Víðförli - 15.10.1992, Blaðsíða 24

Hjálparstarf í fyrrum Júgóslavíu
FJÁRVANA KAPPHLAUP
VIÐ TÍMANN
John Wood, starfsmaður Lúterska heimssambandsins í Króatíu
John Wood er vanur því að semja við
vopnaða skœruliða, sneiða hjá jarð-
sprengjusvœðum og halda höfðinu niðri
þegar skothríðin er sem mest. En
stiersti vandi hans núna er að 15■ sept-
ember verður hann uppiskropa með fé.
"Hreinsanir"
Wood er fulltrúi Lútherska heimssambandsins í
Zagreb og starf hans er að koma hjálpargögnum
til flóttamanna, sem hafa annað hvort orðið að
flýja stríð eða verið rekinir að heiman í hinum al-
ræmdu “þjóðernishreinsunum” í Bosníu Her-
segóvínu. Hann Ktur út fyrir að vera um sjötugt
en lætur sig samt ekki muna um að ferðast upp
og niður Balkanskaga í gegnum margar víghnur
á fimmtán ára gömlum BMW, sem hann segir að
hafi aldrei bilað - enda eins gott. Hann talar
ensku, norsku, frönsku, þýsku, spænsku, ví-
etnömsku, rússnesku og hrafl í nokkrum öðr-
um málum. Síðan hann kom til Króatíu er hann
búinn að læra ágæta króatísku.
Bardagarnir í Bosníu og í Króatíu hafa yfirbragð
trúarstríðs. Serbar, sem tilheyra serbnesku rétt-
trúnaðarkirkjunni, berjast gegn hinum kaþ-
ólsku Króötum og múslimum. Skiljanlega hafa
því kirkjusamtök áhuga á að lina þjáningar
þeirra sem átökin bitna á. Talið er að bardag-
arnir hafi neytt eina og hálfa milljón manna til að
flýja heimili sín. í sumum tilvikum hefur fólk
verið rekið að heiman á skipulegan hátt. Serbar
hafa hreinsað stór héruð Bosníu af múshmum,
sem hafa getað valið milli þess að vera og deyja
eða fara og lifa. Á hverjum degi koma tíu þús-
und manns yfir landamærin frá Bosníu til Króa-
tíu, aðallega múslmiar. Stjórnvöld í Króatíu, sem
hafa nóg á sinni könnu eftir stríðið við serba síð-
asta vetur, neyddust nýlega til að loka landa-
mærunum til að koma í veg fyrir að múslimar
leituðu hælis í Króatíu. En þeir koma samt, þótt
þeir þurfi að synda yfir fljót og laumast yfir akra.
Heima fyrir bíður þeirra ekkert nerna dauðinn.
Svo eru það þeir sem enn hafa getað varist árás-
um serba eða sem hafa ekki komist yfir til Króa-
tíu. Serbneskir hermenn eða skæruliðar sitja um
margar borgir og bæi. Víða er rafmagnslaust og
ekkert rennandi vatn. Matur er alls staðar af
mjög skornum skammti.
Hundruö þúsunda í neyð
Ómögulegt er að kasta tölu á fjölda þeirra sem
reiða sig algjörlega á neyðarhjálp, eins og þá sem
Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna, Lút-
verska heimssambandið og aðrar stofnanir veita.
John Wood telur að í Króatíu einni sé um hálfa
milljón manna að ræða, og þá á eftir að telja þá
sem búa í Bosníu. í Sarajevo eru 450.000
rnanns á framfæri hjálparstofnana.
Þessar stofnanir starfa á mismunandi hátt. Sam-
einuðu þjóðirnar halda uppi afar öflugu hjálpar-
starfi með því að senda um 26 flugvélar á dag
með hjálpargögn til Sarajevo. Þær senda hka
stóra flutningabíla í bílalestum til bæja eins og
Bihac, þar sem umsátur serba hefur einangrað
tugþúsundir manna.
En hklega er það starfsemi eins og sú sem John
Wood rekur sem skilar hvað mestum árangri
fyrir hverja krónu sem í hana fer.
„Það þýðir htið að spyrja fólk í Bosníu hverjar
þarfirnar séu,” segir Wood. „Það segir bara að
það vanti allt. Þess vegna fer ég á staðinn að
kanna aðstæður. Á einum stað vantaði aðahega
skólabækur fyrir yngstu börnin. Þá útvegaði ég
þær. Sameinuðu þjóðirnar halda uppi rándýr-
um flutningum á matvælum til Sarajevo. En
hvað verður um matinn? Það veit enginn al-
mennilega. Við hins vegar fylgjum flutningabíl-
unum okkar eftir og sjáum tif þess að aðstoðin
komist til þeirra sem þurfa hana.”
Aðstoð um Ungverjaland
Þegar ég talaði við Wood var hann nýkominn
frá Zadar á Adríahafsströnd Króatíu. Þar eru
rúmlega 20.000 flóttamenn frá Bosníu. Wood
var þar til að taka á móti flutningabflum með
mat. Hann hefur líka farið með bflum inn í
Bosníu.
“Maður þarf að spyrja fólk á staðnum hvaða vegi
sé óhætt að aka og hvar sé verið að berjast. Það
segir manni kanski að passa sig á hinum eða
þessum skógarjaðrinum því þar sé serbneskur
herflokkur á ferð. Þannig gengur þetta fyrir sig.
Ef maður er var um sig þá er þetta ekki hættu-
legt,” segir hann.
Wood hefur náið samband við ungversku kirkj-
umar, sem hafa verið mjög virkar í hjálparstarfi.
Það kemur sér vel því margt er miklu ódýrara í
Ungverjalandi en í ríkari löndum Evrópu.
Þannig fæst talsvert meira hveiti fyrir peningana í
Ungverjalandi en þvottaefni kaupir Wood í
Þýskalandi þar sem það er langódýrast. Hann
og samstarfsmenn hans spá í hverja krónu til að
hún nýtist sem best.
Vetur í nónd
Hjálparstofnanir í fyrrum Júgóslavíu keppast nú
við að búa sig undir veturinn. Hann gengur í
garð í október. Þá má búast við frosti og snjó.
Wood og starfsbræðmm hans hrís hugur við til-
hugsunina um hundruð þúsunda manna í
Bosníu sem hvorki hafa mat né eldsneyti tif
upphitunar. Þótt flutningabflar fari daglega inn
á átakasvæði til að færa fólki mat þá dugar það
hvergi til. Ef ekki verður hægt að auka matar-
flutninga mikið á næstunni þá má gera ráð fyrir
að margir íbúar Bosníu verði famir að þjást af
næringarskorti síðar í haust. í shku ástandi geta
vetrarhörkur gert út af við þúsundir manna.
Þörfin er því mikil, en Wood hefur þegar þetta
er skrifað, einungis fé til 15- september. Hann
þarf því að berjast á tveimur vígstöðum í einu;
safna peningum til hjálparstarfsins og koma
matvælunum í réttar hendur.
Þórir Guðmundsson fréttamaður fór til KróaU'u í ágúst. Hann
skrifaði þessa grein fyrir Víðförla.
24
Október 1 992 VÍÐFÖRL