Lögmannablaðið - 15.01.1996, Blaðsíða 13

Þórir Oddsson, vararannsóknarlögreglustjóri ríkisins:
Kynferðisafbrot
Nokkur orð um rannsókn þeirra og meðferð
Að beiðni ritstjórnar Lög-
mannablaðsins mun ég
freista þess að gera nokkra
grein fyrir rannsókn kynferðisaf-
brota, en eðli máls samkvæmt er
margt Iíkt með rannsókn slíkra
mála og annarra sakamála, þótt
kynferðisafbrot séu um margt sér-
stæð.
Er þar fyrst til að nefna að reglur
laga um meðferð opinberra mála
eiga við um þau mál öll, sem
handhafar ríkisvaldsins höfða til
refsingar lögum samkvæmt, nema
þau sæti meðferð sérdómstóla sem
lög þessi taka ekki til.
Með þessu ákvæði, sem er að
finna í 1. gr. laga nr. 19, 1991, er
með skýrum og ótvíræðum hætti
mælt fyrir um þær starfsreglur, sem
réttarvörslunni er ætlað að fara eft-
ir í störfum sínum. Reglur þessar
eru almennt ekki undanþægar,
þótt þær séu heldur ekki með öllu
afdráttarlausar um öll atriði. Þannig
má nefna að víða í lögum er talað
um að eitthvað skuli „að jafnaði"
gert eða að „leitast skuli við“ eða
að einhvers skuli „gæta eftir föng-
um“, o.s.frv. Það sem þó oftast
reynist haldbest, þegar lög eru
óskýr eða óljós um eitthvert atriði,
er heilbrigð skynsemi.
Þessu til viðbótar er tíðkanlegt
við ýmis embætti að settar eru
verklagsreglur af ýmsu tagi og eru
þær byggðar á því sem hagfelldast
er talið hverju sinni miðað við að-
stæður, en þær breytast í sífellu svo
sem kunnugt er. Verklagsreglur
hafa einnig þann ótvíræða kost að
meðferð mála verður markvissari
og stuðla þær þannig að samræmi,
sem skiptir miklu máli við úrlausn
mála á síðari stigum.
Tekið er mið af úrlausnum dóm-
stóla þegar settar eru reglur um
meðferð mála, en fyrir dómi reynir
á hvernig til hafi tekist við rann-
sókn. I þessu sambandi má nefna
DNA-rannsóknir og annað í þeim
dúr, sem koma að góðu haldi á
ýmsum sviðum réttarins svo og í
atvinnulífi almennt. Af þessu má
sjá, að nauðsynlegt er fyrir réttar-
vörsluna að huga að fleiru en laga-
bókstafnum einum.
Rannsóknarlögregla ríkisins hef-
ur eftir föngurn gert sér far um að
tileinka sér slík nýrnæli við fram-
kvæmd þeirra verkefna, sem til
hennar eru lögð, en allt er þetta þó
að nokkru háð fjárveitingum á
hverjum tíma.
A námsstefnu, sem haldin var 5.
apríl 1995 í Borgartúni 6 i Reykja-
vík, um Neyðarmóttöku vegna
nauðgunar og meðferð nauðgunar-
mála í dómskerfinu, greindi ég frá
nokkrum atriðum um störf lög-
reglu og þeim reglum, sem lög-
reglu ber að fara eftir og mun ég
hér gefa yfirlit um helstu reglur
sem RLR styðst við þegar til rann-
sóknar er kæra um nauðgun svo
það dæmi sé tekið.
Af augljósum ástæðum mun ég
ekki sérstaklega gera að umtalsefni
þau tilvik, þegar þolandi kynferðis-
legs ofbeldis leitar án atbeina lög-
reglu eða sérstakra stuðningshópa
til neyðarmóttöku og kýs að taka
ákvörðun síðar um það hvort kæru
verði lýst, en verði kæru lýst síöar,
mun það ferli, sem þá tekur við, að
öllu verulegu leyti falla að því sem
ég ætla mér að víkja að hér á eftir.
Reglum, sem um þessi mál gilda,
má skipta í tvennt, þ.e. annars veg-
ar reglur RLR um meöferð nauðg-
unarmála og er þar um að ræða
stefnumörkun yfirstjórnar og hins
vegar verklagsreglur RLR um kyn-
ferðisafbrot - nauðgun.
Fyrrnefndu reglurnar fjalla á
hlutlægan hátt um atriði svo sem
móttöku á kæru og viðmót gagn-
vart brotaþola, leiðbeiningum um
málsmeðferð, ráðgjöf og stuðning,
fyrstu aðgerðir lögreglu, sem mið-
ast við það að kanna hvað hafi
gerst, vilja brotaþola í því sam-
bandi svo og varðveislu sýnilegra
sönnunargagna, með því að hlutast
til um læknisrannsókn o.fl. af því
tagi. Síðarnefndu reglurnar fjalla
um rannsóknatök slíkra mála í því
skyni að festa í sessi viðurkenndar
og skynsamlegar reglttr, sem lík-
legar teljast til árangurs.
Samkvæmt því sem nú hefur
verið rakið er ljóst að rannsókn
lögreglu lýtur að eftirfarandi þátt-
um:
1. Staöur og stund
verknaðar
Svo sem mælt er fyrir um í rétt-
arfarslögum skal rannsaka og afla
allra tiltækra gagna um verknað
þann, sem um er að ræöa, svo sem
stað og stund og öll nánari atvik,
sem ætla má að skipt geti máli,
leita þess sem grunaður er um
brot, finna sjónarvotta og aðra,
sem ætla má að borið geti vitni,
svo og að hafa upp á sýnilegum
sönnunargögnum og munum, sem
hald skal leggja á skv. X. kafla. Þá
skal rannsaka vettvang ef við á og
yfirleitt öll ummerki, sem kunna að
vera eftir brot.
Sjónarmið þessi eru áréttuð með
ýmsum hætti í lögunum og nægir
að benda á 116. gr. oml., en þar er
Lögman nablaðið
13