Íslenskt mál og almenn málfræði - 2020, Qupperneq 267

heimir freyr van der feest viðarsson
Svör við andmælum Höskuldar Þráinssonar
Svar við spurningu 1a: Ég nálgast hugtakið málbreyting úr ólíkum áttum. Sýn
félagsmálfræðinnar er venjulega sú að málbreytingar verði á sviði samfélagsins og
nýjung í máli einstaklings er þá ekki sjálfkrafa málbreyting. Þannig er ekki eins
auðvelt að skilja svo skýrt að útbreiðslu annars vegar og málbreytingar hins veg-
ar, líkt og Höskuldur Þráinsson (HÞ) lýsir. Í félagsmálfræðinni er því talað um
að málbreyting sé í gangi („language change [is] in progress“) þegar eitthvert til-
tekið form er að leysa annað af hólmi, annaðhvort í tíma eða með breyttri dreif-
ingu sem fylgir einhverri félagslegri vídd (sjá Tagliamonte 2012:8). Einnig er
talað um málbreytingu yfir kynslóðir (e. generational change), þar sem nýjungar
breiðast fyrst hægt út og ferill málbreytingarinnar myndar hina þekktu S-kúrfu
(sjá Tagliamonte 2012:44). Eins og HÞ bendir á er hefð fyrir því að tala ekki um
málbreytingu hér heldur um útbreiðslu (e. diffusion eða spread). Í hefðbundinni
málfræðilegri umræðu væri því yfirleitt ekki tekið til orða eins og t.d. Taglia -
monte (2012) gerir í bók sinni að þegar breyting hafi breiðst út til alls samfélags-
ins og sé ekki lengur háð (málfræðilegu) umhverfi sé hún um garð gengin
(„a change […] is considered complete“; Tagliamonte 2012:44). Þegar félagsmál -
fræð inni og setningafræðinni er fléttað saman eins og ég reyni að gera í rit-
gerðinni er því ekki að undra að annar tveggja og jafnvel báðir „skólarnir“ hafi
eitthvað út á framsetn ingu mína að setja. Aðgreiningu milli nýjungar og út -
breiðslu er enda oft haldið á lofti, einnig af félagsmálfræðingum (sjá t.d. Milroy
og Milroy 1985).
Í félagsmálfræði getur þetta misræmi í nálgun gengið svo langt að sagt sé að
einstaklingurinn sem slíkur sé alls ekki til og hann sé því ekki eðlilegt viðfang í
greiningu (sjá ritg. bls. 21). Þetta atriði er umdeilt eins og sést m.a. á því hvernig
unnið hefur verið með einstaklingsbundinn mun á ólíkan hátt í tölfræðilegri
greiningu, eftir því hvort einstaklingurinn er byggður inn í tölfræðileg líkön af
málnotkun sem einn mögulegra tilbrigðaþátta eða hvort aðeins er horft til hópa
(sjá ritg. bls. 43–44, 53–54). Að takmarka hugtakið breyting við eitt skref í því
flókna ferli sem málbreytingar fela í sér finnst mér vera of mikil einföldun. Hér
mætti nefna að félagsmálfræðingar hafa líka gagnrýnt þá sýn að nýjungar beri að
hugsa út frá uppkomu hjá einhverjum einum tilteknum málhafa, sbr. eftirfarandi
tilvitnun í rit sem ekki er vísað til í ritgerðinni:
As long recognized by variationists, innovations are not the work of indi-
viduals devising new forms single-handedly, which happen to spread across