Iðjuþjálfinn - 01.01.2018, Blaðsíða 6

6
RITRÝND FRÆÐIGREIN
Snæfríður Þóra Egilson,
iðjuþjálfi og prófessor í fötlunarfræðum
við HÍ
Guðrún Pálmadóttir,
dósent i iðjuþjálfunarfræði við HA
IÐJUÞJÁLFUN Í LJÓSI
GAGNRÝNNA SJÓNARHORNA
UMFJÖLLUN UM VERK K. W. HAMMELL OG GILDI
ÞEIRRA FYRIR IÐJUÞJÁLFUN Á ÍSLANDI
Snæfríður Þóra Egilson
Guðrún Pálmadóttir
ÚTDRÁTTUR
Iðjuþjálfun á Íslandi byggir á hugmyndum
og vinnubrögðum sem hafa orðið til og eru
almennt viðtekin í hinum vestræna heimi.
Þrátt fyrir ólíkar aðstæður og menningar-
legan margbreytileika hafa ýmsir fræði-
menn talið eðlilegt að yfirfæra þessi
sjónarmið og aðferðir yfir á meginhluta
mannkyns. Kanadíska fræði konan Karen
Whalley Hammell hefur hvatt til umræðu
um fræðilegar undirstöður iðjuþjálfunar
og iðjuvísinda. Skrif hennar einkennast af
gagnrýnum sjónarhornum þar sem hún
rýnir í og dregur í efa margt af því sem
iðjuþjálfar hafa hingað til gengið að sem
gefnu, sérstaklega áherslu fagsins á
sjálfstæði og einstaklingshyggju frekar en
gagnkvæmni og félagsleg sjónarhorn. Í
þessari grein eru rakin skrif Hammell á
árunum 2004-2018 og efni þeirra tengt
skrifum annarra fræðimanna um svipað
efni eftir því sem við á. Tekin eru fyrir þau
málefni sem hún hefur einkum beint
sjónum að, það er að segja flokkun og gildi
iðju, skjólstæðingsmiðuð nálgun, menn-
ing ar leg auðmýkt, rétturinn til iðju og
færni nálgunin. Umfjöllunin er tengd við
ólíkar að stæður fólks, almenn mann-
réttindi og félagslega undirokun ákveðinna
hópa. Þótt umfjöllun Hammell geti verið
ögrandi þá lýsir hún líka trú á iðjuþjálfun
sem fagi og þeim ólíku möguleikum sem í
því búa. Gagnrýna umræðu má nýta á
uppbyggilegan hátt og íslenskir iðjuþjálfar
eru hér með hvattir til að beina sjónum
sínum í auknum mæli að hinum ólíku
aðstæðum og valkostum sem fólk býr við
og hvernig þau hafa áhrif á og móta líf
þess. Þá er mikilvægt að iðjuþjálfar hasli
sér völl á fjölbreyttum starfsvettvangi og
taki þátt í stefnumótandi aðgerðum sem
stuðla að möguleikum fólks til að eiga
hlutdeild í iðju sem gefur lífi þeirra
merkingu og stuðlar að auknum
lífsgæðum. Ör fjölgun og hækkandi
menntunarstig iðjuþjálfa á Íslandi fela í sér
tækifæri til aukinnar fjölbreytni í starfi.
Lykilorð: Iðjuþjálfun, gagnrýnið
sjónarhorn, menning, vald,
hugmyndafræðileg þróun
ABSTRACT
Occupational therapy in Iceland is based
on theoretical ideas and practices that
have been developed and are generally
accepted in the Western world. Despite
global diversity and different circum-
stances, some leading scholars have
thought it appropriate to present these
culturally-specific assumptions and pract-
ice procedures as universal and applicable
to the whole world. Karen Whalley
Hammell, a Canadian scholar, has
encouraged the occupational therapy
community to commence a critical
discussion about the theoretical found-
ations of occupational therapy and
occupational science. Her writings are
characterized by such critical perspectives
as she questions current occupational
therapy ideology and practice, especially
the emphasis on independence and indi-
vidualism rather than interdependence
and social perspectives. This article
provides an overview of Hammell’s
writings during the last fourteen years
and, when appropriate, the content draws
on writings of other scholars. The focus is
on specific issues that Hammell has
emphasized, such as occupational classi-
fication, client-centred practice, cultural
humility, occupational rights, and the
capability approach. The discussion is
linked to different contexts, human rights,
power relations, and social oppression of
certain groups.
From early on Hammell has argued that
many of the profession’s assumptions and
claims are culture-specific, reflecting the