Morgunblaðið - 26.06.2020, Síða 10

Algengar dánarorsakir 1983-2019
Hlutfall af heildarfjölda látinna
50%
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
1983 1989 1995 2001 2007 2013 2019
Heimild: Embætti landlæknis
48%
31%
40%
29%
4,5%
13%
28%
12%
7,5%
6,5%
24%
9,3%
8,7%
1,6%
Sjúkdómar í tauga-
kerfi og skynfærum
Öndunarfæra-
sjúkdómar
Krabbamein
og æxli
Ytri orsakir
Blóðrásar-
sjúkdómar
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Illkynja æxli og hjartasjúkdómar
eru algengasta dánarorsök Íslend-
inga, samkvæmt tölum frá árinu
2019 sem birtar hafa verið á vef
landlæknis. Hlutfall beggja sjúk-
dóma hefur lækkað, sérstaklega
hefur náðst árangur í að draga úr
dauðsföllum af völdum hjarta-
sjúkdóma.
Á síðasta ári létust 2.269 ein-
staklingar með lögheimili á Íslandi,
1.155 karlar og 1.114 konur. Svarar
það til þess að 629,3 hafi látist á
hverja 100 þúsund íbúa og er hlut-
fallið heldur hærra hjá konum en
körlum.
Ef litið er á yfirflokka algengustu
dánarorsaka sést að sjúkdómar í
blóðrásarkerfi draga flesta til
dauða, 194 á hverja 100 þúsund íbúa
og æxli koma þar ekki langt á eftir,
með 177 á hverja 100 þúsund íbúa.
Sjúkdómar í taugakerfi og skynfær-
um koma nokkuð langt á eftir með
74 andlát á hverja 100 þúsund íbúa.
Aðrar dánarorsakir eru sjaldgæfari.
Dánartíðni lækkar
Í Talnabrunni landlæknis er dán-
artíðni aldursstöðluð til að auðvelda
samanburð á milli landa þar sem
aldurssamsetning kann að vera mis-
munandi. Sýna tölurnar að aldurs-
stöðluð dánartíðni hefur farið lækk-
andi hér á landi frá árinu 1996.
Dánartíðni karla hefur lækkað um
36% á þessu tímabili og 27% hjá
konum. Mestur hluti lækkunarinnar
er rakinn til stóru sjúkdómaflokk-
anna, það er að segja illkynja æxla
og hjartasjúkdóma.
Með þessum formerkjum var
dánartíðni karla á hverja 100 þús-
und íbúa hæst í flokki illkynja æxla
á síðasta ári, eða 196, og þar á eftir
komu hjartasjúkdómar, 164 á hverja
100 þúsund íbúa. Þess er getið að
undanfarna áratugi hefur orðið við-
snúningur í þessu efni, því aldurs-
stöðluð dánartíðni karla hafi lengi
vel verið hæst í flokki hjarta-
sjúkdóma.
Að jafnaði deyja fleiri karlar af
völdum hjartasjúkdóma en konur.
Aldursstöðluð dánartíðni hjarta-
sjúkdóma hefur þó lækkað verulega
frá árinu 1996, meðal karla nemur
lækkunin 54% en 41% meðal
kvenna. „Þessi jákvæða þróun síð-
ustu áratuga skýrist að miklu leyti
af breyttum og bættum lífsstíl en þó
einnig af framförum í læknisfræði-
legri meðferð. Á hitt ber að líta að á
síðustu árum hefur orðið veruleg
aukning á offitu og sykusýki II á Ís-
landi. Það, ásamt hækkandi meðal-
aldri þjóðarinnar, getur orðið til
þess að verulega muni hægja á þeim
árangri sem náðst hefur í barátt-
unni við hjartasjúkdóma,“ segir í
Talnabrunni.
Flestir karlmenn sem létust
vegna krabbameina árið 2019 dóu
vegna illkynja æxlis í blöðuhálskirtli
og vegna illkynja æxlis í barkakýli,
barka, berkju eða lunga. Andlát
flestra kvenna sem létust vegna
krabbameina á því ári má rekja til
illkynja æxlis í barkakýli, barka,
berkju eða lunga og til illkynja æxl-
is í brjósti.
Tíðni Alzheimers eykst
Dánartíðni vegna Alzheimers-
sjúkdómsins hefur aukist mikið, eða
úr 12 látnum fyrir tuttugu árum og í
48 á síðasta ári, í báðum tilvikum
miðað við 100 þúsund íbúa. Tekið er
fram að breytinguna megi að ein-
hverju leyti skýra með breytingum
á skráningu dauðsfalla en hækkandi
lífaldur landsmanna hafi án efa
einnig áhrif enda aukist tíðni sjúk-
dómsins með hækkandi aldri.
Æxli er algengasta dánarorsök
 Stöðugt dregur úr dánartíðni Íslendinga  Mjög hefur dregið úr dauðsföllum
vegna hjartasjúkdóma en sérfræðingar telja að baráttan verði erfiðari á næstunni
Morgunblaðið/Golli
Lækning Heilaæxli fjarlægt með
skurðaðgerð á Landspítalanum.
10 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. JÚNÍ 2020
„Það er ekki almenn samstaða um
þetta en þetta var lagt til sem ákveðin
málamiðlunartillaga,“ segir Sigríður
Á. Andersen, formaður utanríkis-
málanefndar og þingmaður Sjálf-
stæðisflokks. Vís-
ar hún í máli sínu
til nefndarálits
með breyting-
artillögum er
varðar frumvarp
til laga um breyt-
ingar á lögum um
utanríkisþjónustu
Íslands, þar á
meðal skipan
sendiherra.
Í nefndarálitinu
eru lagðar til nokkrar breytingar á
framangreindu frumvarpi. Nefndinni
hafði áður borist fjöldi umsagna og í
kjölfarið var ákveðið að leggja til
breytingartillögur á ákveðnum þátt-
um frumvarpsins. Með frumvarpinu
eru núgildandi heimildir sem ráð-
herra hefur til skipunar sendiherra
skýrðar og takmarkaðar. Er það ein
veigamesta breytingin sem lögð er til
í frumvarpinu.
Án breytinga á frumvarpinu má
svo skilja að ekki sé hægt að kalla
sendiherra heim til starfa í ráðuneyt-
inu til dæmis þegar viðkomandi
sendiherra nýtur ekki lengur trausts
utanríkisráðherra. Í ljósi þess er lagt
til að að heimilt verði að kalla um-
rædda sendiherra sem skipaðir eru
tímabundið heim til annarra starfa
innan skipunartímans, en að skip-
unartími framlengist þá ekki. Auk
þessa var m.a. lagt til að æskilegt
væri að skipa hæfnisnefnd sem væri
ráðherra innan handar við skipan
sendiherra. Þannig verði utanríkis-
ráðherra skylt að skipa þriggja
manna ráðgefandi nefnd sem falið
verður að meta hlutlæg atriði er lúta
að hæfni mögulegra sendiherraefna.
Verður hlutverk slíkrar nefndar jafn-
framt ekki að leggja fyrir ráðherra
tillögu að vali heldur einvörðungu að
fjalla hlutlægt um hæfni og almennt
hæfi viðkomandi aðila.
Aðspurð segist Sigríður ekki vita
hvort frumvarpið nái fram að ganga.
Ljóst sé þó að stjórnarandstaðan sé
mótfallin frumvarpinu. „Ég veit ekki
alveg hverju þau vilja breyta. Það
hafa ekki komið fram neinar upplýs-
ingar um hvernig menn vilja hafa
þetta öðruvísi,“ segir Sigríður.
aronthordur@mbl.is
Leggja til breytingar á
frumvarpi um sendiherra
 Hæfnisnefnd verði innan handar við skipan sendiherra
Sigríður Á.
Andersen
Morgunblaðið/Kristinn
Ráðuneyti Lagðar eru til breytingar á frumvarpi um skipan sendiherra.
„Næsti formlegi samningafundur
hjá ríkissáttasemjara er á næsta
mánudag og er morgunljóst að á
þeim fundi mun endanlega koma í
ljós hvort deiluaðilar eru að fara að
ná saman eða hvort það stefni í
nokkuð hörð átök á vinnustaðnum.“
Þetta segir á vefsíðu Verkalýðs-
félags Akraness um stöðu kjaradeilu
félagsins og Norðuráls á Grundar-
tanga. Sáttafundur sem haldinn var í
vikunni skilaði litlum árangri.
Félagið heldur því fram að Norð-
urál og Samtök atvinnulífsins leggi
ofuráherslu á að samið verði með
sama hætti og í síðasta samningi þar
sem launabreytingar tóku mið af
95% af því sem launavísitala Hag-
stofunnar hækkaði um árlega. Þessu
hafnar verkalýðsfélagið enda hafi
vísitalan hækkað minna en launa-
taxtar á vinnumarkaðinum.
Gæti stefnt
í hörð
átök hjá
Norðuráli
 Sáttafundir í deilu
VLFA og Norðuráls
Í grein hér í blaðinu á fimmtudaginn
um atvikið í júní 1960 þegar Dranga-
jökull sökk var rangt farið með nafn
eins skipverjanna. Hann heitir Guð-
jón Erlendsson (ekki Erlingsson) og
var háseti um borð. Sagt var að
fimm væru enn á lífi úr áhöfninni en
með Guðjóni, sem nú dvelur 81 árs
gamall á Kirkjuhvoli á Hvolsvelli,
eru þeir 6 að tölu. Beðist er velvirð-
ingar á þessum missögnum.
LEIÐRÉTT
Rangt farið með
föðurnafn Guðjóns
Stjórn Bílaklúbbs Austurlands hef-
ur frestað um óákveðinn tíma fyr-
irhugaðri bílasýningu á Reyðarfirði
á sunnudag vegna óhagstæðrar
veðurspár.
Bílasýningu frestað
10-20%
afsláttur
Skipholti 29b • S. 551 4422
Fylgið okkur á facebook
SKOÐIÐ
NETVER
SLUN
LAXDAL
.IS
SUMAR
DRESS
FRÁ TAIFUN OG
GERY WEBER
NÝ