Lögmannablaðið - 15.01.1996, Blaðsíða 12

kennast, að mörgum þótti, þ. á nt.
þeim, sem fóru með mál af ákæru-
valdsins hálfu og trúlega mörgum
Með framanlýstum
dómi Hœstaréttar
tel ég komið
fordœmi...
öðrum, að sakaðir menn og/eða
trúnaðarmenn þeirra færu ótæþi-
lega með þessi réttindi. Þannig
hefur verið talið að mörgum dóm-
um í opinberum málum hafi verið
áfrýjað til Hæstaréttar af litlu sem
engu tilefni. í greinargerð með
frumvarpinu er gerð grein fyrir
þessum sjónarmiðum og nauðsyn
þess að fækka slíkum málum. Birt-
ar eru í greinargerðinni tölfræðileg-
ar upplýsingar þessum sjónarmið-
um til áréttingar.
Ég fæ ekki betur séð, en þessi
síðast greindu sjónarmið hafi ráðið
meiru um efni núgildandi áfrýjun-
arreglna en hyggilegt geti talist.
Fórnarkostnaður þeirra lagfæringa,
kjósi menn að nefna ráðstafanirnar
þvi nafni, er sá, að sakaðir menn
sitja uppi með takmarkaðri rétt til
áfrýjunar héraðsdóma tii Hæstarétt-
ar en þeir áður höfðu. Á þetta eink-
um við í svokölluðum stærri mál-
um. Skuiu nú færð fyrir þessum
sjónarmiðum mínum frekari rök.
Núgildandi áfrýjunarheimildir á
dómum i opinberum málum er að
finna í 147. gr. oml. Þar er efnislega
kveðið á um að báðir aðilar
(ákæruvaldið og hinn sakaði mað-
ur) hafi heimild til að áfrýja héraðs-
dómi í opinberum málum í því
skyni að fá: a) endurskoðun á við-
urlagaákvörðun, b) endurskoðun á
niðurstöðum, sem byggðar eru á
skýringu eða beitingu réttarreglna
(refsiheimilda), c) endurskoðun á
niðurstöðum, sem eru byggðar á
mati á sönnunargildi annarra
gagna en munnlegs framburðar
fyrir héraðsdómi, d) ómerkingu á
héraðsdómi og heimvísun máls, e)
og Ioks frávísun máls frá héraðs-
dómi.
Nærtækast er að lögskýra þessi
ákvæði á þann veg, að hér séu
áfrýjunartilvik tæmandi talin, nema
lögin opni aðrar áfrýjunarleiðir
með sérstökum hætti. Samkvæmt
þessu verður máli ekki áfrýjað í því
skyni að fá hnekkt niðurstöðu hér-
aðsdóms, sem framar öðru er
byggð á framkomnum sönnunar-
gögnum í formi munnlegra fram-
burða vitna og ákærða fyrir dómi.
Þó er opnað fyrir slika endurskoð-
unarmöguleika á 4. mgr. 159. gr.
oml., en þó aðeins með sérstökum
atbeina Hæstaréttar. Áfrýja verður
þó málinu í öðrum lögmæltum til-
gangi.
Alkunna er að vitnaframburðir
og framburðir ákærðra manna eru
oft veigamestu sönnunargögnin í
opinberum málum, þar sem ekki
nýtur við viðurkenningar sakborn-
ings á ákæruefnum. Niðurstaða
slíkra mála ræðst því æði oft af
mati héraðsdómarans á sönnunar-
gildi slíkra sönnunargagna. Með
lögum nr. 37/1994 er reynt að
styrkja traustleika þessa vanda-
sama rnats (og trúlega einnig til að
réttlæta skerðingu áfrýjunarréttar-
ins) með því að heimila hinum
reglulega dómara að kveðja með
sér tvo aðra héraðsdómara til dóm-
arastarfa, þegar þannig stendur á
að ákærði neitar alfarið sök og fyr-
irsjáanlegt er að niðurstaða málsins
komi til með að ráðast af sönnun-
argildi munnlegra framburða fyrir
dómi (1. mgr. 5. gr. oml.).
Þetta síðast greinda ákvæði
breytir engu um það meginatriði
þessa máls, að sakaðir menn búa
nú við skertan áfrýjunarrétt, a.m.k.
í þeim málum, þar sem niðurstaða
mála hefur framar öðru byggst á
sönnunargildi munnlegra fram-
burða fyrir dómi. Þessi skerðing
felur að mínu áliti í sér ástand, sem
fer í bága við þær skuldbindingar,
sem við gengumst undir með lög-
festingu viöaukans nr. 7, frá 22.
nóvember 1984, við Evrópusamn-
inginn um verndun mannréttinda
og mannfrelsis, frá árinu 1950.
Eftir gildistöku laga nr. 37/1994
taldi ég í fyrstu nokkra von til þess
að Hæstiréttur mundi í framkvæmd
sjá svo um, með beitingu heimilda
í 19- gr. laganna (nú 4. mgr. 159.
gr. oml.), að þessi skerðing á áfrýj-
unarréttinum yrði ekki merkjanleg
í framkvæmd. í þeirri trú lét undir-
ritaður síðast liðið vor reyna á
þetta ákvæði við áfrýjun og með-
ferð hæstaréttarmálsins nr.
124/1995, en dómur gekk í málinu
þann 8. júní sl.
í greinargerð minni til réttarins
var þess óskað, að tilgreind Iykil-
vitni í málinu og ákærði sjálfur
yrðu leidd til skýrslugjafar fyrir
Hæstarétti, í því skyni að réttinum
gæfist færi á að endurmeta niður-
stöðu héraðsdómarans um sönn-
unargildi munnlegra framburða til-
greindra vitna og ákærða fyrir hér-
aðsdómi. Er ekki að orðlengja það,
að rétturinn hafnaði þessari ósk
minni. Þrátt fyrir höfnunina taldi
rétturinn sér heimilt að endurmeta
sakarmat héraðsdómarans varð-
andi ákærulið, sem sýknað var af í
héraði. Niðurstaða héraðsdómsins
varðandi þann ákærulið var á þann
veg, að sakargögn, þ.m.t. þau
sönnunargögn sem þyngst vógu,
þ.e. hinir munnlegu framburðir,
væru ekki nægilegir til sakfellis.
Þetta mat héraðsdómarans taldi
meirihluti Hæstaréttar sér heimilt
að taka upp, þrátt fyrir synjunina,
og sakfella ákærða einnig fyrir
þennan ákærulið og þyngja um
leið refsinguna frá því sem ákveð-
ið var i hinum áfrýjaða dómi.
Með framanlýstum dómi Hæsta-
réttar tel ég komið fordæmi, sem
staðfestir í raun þá skerðingu á
réttindum sakaðra manna til að
áfrýja dómum í opinberum málum
í þeim tilvikum, sem ég hef gert
hér að umtalsefni. Ég tel að slíkir
menn búi nú um stundir við skert
mannréttindi í þessum efnum í
skilningi viðaukans nr. 7 við Evr-
ópusamninginn um verndun
mannréttinda og mannhelgi.
Fengur væri í því að Iögmenn og
aðrir þeir, sem málefnið kann að
varða, láti í sér heyra á þessum
nýja vettvangi skoðanaskipta og
upplýsinga milli lögmanna, eða
með öðrum hætti.
12
Lögmcin nablaöiö