn áður
en lýðræðisleg umræða hefur átt sér
stað um þá kosti sem enn standa til
boða. Þegar ráðgjöf ráðgjafans er
farin að snúast í hring og hljóma eins
og hún komi frá Ragnari Reykás ber
þeim sem stjórnar að leita annarra
sérfræðiálita. Ein slík leið er sænska
leiðin, sem í senn verndar þá við-
kvæmu en gefur hagkerfinu raun-
verulega möguleika á að komast af.
Auðvitað á að nýta árangurinn
gegn kórónuflensunni til að opna
landið strax aftur. Ef það væri gert
nú myndi það vekja heimsathygli og
laða hingað frelsisþyrsta ferðamenn
sem kæmust hvergi annað. Íslend-
ingar þyrftu áfram að sýna ýtrustu
aðgát í langan tíma, en ávinningurinn
af því að gefa ferðaiðnaðinum tæki-
færi á að berjast fyrir lífi sínu gæti
orðið margfaldur ef hrunið yrði
umflúið.
Ríkisstjórn Íslands hefur flúið
ábyrgðina sem fylgir því að stjórna
og falið lækni efnahagsstjórnina.
Fyrir vikið eru allar aðgerðir nú ein-
göngu líknarmeðferð á sjúklingi sem
mun deyja ef hann fær ekki súrefni.
Eina leiðin til að bjarga Íslandi frá
öðru hruni er að fólk láti í sér heyra
og minni stjórnmálamenn á að þeir
munu verða dregnir til ábyrgðar fyrir
þennan nýja afleik aldarinnar. Sann-
leikurinn mun koma í ljós. Enn er von
um að hægt sé að komast hjá harm-
leiknum. En til þess að svo verði þarf
fólk að rísa upp og sýna viðspyrnu og
láta í sér heyra strax, því eftir að
sjúklingurinn er dauður verður hon-
um ekki bjargað lengur.
Það sem allir sjá
Eftir Jóhannes
Loftsson »Ríkisstjórn sem
ekki vill sjálf leiða
þjóð úr aðsteðjandi
vanda á að segja af sér.
Jóhannes Loftsson
Höfundur er formaður
frjálshyggjufélagsins.
lififrelsid@gmail.com
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
VANTAR ÞIG
PÍPARA?