Morgunblaðið - Sunnudagur - 19.07.2020, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19.7. 2020
S
agt er að „almenningur“ fylgist lítt
eða illa með opinberri umræðu og
því hvað menn hafist að í hans nafni.
Ein ástæða þess geti verið sú að
kjörnir fulltrúar geri það ekki aðlað-
andi að fylgjast með þessum þáttum.
Traust, sem má ekki glatast
Þau mál sem helst taka flugið eru einatt blásin upp
umfram þá þýðingu sem þau hafa. Þótt hávaðinn sé
nokkur um hríð situr lítið eftir. Hafi nettröllin, einn
helsti óvinafagnaður tilverunnar, náð að gera þau að
sínum uns þeim er kastað burt fyrir næstu fórnar-
lömb stóryrðanna og imbesíl úrskurð sleggjudóm-
aranna sem arka áfram í sora og eðju.
En svo er önnur ástæða þess að almenningur
verður afskiptur í umræðunni. Hann gerir það vilj-
andi. Þetta góða fólk tekur lýðræðisumgjörðina al-
varlega og treystir henni. Það hefur margt á könnu
sinnar daglegu lífsbaráttu og þarf stundum á öllu
sínu að halda.
Það hefur sætt sig við og talið ákjósanlegan kost
að treysta ókunnu fólki fyrir umsjón og síðan
menntun barna sinna. Elsta kynslóðin fær lág-
marksaðhlynningu á meðan það dugar eða fyllra ör-
yggi við hentugri aðstæður. Nútíminn kallar á út-
vistun verkefna sem áður var undir hatti
fjölskyldunnar, hún hefur smækkað og flestir hafa
nóg með sitt, þótt böndin séu enn óslitin. Þróun
þjóðmála hefur einnig verið vistað út að hluta til eins
og svo margt annað. Flestir reyna að fylgjast með
megindráttum til að vera í stakk búnir til að hafa
áhrif á þróun mála, með atkvæðu sínu og með
óbeinni og aðeins virkari stjórnmálaþátttöku í að-
draganda kosninga.
Sáttmáli settur í kjörkassann
Þetta fólk, sem mætir á kjörstað og gefur öðru fólki
umboð til að véla um stór mál og smá í sínu umboði,
má ekki svíkja. Afleiðingar af slíku yrðu ekki miklar
fyrst í stað, en til lengri tíma þýða þær að traustið í
þjóðfélaginu raknar upp. Það verður seint tekið aftur.
Það þykir stundum þroskamerki hjá þeim sem með
valdið fara að koma sér upp formi til kynningar mála,
svo sem með auglýsingum eða „gátt“. En það hefur
tekið á sig þá mynd að vera skjól fyrir þá sjálfa.
Formið er aukaatriði hjá því sem meira skiptir, þeirri
ábyrgð og trausti sem opinberu umboði fylgir. Upp-
fylling formsins tryggir aðkomu þeirra 10 eða 20 sem
ákveðnir eru í að láta einstök mál til sín taka og eru
oft þrautþjálfaðir í þrýstingi og oftar en ekki fyrir
málstað sem hefur alls ekki náð eyrum almennings.
Þeim sama sem treystir því að kjörnir fulltrúar séu
vakandi og bili hvergi, svo ekki sé talað um ókjörna
valdamenn í ráðuneytum og sveitarstjórnum, sem
vísa gjarnan til þrýstingsaflanna sem dæma um að
lýðræðisleg áhrif séu virt. Það fer vaxandi að fámenn
þrýstiapparöt hafi sig iðulega mjög í frammi þegar
slík færi gefast og nái of oft að sveigja mál í átt að
sérvisku sinni, þótt óþjóðholl sé.
Þegar þjóðin stendur frammi fyrir gerðum hlut er
formið fært fram og sagt að allur almenningur hafi
getað komið sinn afstöðu á framfæri. Það hafi þrýst-
ingsfólkið gert og því eðlilegt að málstaður þess fái að
njóta sín. Þeim tugþúsundum sem tóku kjörseðilinn
alvarlega og treystu þeim sem fengu dýrmætt umboð
er svipt til hliðar eins og hendi sé veifað. Það er ekk-
ert að því að hafa slíka „gátt“, því ekki er útilokað að
þar komi fram hagsmunir sem skylt sé og eðlilegt að
horfa til eða sjónarmið sem koma megi að gagni. En
þegar horft er til skipulögðu þrýstiaflanna, oft fá-
menns hóps sem fær að auki opinberan fjárstuðning
til að tala sínu máli, og undanlátssemi við það, er með
lævísi farið aftan að fólkinu. Þótt það hafi hugsanlega
verið utan „gáttar“ er það illa svikið í þeirri fullvissu
sinni að lýðræðið sjálft væri trygging sem setja
mætti allt sitt traust á. Athugun síðar sýnir iðulega
að þrýstiloftsmenn hafa áður reynt að fá trúnað al-
mennings í gegnum kjörkassana og því valið bak-
dyrnar.
Það segir sig sjálft að flestum borgurum er ómögu-
legt að fylgjast að gagni með þeim breytingum sem
ríki og sveitarfélög eru að gera eða hafa áhrif á þær.
Almenningur má sín lítils gegn öflugum hagsmuna-
vörðum ef kjörnir fulltrúar bila þótt þeir megi vita
um vilja umbjóðenda sinna.
Ekkert nýtt. Alltaf verið svona
Nýlega var fjallað í ritstjórnargrein um slaginn um
lyklavöld Hvíta hússins vestra. Bent var á að demó-
krötum þætti að nú helgaði tilgangur öll meðul sem
gætu hugsanlega dugað til að koma Donald Trump úr
húsi.
Í því sambandi voru nefnd nokkur dæmi sem stað-
festu kenningar repúblikana um að forsetaefni demó-
krata „gengi ekki á öllum“.
Nýlega var rætt í ljósvökum vestra við George Will,
Spurt er um traust.
Svarið verður að vera rétt
’
Þetta fólk, sem mætir á kjörstað og
gefur öðru fólki umboð til að véla um
stór mál og smá í sínu umboði, má ekki
svíkja. Afleiðingar af slíku yrðu ekki miklar
fyrst í stað, en til lengri tíma þýða þær
að traustið í þjóðfélaginu raknar upp.
Reykjavíkurbréf17.07.20