Morgunblaðið - Sunnudagur - 19.07.2020, Blaðsíða 20

20 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19.7. 2020
LÍFSSTÍLL
á heimasíðu Hreyfils:
hreyfill.is
eða í App Store
og Google Play
SÆKTU APPIÐ
Sæktu appið frítt á AppStore
eða Google Play
Hreyfils appið
Pantaðu leigubíl á einfaldan
og þægilegan hátt
Þú pantar bíl1
3 og færð SMS skilaboðað bíllinn sé kominn.
2 fylgist með bílnum í appinu
Í
nýrri rannsókn, sem vís-
indamenn við Kaliforníuhá-
skóla gerðu og birt var í vís-
indatímaritinu Science,
kemur fram að hreyfing
hvetur lifrina til að framleiða lítt-
þekkt prótein sem aftur hefur örv-
andi áhrif á heilastarfsemi og minni
eldri lífvera sem ekki eru í góðu lík-
amlegu formi. Rannsóknin náði
bæði til manna og músa. Í því ljósi
má velta fyrir sér hvort dag einn
verði hægt að bjóða upp á hylki eða
sprautu sem komi í staðinn fyrir
hreyfingu, eins konar „hreyfipillu“?
The New York Times fjallaði um
málið í vikunni og bendir á, að þeg-
ar liggi fyrir skýrar vísbendingar
um að hreyfing verndi heilann og
hugann fyrir hrörnun sem fylgir
hækkandi aldri. Þannig hafa eldri
rannsóknir sýnt að nagdýr sem
hlaupa allan liðlangan daginn á hjóli
eða stigmyllu framleiða fleiri nýjar
taugafrumur og læra og muna betur
en nagdýr sem sitja daglangt kyrr á
strák sínum. Að sama skapi hefur
komið í ljós að eldra fólk sem tekur
upp á því að ganga eða stunda aðra
hreyfingu reglulega í þágu vís-
indanna eykur vefmyndun við heil-
ann sem hefur bein áhrif á minnið.
Það hefur meira að segja sýnt sig að
ungu fólki í góðu formi gengur alla
jafna betur í prófum sem reyna á
vitsmuni þess.
Mörgum spurningum
ósvarað
Mörgum spurningum er þó ósvarað
um það með hvaða hætti hreyfingin
hefur áhrif á vefmyndun við heilann
og starfsemi hans. Flesta vísinda-
menn grunar að hreyfingin hafi örv-
andi áhrif á efnaskipti í heilanum og
annars staðar í líkamanum meðan á
æfingunni stendur og eftir að henni
lýkur. Það leiði síðan til líf-
efnafræðilegra viðbragða sem á
endanum breyta hegðun og starf-
semi heilans. Hver þessi tilteknu
efni eru, hvaðan þau koma og
hvernig þau skarast og blandast
liggur á hinn bóginn ekki fyrir.
Tilgangur nýju rannsóknarinnar
við Kaliforníuháskóla var að
skyggnast inn í huga og blóðflæði
músa. Í eldri rannsóknum á sömu
tilraunastofu höfðu menn sprautað
blóði úr yngri músum í eldri mýs
sem virtist skila sér í öflugri heila-
starfsemi og hugsun. „Þetta var
eins og minnistilfærsla gegnum
blóð,“ segir dr. Saul Villeda, pró-
fessor við Kaliforníuháskóla, sem
hafði umsjón með rannsókninni,
ásamt kollegum sínum, Alana Horo-
witz, Xuelai Fan og fleirum.
Því skal þó haldið til haga að sú
niðurstaða hafði meira með lágan
aldur blóðgjafans að gera en hreyf-
inguna sem hann stundaði. Vísinda-
mennina grunaði hins vegar að
hreyfingin myndi ýta undir viðbót-
arbreytingar á blóðrásinni sem gæti
færst á milli músanna, óháð aldri
þeirra.
Í nýju rannsókninni létu þeir því
bæði eldri og yngri mýs hlaupa stíft
í sex vikur og sprautuðu síðan blóði
úr báðum hópum í eldri dýr sem
vanist höfðu kyrrsetu. Að því búnu
stóðu gömlu kyrrsetumýsnar sig
betur á vitsmunalegum prófum
óháð því hvort blóðið sem þær
fengu kom frá ungri og sprækri eða
roskinni og lúinni hlaupamús. Það
sem meira er, vefmyndun í minnis-
stöð heilans hafði aukist. Fyrir vikið
draga vísindamennirnir þá ályktun
að það hafi verið hreyfingin en ekki
aldur blóðgjafans sem skipti sköp-
um.
Urðu ungar á ný
Því næst skoðuðu vísindamennirnir
muninn á blóði músanna sem fengu
blóðgjöfina og hinna sem ekki fengu
hana og fundu þá margvísleg pró-
tein hjá fyrrnefnda hópnum sem
ekki var að finna hjá hinum síðar-
nefnda.
Sérstaklega var horft á líttþekkt
prótein, GPLD1, sem virðist einkum
verða til í lifrinni, líffæri sem hingað
til hefur ekki verið talið hafa mikil
áhrif á heilann.
Framleiðsla á téðu próteini var
markvisst aukin hjá gömlu kyrr-
setumúsunum og viti menn, þær
stóðu sig nánast eins og ungar og
ferskar mýs á lærdóms- og minnis-
prófum. Þær nutu sum sé góðs af
hreyfingunni án þess að hreyfa sig.
Galdur sem margir væru ugglaust
tilbúnir að kunna.
En sitt er hvað mús og maður,
þannig að vísindamennirnir færðu
tilraunina yfir á menn, að því leyti
að GPLD1-próteinið var mælt í
eldra fólki. Niðurstaðan var sú að
það mældist hærra hjá fólki sem
hreyfði sig reglulega.
Þegar dr. Villeda dregur niður-
stöður rannsóknarinnar saman seg-
ir hann allt benda til þess að hreyf-
ing hafi jákvæð áhrif á heilann og
starfsemi hans enda þótt ekki liggi
enn fyrir með hvaða hætti GPLD1-
próteinið breytir heilanum. Hann
leggur áherslu á, að rannsóknum
verði fram haldið en þegar fram í
sækir gæti inngjöf próteinsins í það
minnsta nýst veikburða fólki og fötl-
uðu sem ekki á gott með að hreyfa
sig.
Hinum er hollast að hreyfa sig
áfram „sjálfir“.
Hreyfingin örvar heilann
Hreyfing getur haft ótrúlegustu áhrif á starfsemi heilans, að því er fram kemur í nýrri bandarískri rannsókn á samspili hreyf-
ingar og heilsufars heilans. Mögulegt er að njóta ávinnings af hreyfingu án þess að hreyfa sig, gegnum líttþekkt prótein.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
AFP
Markviss hreyfing
hefur góð áhrif á
líkama og sál.
Ætli þessi ágæta mús nenni
ekki spönn frá rassi?
Morgunblaðið/Sigurður Ægisson