Lögmannablaðið - 15.01.1996, Blaðsíða 10

Jónatan Sveinsson, hrl.
Hvert stefnir í réttarfarslöggjöf
um meðferð opinberra mála?
Með lögum nr. 19/1991 var
lögfest ný réttarfarslöggjöf
um meðferð opinberra
mála. Lögin tóku gildi 1. júlí 1992
og er því komin nokkur reynsla af
þessari nýju löggjöf í framkvæmd.
Þegar frá eru taldar breytingar á
meðferð mála fyrir héraðsdómi, þá
voru hér ekki um að ræða stór-
vægilegar breytingar frá eldri lög-
gjöf. Með nokkurri einföldun má
segja, að málsmeðferðarreglur op-
inberra mála hafi verið aðlagaðar
að nokkru marki þeim reglum,
sem gilt hafa um meöferð einka-
mála, sbr. nú lög nr. 91/1991. Að
mínu mati og trúlega fleiri vantar
enn nokkuð á að þar hafi nægilega
verið að gert.
Eftir að hin nýja skipan dómstóla
komst á eru engin frambærileg rök
lengur fyrir því, að réttarfarslöggjöf
um meðferð einkamála og opin-
berra mála séu í tveimur aðskildum
lagabálkum. Meðan dómsmálayfir-
völd kjósa þá skipan, þá ber að
kappkosta að aðlaga sem fyrst
reglur hins opinbera réttarfars sem
mest að reglum einkamálaréttar-
farsins. Þar hefur bæði verið of
hægt farið og of skammt gengið til
samræmingar.
Ekki er ætlunin að fjalla hér sér-
staklega um þá mörgu annmarka,
sem ég tel enn vera á núgildandi
réttarfarslöggjöf um meðferð opin-
berra mála. Sem dæmi þar um
mætti þó nefna óeðlilega stóran
hlut dómara í meðferð opinberra
mála fyrir dómi, einkum við aðal-
meðferð slíkra mála samkvæmt
129. gr. oml. Þar er enn gert ráð
fyrir að dómari frumspyrji ákærða
og öll vitni (59. gr. oml.) með
áþekkum hætti og í “gamla” kerf-
inu. Gildir hér einu hvort ákærandi
eða verjandi leiða vitni. Veldur
Jónatan Sveinsson, hrl
þetta oft miklum vandræðagangi
bæði hjá sækjanda og verjanda.
Hér hafa nýju lögin dregið með
sér afleitan arf frá “gamla” kerfinu,
þar sem dómarinn gætti í raun
hagsmuna ákæruvaldsins í allt of
ríkum mæli, bæði í þeim tilvikum
þegar ákæruvaldinu var óskylt að
fylgja eftir málum sínum fyrir
dórni, svo sem raunin var á í flest-
um málum, en einnig í þeim mál-
um sem ákæruvaldinu var lögskylt
að fylgja eftir og flytja fyrir dórni
(stærstu málunum).
Sú grundvallarbreyting er nú
orðin á, að ákæruvaldinu er skylt
að fylgja öllum sínum málum eftir
Gildandi reglur
eru til pess fallnar að
grafa undan tiltrú
manna á óhlutdrœgni
dómarans.
fyrir dómstólum. Dómur skal reist-
ur á sönnunargögnum, sem færð
eru fram af ákæranda og verjanda
við meðferð málsins fyrir dómi,
þ.m.t. sönnunargögnum í formi
munnlegra framburða vitna og
hins ákærða. Hér er staða ákæru-
valdsins orðin áþekk stöðu stefn-
anda í venjulegum einkamálum.
Eðlilegast er því að sá málsaðili,
sem leiðir vitni, frumspyrji það og
síðan gagnaðili, svo sem reglur
einkamálaréttarfarsins gera ráð fyr-
ir. Sama ætti í raun að gilda um
yfirheyrslur á ákærða. Hlutverk
dómara ætti ekki að vera annað en
að ganga úr skugga um, hvort
ákærði gangist við sökum sam-
kvæmt ákæru eða ekki.
Núgildandi reglur troða í raun
upp á dómara verkum, sem að
réttu lagi ættu að vera í höndum
sækjanda og verjanda sem liður í
sjálfri sönnunarfærslu málsins, svo
sem raunin er á í einkamálum.
Gildandi reglur eru til þess fallnar
að grafa undan tiltrú manna á
óhlutdrægni dómarans. Hér er
hann að óþörfu látinn ganga inn í
hlutverk ákæruvaldsins með
óheppilegum og gamalkunnum
hætti. Allt slíkt er til þess fallið að
vekja tortryggni sakbornings og
verjanda um óhlutdrægni dómar-
ans. Slíkar reglur eru með öllu
óþarfar í núgildandi kerfi og ber að
afnema þær sem fyrst.
Sama gildir í raun um þær skyld-
ur, sem virðast vera lagðar á dóm-
arann í þá veru, að sjá svo Lim að
slík mál séu nægilega upplýst áður
en þau eru tekin til dóms (til þessa
bendir dómur Hæstaréttar íslands
frá 20. október 1994, í málinu
318/1994). Slík skylda vekur til-
hneigingu hjá dómara til óeðlilegra
og sttindum óæskilegra afskipta af
10
Lögmannablaðið