Íslenskt mál og almenn málfræði - 2020, Qupperneq 43

kristín þóra pétursdóttir
og sigríður sigurjónsdóttir
Þróun /r/ í máltöku Fíu
1. Inngangur
Þegar börn tileinka sér móðurmál sitt koma fram ýmis frávik frá máli
fullorðinna.1 Oft þýðir lítið fyrir fullorðna að leiðrétta þessi frávik því
börn fara sínar eigin leiðir við að tileinka sér reglur móðurmálsins. Frávik
í máli barna eru ekki tilviljanakennd heldur kerfisbundin og sum frávik
eru líklegri til að koma fram en önnur. Sumt er mörgum börnum sameigin -
legt en annað er einkennandi fyrir fá börn. Mál barna þróast á stigbund-
inn hátt í átt að máli fullorðinna og flestar nútímakenningar í málfræði
gera ráð fyrir beinu sambandi þar á milli. Þess vegna eru rannsóknir á
þessu sviði mikilvægur þáttur í að skilja hljóð- og hljóðkerfisfræði al mennt
(Fikkert 2007:537).
Aðalviðfangsefni þessarar greinar er hljóðþróun /r/2 í máli íslenskrar
stúlku sem gengur undir dulnefninu Fía. Rannsóknir á hljóðatileinkun
íslenskra barna hafa sýnt að /r/ er það hljóð sem börn ná einna síðast fullu
valdi á í máli sínu (t.d. Indriði Gíslason o.fl. 1986; Þóra Másdóttir 2008,
2018). Það er því áhugavert bæði fyrir málfræðinga og talmeinafræðinga
að vita hvernig /r/ þróast í máli ungs íslensks barns á þriggja og hálfs árs
tímabili.
Greinin byggir á BA-ritgerð Kristínar Þóru Pétursdóttur (2010) en
Sigríður Sigurjónsdóttir var leiðbeinandi við skrif ritgerðarinnar. Þau
Íslenskt mál 41–42 (2019–2020), 43–76. © 2020 Íslenska málfræðifélagið, Reykjavík.
1 Við þökkum ritstjórum Íslensks máls og tveimur ritrýnum fyrir gagnlegar athuga-
semdir.
2 Í þessari grein er r oft afmarkað með skástrikum, /r/, í almennri umfjöllun. Alla
jafna eru skástrik notuð til að tákna hljóðön/fónem en við teljum þessa táknun einnig
komast næst því að merkja „íslenskt r almennt“. Hér verða skástrik því stundum notuð til
að afmarka r þegar átt er við það sveifluhljóð sem algengast er í máli fullorðinna Íslendinga
og telst vera „venjulegt“ r í íslensku. Það eru oftast hljóðin [r] og [], en jafnvel einnig [r]̮,
[ɾ], [ɹ] o.fl. þar sem það á við (sjá umfjöllun í 3. kafla). Hins vegar er notast við hljóðritun
innan hornklofa þegar átt er við sérstakt hljóð. Sem dæmi á [r] aðeins við um tannbergs-
mælt, raddað sveifluhljóð en ekki önnur afbrigði /r/. Önnur hljóð, einkum /ð/ og /j/, eru
meðhöndluð á sambærilegan hátt í greininni.