Víðförli - 15.06.1988, Blaðsíða 18

Það er nauðvörn foreldra í þjóðfé-
lagi þar sem tvenn laun virðast nauð-
synleg til tryggrar afkomu, en ekki
raunverulegur vilji þeirra, að krafa
þeirra eykst um að stofnanirnar taki
við uppeldinu í enn ríkara mæli.
Sigurður Pálsson, forstöðumaður
námsefnissviðs hjá Námsgagna-
stofnun, hefur tekið saman álitsgerð
um uppeldisrétt foreldra, sem Rann-
sóknarstofnun uppeldismála hefur
gefið út. Lítið sem ekkert virðist
hafa verið fjallað um þetta mál hér-
lendis.
börnum sínum. Ég vona að þessi
þekking auðveldi okkur að sjá
meginmálið, nefnilega hvernig búa
megi sem best að börnunum.
— Kemur þaö ekki glögglega
fram í löggjöfinni hver sé réttur og
skylda foreldra til að ala börn sín
upp?
í Barnalögum frá 1981 er talað um
forsjá í stað orðanna foreldravald og
foreldraréttur og þar með flyst
áherslan á skyldur foreldra við börn
fremur en óskoruð yfirráð yfir þeim.
Uppeldisrétti foreldranna eru gerð
takmörkuð skil í lögum og reglu-
var námsstjóri í Kristinfræði, talaði
enginn við mig af þeim sem telja sig
guðsafneitara, og vildu ekki að börn
þeirra lærðu kristinfræði. Ég vissi
ekki heldur um eitt einasta tilfelli af
því tagi, en það var nokkuð um slíkt
af hálfu Votta Jehóva. Ég vil virða
rétt foreldra með aðrar hugmyndir
en mínar um uppeldi, en um það eru
engin ákvæði í lögum.
— Hvert er hlutverk kirkjunnar
varðandi foreldrarétt?
Margir hafa uppeldisrétt og
skyldur, þótt vægið sé misjafnt. For-
eldrar, ríki, kirkja, þessir aðilar
Foreldraréttur
Erlendis er hinsvegar mikil um-
ræða um það hver eigi að ráða
og/eða hafa áhrif á uppeldismótun
barna og ungmenna bæði mótun
lífsskoðana, trúar og siðgæðis sem
menntun þeirra almennt. Eru það
hinar opinberu stofnanir eða for-
eldranrir sem hafa þennan uppeldis-
rétt?
— Hvers vegna fórstu að fjalla
um þessi mál, Sigurður Pálsson?
í nútímaþjóðfélaginu er Iögð
vaxandi áhersla á hlutdeild aðila
utan heimilisins í uppeldi barna og
ungmenna og um leið er rætt um
áhrif foreldra á störf þessara stofn-
ana. Og þar sem allt uppeldi og öll
kennsla á motunarárum barnanna
hefur áhrif á lífsskoðanir þeirra þá
tel ég að allir foreldrar verði að vera
vel upplýstir um það hver réttur
þeirra er til áhrifa og afskipta, ef
ágreiningur kemur upp.
Foreldrar vilja sinna uppeldishlut-
verki sínu og nýta uppeldisáhrif sín.
Þeir eru, eðli málsins samkvæmt,
hinir raunverulegu uppalendur. Þess
vegna verður að aðstoða þá til þess,
bæði með því að veita þeim meira
svigrúm innan stofnananna og eins
verður þjóðfélagið að veita for-
eldrum meiri tíma til að vera með
gerðum en með vaxanda áhuga
foreldranna á því að hafa hönd í
bagga með skólastarfinu um leið og
skólinn tekur að sér meira uppeldis-
hlutverk hlýtur þörfin fyrir skýrari
línur að aukast. Bein afskipti for-
eldra geta auðvitað verið nokkur en
séu foreldrar ekki ánægðir með starf
skólans og vilji úrbætur hafa þeir
ekki um svo margt að velja.
— Hvar kemur slíkt skýrast
fram?
Hér er skólaskylda en ekki
fræðsluskylda. Það eru nánast engir
möguleikar fyrir foreldra að velja
aðra skóla en ríkisskóla fyrir börn
sin. Nú hefur grunnskólinn kristið
gildismat að grundvelli í upp-
fræðslu. Annarsvegar eiga foreldrar
þá að geta treyst því að því sé fram-
fylgt, ef þau eru kristin, en hinsvegar
eins og dæmin eru mörg erlendis,
eiga foreldrar með aðrar lifsskoðanir
rétt á að tryggð sé mótun gildismats
og lífsskoðana barna þeirra í sam-
ræmi við eigin viðhorf.
— Hefur reynt á þetta hérlendis?
Ekki mikið, en það kemur vafa-
laust við vaxandi fjölhyggju og aðrar
breytingar í þjóðfélaginu. Við erum
oft 10 ár á eftir öðrum Norður-
löndum í flestum efnum. Þegar ég
standa hins vegar hver við annars
hlið með sjálfstætt hlutverk og sjálf-
stæða ábyrgð, en ekki sambærilega.
Hér er gengið út frá því að enginn
einn beri alla ábyrgð né hafi allan
rétt. I þessu liggja möguleikar á að
gæta réttar barnsins vegna van-
rækslu eða ofríkis af hendi einhvers
aðilans.
Likanið um sameiginlega ábyrgð
samræmist einnig vel skilningi lút-
herskrar guðfræði á uppeldisrétt-
inum. Hugmyndin um skikkan skap-
arans felst í stofnununum þrem,
ríkisvaldinu (polita), fjölskyldunni
(familia) og köllunarstarfinu
(oeconomia), sem hver um sig hefur
sjálfstæðu hlutverki að gegna í upp-
eldismálum. Hlutverk ríkisvaldsins
er að verja einstaklinginn yfirgangi
annarra og tryggja réttindi hans. Á
sviði uppeldis og menntunar er það
skylda ríkisvaldsins að tryggja rétt
barnsins til uppeldis og fræðslu og
tryggja öðrum aðilum aðstæður og
rétt til að gegna uppeldisskyldum
sínum.
Uppeldisréttur eða öllu heldur
uppeldisskylda kirkjunnar er, eins
og áður er fram komið, fólgin í því
hlutverki hennar að boða Guðs orð
öllum þeim sem hafa uppeldishlut-
18 — VÍÐFÖRLI