Fréttablaðið - 10.03.2021, Blaðsíða 6

VÍSINDI Stórir heilar hvala hita upp
líkama þeirra fyrir sund í köldum
sjó, en bera ekki merki um meiri
greind en hjá öðrum stórum spen-
dýrum. Þetta kemur fram í nýrri,
fjölþjóðlegri rannsókn sem að hluta
til var unnin hér á Íslandi á hrefnum.
„Þetta getur útskýrt hvers vegna
hrefnur sem hafa aðeins nokkurra
sentimetra fitulag geta lifað við Suð-
urskautið,“ segir Karl Ægir Karlsson
prófessor við tækni- og verkfræði-
deild Háskólans í Reykjavík sem tók
þátt í rannsókninni.
Karl og Ástralinn Paul Manger,
sem leiðir rannsóknina, voru saman
í námi í UCLA og rannsökuðu þá
svefn. Hvalir geta sofið með öðru
heilahvelinu í senn sem vakti upp
spurningar þeirra um taugalíffræði
hvalsheilans. Þá hefur spurningin
um hina miklu stærð heilans verið
til umræðu, þar sem atferli hvala
bendi ekki til meiri greindar en hjá
öðrum stórum spendýrum.
Árið 2007 var óskað eftir leyfum
til að fá hvalsheila og hófst vinnan
árið 2012. Rannsókninni var stýrt
frá háskólanum í Witwatersrand í
Jóhannesarborg, þar sem Manger
kennir, en framkvæmd víða um
heim, til dæmis á mörgum stöðum í
Afríku þar sem samanburðarrann-
sóknir voru gerðar við f lóðhesta,
fíla og aðra fjarskylda ættingja
hvalanna, sem héldu út á höfin fyrir
milljónum ára.
Karl og félagar fóru með hvalveiði-
skipinu Hrafnreyði KÓ því heilarnir
þurftu að vera ferskir. „Til að varð-
veita heilana með þeim nákvæma
hætti sem við gerðum þurftum við
að ná þeim rétt eftir að dýrin voru
felld,“ segir Karl. Heilarnir, sem
vega um þrjú kíló, voru sendir til
Jóhannesarborgar og Rio de Janeiro
til rannsókna. Ekki fékkst heimild
til að rannsaka heila langreyða.
„Í rannsókninni sýnum við fram
á að í heilum hvala eru prótein sem
finnast aðeins að litlu leyti í öðrum
spendýrum,“ segir Karl. „Orka er
almennt mynduð í hvatberum og
geymd á formi sem kallast ATP, en
þessi prótein frákúpla þessu ferli
þannig að öll orkan fer beint í hita-
myndun.“ Helsta samanburðinn
megi finna hjá bjarndýrum og
öðrum sem leggjast í híði yfir vetur.
Heilar hvalanna reyndust stút-
fullir af þessu próteini, í nærri
öllum taugafrumum. Hjartað getur
því dælt blóði inn í heilann og það
kemur heitara út. „Þetta ferli er
ósamrýmanlegt við æðra vitsmuna-
starf,“ segir Karl. Margt bendi til þess
að hvalir hafi fórnað því í þróuninni
til að geta synt í köldum sjó.
Þessar rannsóknir hafa valdið
fjaðrafoki hjá dýraverndunarsinn-
um sem telja hvali búa yfir mikilli
greind. „Þetta er mikið tilfinninga-
mál hjá mörgum og við höfum upp-
lifað ansi mikið skítkast,“ segir Karl.
„Sumir segja okkur hvetja til hval-
veiða sem er alls ekki raunin. Mark-
miðið er eingöngu að skilja hvernig
hvalsheilinn virkar.“
Aðspurður um framhaldið segir
Karl það verða erfitt. Eina rann-
sókn eigi eftir að vinna úr núverandi
gögnum en margt sé því til fyrir-
stöðu að samanburðarrannsóknir
verði hægt að gera við háhyrninga,
langreyðar eða aðra hvali. Hvalveið-
ar séu víðast bannaðar og í Banda-
ríkjunum fæst ekki heimild til að
rannsaka hvali úr sædýrasöfnum.
Karl segir heila hvali sem reka á land
ónýta til rannsókna.
kristinnhaukur@frettabladid.is
Sumir segja okkur
hvetja til hvalveiða
sem er alls ekki raunin.
Takmarkið er eingöngu að
skilja hvernig
hvalsheilinn
virkar
Karl Ægir Karlsson
prófessor við HR
Stærð hvalsheilans markast af
hitamyndun en ekki greind
Ný fjölþjóðleg rannsókn sýnir að hvalsheilinn býr yfir próteinum sem hita upp líkamann og að stærð
heilans markast af þessu. Prófessor við Háskólann í Reykjavík sem kom að rannsókninni segir hana hafa
valdið nokkru fjaðrafoki, því sumir vilji trúa því að hvalir búi yfir meiri greind en önnur stór spendýr.
Hrefna svamlar hér um í sjónum í mynni Eyjafjarðar steinsnar frá Dalvík. FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY
COVID-19 Íslendingum sem eru í
sóttkví hefur fjölgað mikið undan-
farna daga. Í gær voru 107 einstakl-
ingar í sóttkví en fyrir helgi voru
þeir um tuttugu. Þá voru sextán
í einangrun með virkt COVID-19
smit og sex lágu á sjúkrahúsi með
sjúkdóminn. Enginn lá á gjörgæslu.
Sólarhringinn á undan greindust
tveir með veiruna innanlands og
var hvorugur þeirra í sóttkví við
greiningu. Bæði smitin tengjast
þeim sem greindust með veiruna
um síðustu helgi og er því um svo
kallað þriðja stigs smit að ræða.
Víðir Reynisson yfirlögregluþjónn
býst við að fleiri smit muni greinast
á næstu dögum. „Það er eins og þessi
veira hegðar sér og þetta af brigði er
meira smitandi en mönnum sýnist.
Þá er eigin lega öruggt að við fáum
fleiri smit næstu daga.“
Að spurður hvort það standi til
að herða að gerðir innan lands í ljósi
smitanna segir Þór ólfur Guðnason,
sóttvarnalæknir það vera í skoðun
en at burðir undan farið muni móta
tillögur sínar. Hann mun skila til-
lögum sínum um breytingar á
sóttvarnareglum í vikunni, en nú-
verandi reglu gerð gildir til 17. mars.
„Allt sem við erum að gera er til að
lág marka á hættuna á að smit dreif-
ist en það er ekkert sem við getum
gert til að koma al farið í veg fyrir
það,“ segir Þórólfur. – bdj, fbl
Yfir hundrað hafa verið settir í sóttkví
Þórólfur Guðnason, sóttvarnalæknir á upplýsingafundi. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
VE R SLUN  Alþjóðlega verslana-
keðjan Marks & Spencer hefur fært
út kvíarnar með því að opna vef-
verslun í 46 löndum á nýjum mark-
aðssvæðum, þar á meðal Íslandi.
Þetta er liður í því að tvöfalda
alþjóðlega vefverslun keðjunnar.
Marks & Spencer er nú með vef-
verslun í meira en 100 löndum.
„Vefverslun okkar á alþjóðlegum
markaði hefur aukist umtalsvert
í kórónaveirufaraldrinum og við
erum að sjá aukningu í því að við-
skiptavinir okkar versli í gegnum
vefinn,“ segir Paul Friston hjá
Marks & Spencer.
„Það að stækka markaðssvæði
okkar er því rökrétt skref á þessum
tímapunkti, til þess að f leiri geti
nýtt okkar öf lugu vefverslun á
næstunni,“ segir hann enn fremur.
Íslenskir viðskiptavinir Marks
& Spencer þurfa að greiða 2.500
krónur í sendingarkostnað og búast
má við fjögurra daga sendingartíma
á vörum sem pantaðar eru. – hó   
Hægt að versla
hjá alþjóðlegri
keðju frá Íslandi STJÓRNMÁL Kvenréttindasamtök
brugðust ókvæða við frétt Frétta-
blaðsins í gær um samning dóms-
málaráðherra við Jón Steinar
Gunnlaugsson. Langur málsmeð-
ferðartími í kynferðisbrotamálum
hefur verið mikið í umræðunni, og
af yfirlýsingum kvenréttindasam-
taka að dæma vantreysta þær Jóni
Steinari á því sviði. Var ráðherra
gagnrýnd harðlega fyrir að hafa
falið honum að leita úrbóta.
Ráðherra tjáði sig um málið á
Facebook í gær : „Ég bað Jón Steinar
Gunnlaugsson, lögmann og fyrr-
verandi hæstaréttardómara, um
að vinna að úttekt á öðrum þáttum
er snúa að réttarkerfinu, meðal ann-
ars hvort við getum lært af löngum
málsmeðferðartíma í efnahags-
brotum og hvar séu möguleikar til
að stytta hann til hagsbóta fyrir alla
aðila,“ sagði ráðherra meðal annars.
Samningur ráðherra við Jón
Steinar gefur hins vegar á engan hátt
til kynna að Jóni hafi verið falið að
skoða  málsmeðferðartíma í efna-
hagsbrotum sérstaklega. Þar segir
að verkefnið sé í mótun en það felist
í „greiningu á málsmeðferðartíma i
refsivörslukerfinu, allt frá því rann-
sókn lögreglu hefst og að upphafi
afplánunar.“ Samhliða sé unnið að
öðru eins og styttingu boðunarlista.
Þá segir að verktakinn muni vinna
samantekt á þeim upplýsingum sem
unnt er að nálgast um málsmeð-
ferðartímann í einstökum brota-
flokkum, bæði hjá lögreglu, ákæru-
valdi og fyrir dómi. – aá
Ekki vísað til efnahagsbrota í erindisbréfinu
DÓMSMÁL Þorsteinn Már Bald-
vinsson, forstjóri Samherja, hefur
lagt fram kæru hjá Lögreglunni
á höfuðborgarsvæðinu á hendur
Jóhannesi Stefánssyni, fyrrver-
andi framkvæmdastjóra innan
samstæðu Samherja, fyrir rangar
sakargiftir, vegna fullyrðinga um
tilraun til manndráps og frelsis-
sviptingu. Þetta kemur fram í til-
kynningu á vef Samherja.
„Nú vill Jóhannes meina að ég eða
samstarfsmenn mínir hafi gert
tilraun til að ráða honum bana.
Lengra verður ekki ekki gengið en
að bera mönnum á brýn að ætla
að ráða menn af dögum. Mér er
gróf lega misboðið og því er óhjá-
kvæmilegt að spyrna við fótum,“
segir Þorsteinn í yfirlýsingunni.
Hann bætir við að þetta sé allt
saman dapurlegt. „Þessu til við-
bótar freistar Jóhannes þess nú að
blekkja fólk til að leggja fé í söfnun
undir þeim formerkjum að honum
hafi verið sýnt banatilræði.“
Krefst lögmaður Þorsteins Más
að lögreglurannsókn verði hafin á
því hvort Jóhannes hafi gerst sekur
um rangar sakargiftir. Slíkt varðar
við almenn hegningarlög. – þg
Þorsteinn Már
kærir Jóhannes
Þorsteinn Már
Baldvinsson
Jón Steinar
Gunnlaugsson,
lögfræðingur,
dómari
N Ý F O R M
h ú s g a g n a v e r s l u n
h ú s g a g n av e r s l u n
Strandgötu 24 | 220 Hafnarfjörður | Sími 565 4100 | nyform.is
Mikið úrval af HVÍLDARSTÓLUM
með og án rafmagns lyftibúnaði
Komið og
skoðið úrvalið
1 0 . M A R S 2 0 2 1 M I Ð V I K U D A G U R6 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð