Stefnir - 01.05.1962, Page 17

og er það félagsmálaráðuneytið, sem annast það,
að svo miklu leyti, sem lög ákveða ekki, að
önnur ráðuneyti annist sérstaka málaflokka.
Þannig má til dæmis minna á, að menntamála-
ráðuneytið hefur sérstakt eftirlit skv. lögum um
fjármál skóla nr. 41/1955, með fjármálum
skólakerfisins, þar á meðal þætti sveitarfélag-
anna í framkvæmd fræðsluskyldunnar og kostn-
að, sem samfara er henni.
Eftirlitsvald ríkisins með sveitarfélögum kem-
ur fram í því m.a., að ýmsar ályktanir sveitar-
stjórna þurfa samþykki ráðuneytanna. Sem
dæmi um þetta má nefna byggingarsamþykktir,
lögreglusamþykktir, reglur um harnavernd og
fleira.
Þess má loks geta, að félagsmálaráðuneytið
hefur mjög víðtækt vald til íhlutunar um mál-
efni sveitarfélaga, sem komast í greiðsluþrot.
Hér hefur nú verið drepið á nokkur höfuð-
atriði, sem einkum einkenna þróun og skipan
sveitarstjórnarmála, og er þá einungis stiklað
á stóru.
Það verður að hafa í huga, að ísland er
og hefur verið strjábýlt land og engir kaup-
staðir voru hér til fyrr en á þessari öld. Fyrir
100 árum bjuggu 1450 af þáverandi 67.000
íbúum landsins í eina kaupstaðnum, Reykjavík.
I þessu mikla dreifbýli hefur þróazt mjög
sterk einstaklingshyggja, sem meðal annars
kemur fram í meðferð og skipan sveitarstjórn-
armála. Gætir sérstaklega öflugrar sjálfstæðis-
tilfinningar, ekki sízt í hinum minnstu sveitar-
félögum.
Mönnum hefur fyrir löngu verið Ijóst, að
margt væri unnt að gera til þess að bæta skipu-
lag sveitarfélaganna, ef til vill helzt hinna
minnstu. En þau eru þó ef til vill viðkvæmust
fyrir breytingum því þar hefur einstaklings-
hyggjan sterkast taumhald.
Við skulum líka gera okkur grein fyrir því,
að þótt munurinn á stærstu kapstöðum landsins
og hinum smæstu hreppum sé mikill eru málin
lík. Vandamál er varða sambúð fólksins eru
eins og önnur mannleg viðfangsefni víðast
svipuð.
Fámennasti hreppurinn hér á landi núna hef-
ur 23 íbúa. Það er Loðmundarfjarðarhreppur í
Norður-Múlasýslu. Reykjavík hefur hins vegar
80 þús. íbúa. En það er nú samt svo, að þegar
vandlega er athugað, reynast viðfangsefnin
svipuð á þessum stöðum.
Víst er um það, að einstaklingshyggjan og
sjálfstæðisvitund þessarar þjóðar mun áfram
marka sín spor í þróun þessara mála, sem
annarra íslenzkra þjóðmála. En ef til vill er
þetta ekki séreinkenni íslendinga. Það gildir ef
til vill um alla norræna menn.
Ég sá einu sinni svipbrigði þessarar einstakl-
hyggju erlendis og það með þeim hætti, að ég
minnist þess dæmis alltaf síðan sem skemmti-
legrar persónulegrar reynslu.
Þannig stóð á, að við vorum boðnir til borgar-
stjórans í Seattle á vesturströnd Bandaríkjanna,
nokkrir námsmenn, sem vorum í háskólanum
þar í borg. Ætlaði hann að útskýra skipulag og
rekstur bæjarmála þar í borg fyrir okkur.
Þetta var vingjarnlegasti karl og Ieyfði hann
okkur að bera fram fyrirspurnir, þegar erindi
hans lauk. Ég spurði hann hvernig borgarar
af íslenzku bergi brotnir reyndust þar hjá hon-
um. Hann áttaði sig ekki alveg strax á þessari
spurningu, hugsaði sig um, en sagði svo: „Jú,
þeir. Já, að sumu leyti góðir, en að sumu leyti
afleitir.“ Ég spurði þá hvað það slæma væri
í fari þeirra. „Jú,“ sagði borgarstjóri. „Þeir
eru eins og margir norrænir menn, barmafullir
af individúalisma — einstaklingshyggju.“ „Það
kemur fram í því, að þeir vilja helzt allir búa
í einbýlishúsum, hver útaf fyrir sig. Og það er
sannarlega dýrt. Otþensla borgarinnar, auknar
raflagnir, sími, gas og holræsi. Já, þeir eru dýr-
Ír, — en samt vil ég nú ekki missa af þeim.“
STEFNIR 15