Morgunblaðið - 28.09.2020, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 28. SEPTEMBER 2020
Gásir Heiðlóur og svín nutu lífsins saman við Gásir í Eyjafirði um helgina. Dýrin voru að næra sig þegar ljósmyndara Morgunblaðsins bar að garði og kipptu sér ekki upp við hinn ókunnuga gest.
Þorgeir Baldursson
Kórónuveiran og afleiðingar
hennar er að margra mati afleið-
ing sívaxandi ágengni mannsins
á kostnað umhverfisins. Hún og
hliðstæðar veirur eiga sér rætur
í öðrum lífverutegundum og
tengjast umhverfi sem er undir
sívaxandi álagi mannsins. Teg-
und okkar hefur þrefaldast að
höfðatölu á einum mannsaldri og
mun að líkindum hafa fjórfaldast
miðað við næstu aldamót. Höfða-
talan segir þó ekki allt, meira
máli skiptir síaukið ósjálfbært álag manna á
umhverfið, andrúmsloftið og ósnortna nátt-
úru. Þar ganga á undan þeir sem höfðu nóg
fyrir í hagkerfi sem stöðugt heimtar meira af
umhverfinu og veldur því að eignir safnast á æ
færri hendur.
Stöðugt augljósari vísbendingar
Þrír áratugir eru liðnir frá því Sameinuðu
þjóðirnar lögðu grunninn að tveimur al-
þjóðasáttmálum sem varða umhverfishásk-
ann: Samningnum um loftslagsbreytingar
(Convention on Climate Change) og Samn-
ingnum um verndun líffræðilegrar fjölbreytni
(Convention on Biological Diversity). Sá fyrr-
nefndi kveður á um takmarkanir á losun CO2,
fyrst af öllu hjá iðnvæddum ríkjum, sá síð-
arnefndi varðar lífríki jarðar sem heild. – At-
hygli vekja nýleg ummæli Sabine Gabrysch,
prófessors í loftslagsfræðum í Berlín. Í grein í
Die Zeit (27. ágúst 2020) undir fyrirsögninni
Mit der Natur statt gegen sie (Með nátt-
úrunni en ekki á móti) segir hún m.a.: „Eyði-
legging náttúrulegra lífkerfa leiðir af sér
skjótan samdrátt í fjölbreytni tegunda og eyk-
ur hættuna á að dýr beri veirur í menn.“
Litið til baka blasir við að markmiðum hvor-
ugs ofangreindra sáttmála hefur
verið fylgt eftir af þjóðríkjunum
sem staðfestu þá, Ísland með-
talið. Hvað manngerðar lofts-
lagsbreytingar áhrærir fékkst
með Parísarsamþykktinni 2015
viðurkenning alþjóðasamfélags-
ins á hörmulegri stöðu þeirra
samhliða fyrirheitum um við-
brögð. Bandaríki Norður-
Ameríku, sem langstærsti meng-
unarvaldurinn miðað við höfða-
tölu, héldu sig hins vegar til hlés
í París og Trump forseti hefur
allt til þessa neitað að horfast í
augu við loftslagsbreytingar af mannavöldum.
Samkvæmt Parísarsamkomulaginu átti að
ganga frá bindandi ramma þess fyrir lok
þessa árs, en það hefur dregist vegna veiru-
faraldursins sem nú upptekur heimsbyggðina.
Skógareldar opna augu margra
Áhrif manngerðra loftslagsbreytinga verða
æ sýnilegri með hverjum degi sem líður.
Bráðnun og samdráttur jökla vegna hlýnunar
er auðsær og því fylgir óhjákvæmilega hækk-
un sjávarborðs. Meiri athygli þessa stundina
vekja þó óvenju miklir og geigvænlegir skóg-
areldar, sem vegna langvarandi þurrka ógna
þéttbýli og öðrum byggðum bólum í mörgum
heimshlutum. Á liðnum vetri varð Ástralía
fyrir mögnuðu eldhafi í grennd aðalþéttbýlis í
suðausturhluta álfunnar. Í Rússlandi hafa gíf-
urlegir eldar einkum geisað í austanverðri
Síberíu, ekki síst norðan heimskautsbaugs þar
sem afleiðingarnar magnast samhliða bráðnun
sífrera. Í Brasilíu ganga stjórnvöld í síauknum
mæli á regnskóga Amazónsvæðisins þar sem
kveikt er í skóglendum til þess síðan að taka
þær til ræktunar. Þessa stundina vekja gíf-
urlegir eldar á fjölmörgum stöðum í vest-
urríkjum Bandaríkjanna mesta athygli og
áhyggjur samfara mikill loftmengun. Óvenju-
margir brunar í Kaliforníu hafa undanfarið
kviknað af eldingum í kjölfar hita og þurrka
sem raktir eru til loftslagsbreytinga. Eru þær
þó enn vægar miðað við það sem spáð er
næstu ár og áratugi vegna áframhaldandi los-
unar gróðurhúslofts. Slík mengun magnast við
það að gengið er á skóglendin sem réttilega
eru nefnd lungu jarðar.
Þjóðverjar ganga á undan í ESB
Þrátt fyrir veirufaraldur eru loftslagsmálin
nú ofarlega á dagskrá í Þýskalandi, meira en
gerist í flestum ríkjum Evrópusambandsins
utan Norðurlanda. Þar gætir m.a. áhrifa
Græningja og nú styttist í þingkosningar inn-
an árs þar sem gert er ráð fyrir að Merkel láti
af störfum sem kanslari eftir óvenju langan og
litríkan feril. Miklar umræður eru nú um eft-
irmann hennar á kanslarastóli og í flokksfor-
ystu Kristilegra og skipa loftslagsmálin þar
mikinn sess. Athygli vekur eindregin afstaða
sumra framámanna CDU eins og Peters
Altmaiers efnahagsráðherra, fyrrverandi
ráðuneytisstjóra kanslarans. Í tímaritinu Der
Spiegel (nr. 39, 12. sept. 2020) var Altmaier
spurður, hvort menn vegna veirufaraldursins
hefðu ekki misst sjónar á loftslagsmálunum:
„Svo mætti oft halda,“ svaraði hann. „En við
verðum að nota tækifærið nú til að festa í sessi
ferlið til að tryggja í síðasta lagi 2050 hlutlaust
samfélag í loftslagsmálum. Loftslagsbreyting-
arnar eru miklu stærri áskorun en veirupest-
in. … Markmiðin til að ná niður losun verða að
vera bindandi því að breytingarnar láta ekki
bíða eftir sér.“ Æ fleiri þýskir áhrifamenn á
efnahagssviðinu vilja hér fast land undir fót-
um, en ráða því aðeins við verkefnið að næg
græn orka og grænt vetni sé í boði í stað nú-
verandi mengunarvalda.
CDU stendur nú vel í skoðanakönnunum og
næstir á eftir koma Græningjar. Ekki er talið
útilokað að þessir tveir flokkar nái saman um
næstu ríkisstjórn Þýskalands innan árs. At-
hygli vekur jafnframt framganga van der
Leyen sem er nýr formaður framkvæmda-
stjórnar ESB, en var þar til nýlega
varnarmálaráðherra í stjórn Merkel. Leyen
leggur þunga áherslu á loftslagsmálin, en
óvíst er hins vegar um undirtektir ýmissa ann-
arra forystumanna innan sambandsins.
Afstaða hvers og eins skiptir máli
Núverandi ríkisstjórn Íslands hefur sett sér
brýn og róttæk markmið í loftslagsmálum og
á fleiri sviðum umhverfismála. Miklu skiptir
að við þau stefnumið verði staðið og á þeim
skerpt í ljósi nýrrar og betri vitneskju. Í bar-
áttunni gegn veirupestinni hefur margt verið
vel gert af íslenskum sérfræðingum og stjórn-
völdum og sú ógn mun ganga yfir. Jafnhliða
þeirri baráttu þarf að undirbúa víðtækar að-
gerðir á sviði atvinnu- og umhverfismála, þar
sem þess verði gætt að hvorttveggja haldist í
hendur. Ljóst er t.d. að ferðaiðnaður hér sem
annars staðar þarf að taka breytingum til að
dregið verði úr losun frá flugi sem og öðru.
Væntanlega verður góð reynsla fjölda Íslend-
inga sem ferðuðust um eigið land á liðnu
sumri til þess að á því verði framhald. Þau
sem nú eru ung eiga mest undir að vel takist
til við að bægja frá aðsteðjandi ógnum. Án líf-
vænlegs umhverfis á mannkynið sér enga von
um bjarta framtíð.
Eftir Hjörleif Guttormsson » Áhrif manngerðra
loftslagsbreytinga
verða æ sýnilegri með
hverjum deginum sem líður.
Hjörleifur Guttormsson
Þörf er á róttækum viðbrögðum
vegna háskalegra umhverfisbreytinga
Höfundur er náttúrufræðingur.