Íslenskt mál og almenn málfræði - 2020, Side 283

því að tala um brennimerkingu. Það er líka áreiðanlega engin tilviljun að í Danskri
málfræði Halldórs Kr. Friðrikssonar (1857) er danska fornafnið man ekki þýtt með
samsvarandi fornafni í íslensku heldur með fleirtölumynd nafnorðsins, menn, sbr.
einnig að hluta athugasemdir í dansk-íslenskri orðabók Kon ráðs Gíslasonar (1851;
sjá umfjöllun í ritg. bls. 187). Við þetta má raunar bæta að athugasemdir Konráðs
og elstu leiðréttingar í skólaverkefnunum koma jafnvel á undan þeirri sprengingu
sem verður í notkun fn. maður í bréfasafninu á síðasta fjórðungi 19. aldar og fyrsta
fjórðungi 20. aldar og helgast því e.t.v. ekki svo mjög af þeirri aukningu.
Svar við spurningu 14: Mikil notkun á fn. maður í því textabroti úr Pilti og stúlku
sem HÞ vísar til er svo áberandi að henni hlýtur að vera beitt þar viljandi sem
stílbragði. Eins og Ásta Svavarsdóttir (2017a) rekur í grein um dönskuskotið
málfar á 19. öld eru dregnar upp andstæður í Pilti og stúlku sem birtist meðal ann-
ars í málnotkun: „Munur sögupersónanna kemur fram í hátterni, klæðaburði og
málfari“ (Ásta Svavarsdóttir 2017a:51). Ingveldur er auðvitað ekki ein um að nota
þetta fornafn í sögunni en við ættum síður von á að sögupersóna á borð við
Sigríði, sem „þótti […] betra að tala það [þ.e. íslenskt mál] óbjagað, sem hún
kunni, enn rammbjagaða dönsku“ (sjá tilv. rit, s.s. og tilv. þar), væri látin nota fn.
maður með þessum hætti. Þetta eru þó tómar getgátur og veltur einnig mjög á
því hve gömul brennimerking á fn. maður er. Um það er enn margt á huldu. Af
hverju einmitt þessi breyta væri valin til þess að draga upp andstæður í tilfelli
Ingveldar er alls ekki ljóst en hlutverk fornafnsins hér kann að eiga að vera til
þess að gera á einhvern hátt skýrari greinarmun á Ingveldi, einum aðalskúrkin-
um eins og HÞ bendir á, og öðrum sögupersónum með því að draga athygli að
einhverju í (mál)fari hennar. Til þess þarf málbreytan væntanlega að hafa haft
einhverja sérstaka og mögulega neikvæða skírskotun í huga lesenda en ekki er
hægt að útiloka að einhver önnur skýring búi hér að baki.
Svar við spurningu 15: Þessu er ég sammála og ástæða þess að hástéttarkonur
voru á eftir öðrum í að tileinka sér nýjungina er þá hugsanlega einmitt fólgin í
því að hún var brennimerkt. Þessa dreifingu mætti því túlka í samræmi við þessa
hefð bundnu niðurstöðu úr félagsmálvísindalegum rannsóknum í anda Labovs
þar sem konur leiða oft breytingar svo fremi sem breytingarnar hafa ekki á sér
einhvern neikvæðan stimpil.
Svar við spurningu 16: Hrafnhildur Ragnarsdóttir og Strömqvist (2005) tala um
notkun fn. maður sem stílbundið fyrirbæri, sem dragi úr í formlegu ritmáli með
aldri og aukinni menntun skrifaranna. Það er því samkvæmt skilgreiningu
Elspaß (2016) dæmi um málstöðlun sem er árangursrík að hluta, þ.e. nær ekki
almennt til persónulegra skrifa og væntanlega ekki til allra þjóðfélagshópa heldur
einungis til formlegs ritmáls. Það er ekki heldur endilega markmið málstýringar
að hafa áhrif á málnotkun á öllum sviðum, þar á meðal í daglegu tali. Eins og
Svör við andmælum Höskuldar Þráinssonar 283