Íslenskt mál og almenn málfræði - 2020, Qupperneq 46

o.fl. 1994; Stokes o.fl. 2005). Þáttagreiningarkerfi nýtast þó vel til að kort-
leggja hljóðatileinkun heilbrigðra barna sem síðan má nota sem viðmið í
greiningu barna með málhljóðaröskun. Einnig gefa slík kerfi vísbending-
ar um eðli málhljóða almennt.
Fikkert (2007) hefur kannað stigveldi í hljóðatileinkun barna út frá best-
unarkenningunni (e. Optimality Theory). Hún leggur áherslu á að rannsóknir
á talskynjun barna og framburði þeirra haldist í hendur. Fikkert telur að
ekki verði skilin í sundur hljóðfræðileg máltaka og uppbygging orðasafns
hjá börnum, og samkvæmt henni getur eðli hljóð fræðilegrar máltöku breyst
eftir því sem orðasafn barna stækkar og töluð orð verða fleiri. Áherslan fær-
ist þá frá flokkun hljóða út frá málumhverfi yfir í óhlutstæða hljóðkerfis -
fræði út frá eigin orðasafni. Með öðrum orð um þá byggi börn upp þá hljóð -
flokka sem skipta máli á grundvelli tíðni og dreifingar þeirra í hinu talaða
máli en í orðasafninu fái þessir hljóð fræðiflokkar svo hljóðkerfislega túlkun
hvað varðar virka eða andstæða hljóðkerfislega þætti.
Undanfarið hafa kenningar um samband hljóða við orðasafnið einnig
orðið vinsælli. Ferguson og Farwell (1975) bentu á að hljóðeiningar birtast
ekki í tómarúmi heldur sem hluti af orði. Þau töldu að staðsetning hljóða
í orði skipti máli því sumar andstæður komi fyrr fram í stuðli (e. onset
position) en í hala (e. coda position) og öfugt. Í þessum anda hafa sprottið
fram hugmyndir um að fyrsta einingin sem börn læri séu orð, en ekki sér-
hljóð eins og svo margir hafa haldið fram (Menn 1971; Ferguson og Far -
well 1975). Ingram og Ingram (2001) hafa til að mynda nálgast hljóð -
kerfis rannsóknir sínar (m.a. á aðgreinandi þáttum í máli barna) út frá
heilum orðum.
Eflaust mætti tíunda mun fleiri rannsóknir á þessu sviði, en af þessum
fáu dæmum má sjá að hugmyndin um stigveldi aðgreinandi þátta í hljóð -
þróun barna er sívinsælt rannsóknarefni. Flestir eru sammála um að fram -
vinda máltökunnar sé háð einhvers konar stigveldi í uppbyggingu mál-
kerfisins en rannsóknaraðferðirnar eru margvíslegar og niðurstöður oft
sundurleitar. Stigveldiskenningar útskýra þó að einhverju leyti að sum
hljóð lærast seinna en önnur enda eigi þau sér fleiri undanfara í þrepa-
skiptingu máltökunnar.
3. Um /r/ í íslensku og afbrigði þess
Íslenskt /r/ er yfirleitt flokkað sem tannbergsmælt sveifluhljóð. Það mynd -
ast í flestum tilvikum þannig að tungubroddurinn sveiflast upp við tann-
bergið. Það þarf að vera hæfileg spenna og hæfileg fjarlægð frá tannbergi
Kristín Þóra Pétursdóttir og Sigríður Sigurjónsdóttir46