Íslenskt mál og almenn málfræði - 2020, Side 16

með eilítið öðrum hætti en í hefðbundinni hljóðkerfisgreiningu. Eins og
áður sagði er hljóðferli skilgreint sem reglubundið misræmi milli eðlilegs
framburðar fullorðinna annars vegar og barnsins hins vegar. Viðmið unar -
myndin (framburður fullorðinna) er merkt með skástrikum, framburður
barnsins með hornklofum og örin þar á milli táknar að litið er á misræmið
sem skipulegt ferli. Hljóðmyndin sem táknuð er með skástrikum er þannig
yfirborðsmynd, ekki baklæg gerð (orðasafnsmynd), og þær einingar sem
hún samanstendur af eru strangt til tekið hljóðbrigði (allófón) en ekki
hljóðön (fónem). Þess vegna er t.d. ritað /souː/ (sól), þó svo að lengd sér-
hljóðsins og afröddun /l/ í lok segðar séu hvorttveggja fyrirsegjanleg
atriði en ekki aðgreinandi. Af þessu leiðir einnig að skástrikamyndin
gefur ekkert til kynna um það hversu óhlutbundin baklæg gerð orðsins
kann að vera í orðasafni fullorðins málnotanda (né heldur barnsins). Þegar
við ritum t.d. fíll /fit/ → [hit] tökum við þannig enga afstöðu til þess
hvort sú orðmynd er í raun /fit/, /fitl/ eða jafnvel /fil-r/ á einhverju
dýpra stigi. Sömuleiðis ritum við stelpa /stɛpa/ → [stɛhpa] og hnífur
/iːvʏɹ/̥ → [niːvʏɹ]̥ án tillits til þess hvort e.t.v. megi greina viðkomandi
orðmyndir sem /stɛlpʰ-a/ og /hniv-(ʏ)r/. Tilgangur hljóðferlagreiningar
er fyrst og fremst klínískur og lýsandi og eins og áður sagði er henni ekki
ætlað að skýra eðli né orsök þeirra reglubundnu frávika (þ.e. ferla) sem
greinast hjá tilteknu barni. Ef barn skiptir út /f/ fyrir [h] (/fit/ → [hit])
eða órödduðu // fyrir raddað [n] (/iːvʏɹ/̥ → [niːvʏɹ]̥) gæti slíkt strangt
til tekið stafað af því að barnið heyri einfaldlega engan mun á þessum
tveimur hljóðum, og hafi þess vegna ekki komið sér upp /f/ eða // sem
hljóðani (eða /hn/ sem framstöðuklasa). Enda þótt skiptihljóðun stafi
langoftast af erfiðleikum við hljóðmyndun en ekki hljóðskynjun (Aslin,
Saffran og Newport 1998) þá gætu skiptin // → [n] verið undantekning
frá þessu. Hugsanlegt er að börn skynji ekki muninn á [] og [n] í
framstöðu fyrr en seint í máltökunni; hér gæti jafnvel verið á ferðinni
vísir að hljóðbreytingu í íslensku nútímamáli (Þóra Másdóttir 2019).
Helstu hljóðferli sem koma fram í tali íslenskra barna á tilteknum aldri
voru skilgreind í rannsókn Þóru Másdóttur (2008). Aftur á móti hefur
ekki verið kannað áður hvaða virku hljóðferli geta talist eðlileg í tali barna
á mismunandi aldri sé litið til breiðara aldursbils og hljóðferli í framburði
geta verið breytileg eftir því hvaða aldur á í hlut. Þá hefur breytileiki í
hljóðferlanotkun og áhrif hennar, til að mynda á atkvæðagerð, ekki verið
athuguð nema að takmörkuðu leyti. Tilgangur þessarar rannsóknar er að
vinna úr stöðlunargögnum Málhljóðaprófs ÞM með tilliti til hljóðferla-
greiningar. Leitað verður svara við eftirfarandi rannsóknarspurningum:
Anna Lísa Benediktsdóttir o.fl.16