Fræðaþing landbúnaðarins - 13.02.2009, Qupperneq 207

MÁLSTOFA F - JARÐRÆKT, BELGJURTIR OG ÁBURÐUR | 205
Notkun smára til beitar og sláttar
Jóhannes Sveinbjömsson, Þórey Olöf Gylfadóttir og Steingrímur Þór Einarsson
Lcmdbúnaðarháskóla Islands
Ágrip
Belgjurtir gegna lykilhlutverki í sjálfbærum búskap vegna niturbindandi eiginleika
sinna auk þess sem þær eru prótein- og steinefnaríkari en grös og auðmeltanlegri. Hér
á landi hafa verið gerðar tilraunir með belgjurtir og hefur sjónum aðallega verið beint
að hvítsmára og rauðsmára. I erlendum rannsóknum hefur komið í ljós að lömb sem
beitt er á hvítsmára vaxa betur en þau lömb sem beitt er á gras eingöngu.
Hvítsmáratún geta verið valkostur fyrir þá bændur sem þurfa að treysta á láglendisþeit
fyrir sauðfé. Rauðsmári hentar hins vegar betur til sláttar. Blöndur mismunandi gras-
og smárategunda geta hentað í tún sem bæði em notuð til sláttar og beitar. I greininni
er sagt frá beitartilraun sem framkvæmd var sumrin 2006 og 2007. Beitt var á
hvítsmáratún með svarðamautunum vallarfoxgrasi annarsvegar og vallarsveifgrasi
hinsvegar. Beitt var vor og haust með tveimur mismunandi beitarþungum. Einnig er
sagt frá ýmsum öðrum innlendum og erlendum niðurstöðum um notkun belgjurta í
túnrækt og þær settar í samhengi með það fyrir augum að meta mögulegan ávinning af
notkun belgjurta í tún til beitar og sláttar.
Inngangur
Belgjurtir eru notaðar víða um heim til fóðurframleiðslu og sem beitarplöntur.
Nytsemi þeirra felst einkum í bindingu niturs (N2) úr andrúmsloftinu sem leiðir til
þess að hægt er að spara nituráburð. Þá eru belgjurtir bæði prótein-og steinefnaríkar
og bæta því fóðrið og beitargróðurinn. Einnig hefur verið sýnt fram á að belgjurtir hafi
jákvæð áhrif á jarðvegsbyggingu og bæta jarðvegsgæði (Frame o.fl., 1998). Hérlendis
hafa aðallega verið gerðar tilraunir með ræktun rauðsmára (Trifolium pratensé) og
hvítsmára (Trifolium repens). Hefur reynslan úr þeim tilraunum vakið vonir til að
þessar tegundir geti orðið mikilvægar í fóður- og beitarræktun hér á landi.
Hvítsmári er mikið notaður erlendis til beitar. Hann er langoftast notaður í blöndu
með grösum og þá mest með tjölæru rýgresi (Lolium perenne). í
sauðfjárræktarlöndum eins og Nýja-Sjálandi og Bretlandi er þetta ríkjandi blanda í
sauðflárbeitarhólfum (Whitehead, 1995). Vegna þess hve vetrarþol rýgresis hefur
verið breytilegt hér á landi hefur að mestu verið notast við aðrar grastegundir í þeim
tilraunum sem gerðar hafa verið, þá helst vallarfoxgras og vallarsveifgras.
Helsta vandamál við notkun hvítsmára í túnum er hversu óstöðugur hann er milli ára.
Vetrarþol uppskerumikilla yrkja hvítsmárans hefur verið vandamál. Með
sameiginlegum kynbótaverkefnum Norðurlandanna hefur hins vegar tekist að bæta
það töluvert (Áslaug Helgadóttir, 1997; Áslaug Helgadóttir, 2001).
Vöxtur hvítsmára fer hægt af stað á vorin og eru grösin þá ríkjandi í uppskerunni.
Seinni hluta sumars snýst þetta gjaman við þannig að smárinn verður ríkjandi. Þó er
nokkuð breytilegt eftir árferði hvenær smárinn nær hámarki (Áslaug Helgadóttir &
Þórdís A. Kristjánsdóttir, 1993).
Stór hluti hvítsmáraplöntunnar liggur ofanjarðar sem ofanjarðarrenglur eða smæmr
sem em óvarðar og plönturnar því viðkvæmar fyrir kulda og þurrki. Á móti kemur að