Morgunblaðið - 28.09.2020, Blaðsíða 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 28. SEPTEMBER 2020
Smiðjuvegur 68, Kópavogi | S. 587 1350 | bifreidaverkstaedi.is
Höfum sérhæft okkur í Toyota viðgerðum síðan 1995
Fljót, örugg og persónuleg þjónusta
Allar almennar bílaviðgerðir
Sumir unglingar eiga í miklum erf-
iðleikum með að átta sig á eigin
sjálfsmynd og leita lengi að skil-
greiningu sem hæfir þeim. Þessi
leit getur reynst þeim mjög þung
og valdið mikilli vanlíðan. Því
fylgir ekki góð tilfinning að passa
hvergi inn og að finnast allt vera á
einhvern hátt rangt án þess að
geta útskýrt það nánar. Margir
unglingar sem þannig er ástatt um
hafa aldrei hitt
aðra í svipuðum
hugleiðingum
eða eiga sér
engar fyr-
irmyndir úr
hinsegin heim-
inum og vita
þar af leiðandi
ekki alltaf
hvaða mögu-
leikar standa
þeim til boða. Stundum tekur það
unglinga langan tíma að átta sig á
því hvað þeir eru að upplifa og
hvort það tengist kynhneigð, kyn-
vitund eða kyntjáningu og um
tíma getur þetta allt hringsnúist í
huga þeirra og blandast saman.
Sumir unglingar koma fyrst út
með kynhneigð sína og í einhvern
tíma getur það róað þá í leit sinni,
en sumir komast fljótlega að því
að það er ekki rétta skilgreiningin
á kynvitund þeirra og að kyn-
hneigðin nái ekki utan um upplifun
þeirra. Stundum nægir breytt
kyntjáning en sumir gera sér ekki
grein fyrir að fólk hefur fullt leyfi
til þess að tjá kyn sitt nákvæm-
lega eins og það vill, konur geta
verið eins „karlmannlegar“ og þær
vilja, og öfugt. Aðrir gera sér
fljótt grein fyrir því að hvorki
kynhneigð né kyntjáning nær utan
um upplifun þeirra. Við þessar að-
stæður er gott að spyrja sig:
„Hvað veit ég um mig?“ í stað
þess að týna sér í allri óvissunni.
Oft veit unglingur að úthlutað kyn
er ekki rétt en áttar sig ekki alveg
á því hver hann er eða á hvaða
leið hann er. Þessar hugsanir og
upplifun valda oft miklum fé-
lagslegum kvíða og vanlíðan og því
er mikilvægt að styðja börnin og
unglingana í gegnum þetta ferli.
Eitt af því sem getur hjálpað
hinsegin unglingum er að komast í
kynni við hinsegin jafnaldra sem
skilja hvað þeir eru að ganga í
gegnum og eins til þess að prófa
sig áfram með skilgreiningar, nöfn
og fornöfn í öruggu umhverfi.
Samtökin ’78 reka hinsegin fé-
lagsmiðstöð í samstarfi við
Reykjavíkurborg og þangað eru
unglingar á aldrinum 13-17 ára
velkomnir. Eins eru hópar starf-
andi á landsbyggðinni og geta
Samtökin ’78 veitt frekari upplýs-
ingar um þá.
Margir unglingar leita líka mik-
ið í netið, þar sem þeir finna bæði
upplýsingar og félagsskap í hinum
ýmsu hópum. Þetta þarf ekki að
vera slæmt og kjósa margir trans
unglingar að koma út á netinu
löngu áður en þeir ná að koma
orðum að því hverjir þeir eru í
hinum raunverulega heimi. Það er
þó eðlilegt að foreldrar hafi
áhyggjur af barni sem lítur ekki
upp úr tölvunni og að sjálfsögðu er
mikilvægt að þeir fylgist þá með
þeim. Foreldrar geta líka leitað til
Samtakanna ’78 en þar eru starf-
andi ráðgjafar sem sérhæfa sig í
starfi með trans börnum og ung-
mennum og aðstandendum þeirra.
Þar er m.a. hægt að fá viðtal og
taka þátt í vinnu með stuðnings-
hópum bæði fyrir trans börn og
ungmenni og aðstandendur þeirra.
Ef unglingur segist vera trans
er m.ö.o. mikilvægt að taka hann
alvarlega og styðja hann í því ferli
sem fram undan er. Þar sem ung-
lingsárin eru mjög flókinn tími er
eðlilegt að unglingar séu ekki allt-
af með á hreinu hvað er í gangi
hjá þeim. Ef unglingur heldur að
hann sé trans er mikilvægt að
hann hafi aðgang að fagaðila sem
getur hjálpað honum að komast að
því hvort sú sé raunin.
Enda þótt umræða og meðvit-
und um málefni trans barna og
unglinga sé alltaf að aukast er
gott að hafa í huga að margir heil-
brigðisstarfsmenn hafa ekki mikla
þekkingu á þessum málum og fáir
eru sérfróðir um þau. Best er því
að reyna að finna fagaðila sem
hefur einhverja þekkingu á þeim
til að auðvelda barninu eða ung-
lingnum samskiptin og ferlið sem
hann kann að eiga eftir að ganga í
gegnum.
Gæti þetta verið skeið
sem gengur yfir?
Ekki eru öll börn með ódæmi-
gerða kyntjáningu trans, stundum
breytist kyntjáningin en því leng-
ur sem barn heldur því fram að
það sé trans þeim mun auðveldara
verður fyrir foreldra þess að svara
spurningunni hér að ofan. Burtséð
frá því hvað verður er sjálfsmynd,
líðan og öll heilsa barnsins að
miklu leyti undir því komin að það
njóti takmarkalausrar ástar,
stuðnings og samkenndar foreldra
sinna.
Barn sem hefur haldið því stað-
fastlega fram í lengri tíma að það
sé trans mun að öllum líkindum
verða sannfærðara um það með
tímanum. Ef til dæmis 12 ára
gamalt barn sem var úthlutað
karlkyni við fæðingu hefur stað-
fastlega haldið því fram síðan það
var þriggja ára gamalt að það sé
stelpa er mjög líklegt að sú sann-
færing breytist ekki.
Aftur á móti er alveg inni í
myndinni að mjög ungt barn sem
upplifir sig af öðru kyni en því var
úthlutað eigi eftir að skipta um
skoðun. Þetta gerist ekki oft en ef
það gerist er það yfirleitt áður en
kynþroskinn kemur til, einkum við
9–10 ára aldur. Þó hefur ekki verið
rannsakað nægilega hvernig kyntj-
áning og kynvitund þessara barna
þróast á fullorðinsárum. Þannig er
óljóst hvort þessi breyting felur í
sér að fyrri upplifun hafi gufað
upp eða hvort hún tilheyrði
bernskuskeiði sem gekk yfir.
Kynhneigð
Kyntjáning og kynhneigð eru
aðskildir þættir en oft samofnir.
Kynhneigð segir til um hverjum
við löðumst að, tilfinningalega eða
kynferðislega. Með ódæmigerðri
kyntjáningu er vísað til kynjaðrar
hegðunar og áhugamála sem falla
ekki að kynjanormum eða því sem
samfélagið telur dæmigert fyrir
úthlutað kyn einstaklingsins.
Hlutfallslega fleiri börn með
ódæmigerða kyntjáningu en dæmi-
gerða koma út sem samkynhneigð
þegar þau eldast. Samt er ekkert
samasemmerki þarna á milli: mörg
þeirra eru gagnkynhneigð og á
sama hátt koma mörg börn með
dæmigerða kyntjáningu út sem
samkynhneigð.
Rannsóknir sýna að kynhneigð
er ekki val. Það er nákvæmlega
ekkert sem foreldrar eða aðrir
gera sem annaðhvort veldur eða
kemur í veg fyrir að barn verði
samkynhneigt (eða gagnkynhneigt,
tvíkynhneigt o.s.frv.). Kynhneigð
er meðfæddur hluti af sjálfsmynd
einstaklings. Því miður átta margir
sig ekki á þessu. Fáfræði margra
um kynhneigð er mikil. Þess vegna
er algengt að rangar uppeldis-
aðferðir foreldra, sem þó er beitt í
góðri trú, valdi börnum sem eru
samkynhneigð eða óörugg með
kynhneigð sína miklum þjáningum
og fylli þau neikvæðni gagnvart
sjálfum sér. Rannsókn á vegum
Family Acceptance Project sýnir
að stuðningur fjölskyldna getur
dregið úr neikvæðum áhrifum af
höfnun foreldra og úr líkunum á
því að hún leiði til þess að samkyn-
hneigður eða tvíkynhneigður ung-
lingur taki líf sitt. Sama rannsókn
sýnir að jafnvel örlítið aukin við-
urkenning og stuðningur fjölskyldu
við þessa unglinga getur haft mjög
jákvæð áhrif á heilsu þeirra og líð-
an.
Uppeldisaðferðir sem efla sjálfs-
virðingu barns eru dýrmætar. Sé
barnið með ódæmigerða kyn-
tjáningu eru slíkar aðferðir jafnvel
enn mikilvægari. Í þessari bók eru
skoðaðar uppeldisaðferðir sem for-
eldrar barna með ódæmigerða
kyntjáningu og trans barna geta
nýtt sér. Eins og fram kom í rann-
sókn Family Acceptance Project
hafa viðbrögð og stuðningur for-
eldra við börn – eða skortur á
stuðningi þeirra – meiri áhrif á
framtíðarhorfur þeirra en nokkuð
annað. Talið er að kynhneigð mót-
ist á æskuárum. Flest börn virðast
finna fyrir því að þau laðist að
börnum af sínu eigin kyni við 10
ára aldur. Samt segja þau oft eng-
um frá þessari upplifun sinni í eitt
til tvö ár eða á meðan þau eru að
átta sig á eigin kynhneigð. Þau
bíða líka gjarnan með að deila
þessari tilfinningu með foreldrum
sínum, sérstaklega ef þau halda að
þau gætu í kjölfarið orðið fyrir
höfnun.
Áhrif fordóma í garð
hinsegin fólks
Börn með ódæmigerða kyn-
tjáningu geta allt frá þriggja ára
aldri fundið fyrir fordómum sem
valda þeim vanlíðan. Sum börn og
unglingar verða fyrir fordómum
og/eða áreitni á borð við höfnun og
stríðni daglega og eru iðulega
gerðar kröfur til þeirra um að þau
tjái sig í takt við ríkjandi kynja-
norm. Þannig fá þau stöðugt skila-
boð um að þau séu ekki nógu góð.
Börn og unglingar með ódæmi-
gerða kyntjáningu fá oft þau skila-
boð frá félögum sínum að þau séu
samkynhneigð eða verða fyrir for-
dómum og áreitni og eru jafnvel
lögð í einelti vegna þessa burtséð
frá því hver kynhneigð þeirra er.
Staðalmyndir um samkynhneigða
gera það að verkum að fólk
ákveður hver er samkynhneigður
og hver ekki án þess að hafa
nokkra hugmynd um hver raun-
veruleg kynhneigð fólks er.
Það er staðreynd að fordómar í
garð hinsegin fólks fyrirfinnast í
samfélagi okkar og oft hafa upp-
eldi, hugmyndir og umhverfi þau
áhrif að slíkir fordómar leynist í
hugum okkar sjálfra jafnvel án
þess að við veitum þeim eftirtekt.
Alla tíð hefur samfélagið kennt
okkur hvernig kynjakerfið virkar,
hvað er karl og hvað er kona, og
því er ekki undarlegt að eitthvað
fari af stað innra með fólki og að
foreldrar verði jafnvel hræddir
þegar þeir sjá og heyra að barnið
þeirra er ekki með dæmigerða
kyntjáningu, eða að það er hinseg-
in á einhvern hátt. Foreldrar gætu
jafnvel orðið barni sínu gramir og
haft neikvæðar tilfinningar gagn-
vart því, meira að segja fólk sem
telur sig ekki fordómafullt á neinn
hátt.
Það er stundum erfitt að sjá
fram á að börn okkar muni ekki
feta í fótspor okkar, að átta sig á
því að sonur okkar eða dóttir hafi
alls ekki sömu áhugamál og við
höfðum og taka allt aðra stefnu í
lífinu en við höfum ætlað þeim.
Rannsóknir hafa sýnt að foreldrar
líta ómeðvitað á börn sín sem
framlengingu af sjálfum sér og því
getur barn með aðra kyntjáningu
og/eða kynhneigð ógnað verulega
hugmyndum okkar um t.d. karl-
mennsku og kvenleika og jafnvel
valdið því að foreldrar ásaki hvort
annað um að hafa á einhvern hátt
haft óæskileg áhrif á barnið. For-
dómar og staðlaðar hugmyndir
okkar um kyn og kynhneigð geta
því haft mjög neikvæð áhrif á
samskipti innan fjölskyldna.
Það er mjög mikilvægt að for-
eldrar geri sér grein fyrir þessu
og séu tilbúnir að veita börnum
sínum stuðning og ræða við þau
um fordóma og sýni þeim með
skýrum hætti að þeir séu ekki for-
dómafullir heldur styðji baráttu
alls hinsegin fólks. Ef við gætum
upprætt fordóma í garð hinsegin
fólks myndum við um leið gera
börnum með ódæmigerða kyn-
tjáningu kleift að tjá sig á ná-
kvæmlega þann hátt sem er þeim
náttúrulegur; það myndi hreinlega
bjarga lífi margra barna.
Kyntjáning eða kynvitund
Bókarkafli | Í bókinni Trans barnið – Handbók
fyrir fjölskyldur og fagfólk fjalla Stephanie Brill
og Rachel Pepper um það sem fylgir því að eiga
og ala upp trans barn eða barn með ódæmigerða
kyntjáningu. Trausti Steinsson kennari þýddi
bókina og rýnihópur á vegum námsbrautar í
kynjafræði við Háskóla Íslands staðfærði hana.
AFP
Barátta Þeldökkt transfólk fyrir framan Stonewall-skemmtilstaðinn í New York. Frægt uppþot samkynhneigðra í
júlí 1969 sem spratt af lögregluofbeldi er kennt við þann stað, en þeldökkar transkonur hrintu uppþotinu af stað.