Fræðaþing landbúnaðarins - 13.02.2009, Blaðsíða 315

MÁLSTOFA H - AÐBÚNAÐUR OG HEILBRIGÐI BÚFJÁR | 313
saman búskaparlag og aðstæður. Gerð var grein fyrir þessari könnun á Fræðaþingi
2008 og þar komu ekki fram afgerandi vísbendingar um mögulegar orsakir. (Sigurður
Sigurðarson og Ólafur G. Vagnsson, 2008). Helst var horft til möguleika á selenskorti
sem talinn er geta valdið hárri dánartíðni fósturvísa (Langlands o.fl., 1991), enda
höfðu fengist vísbendingar um að sérstök selengjöf hefði dregið slíku tjóni á einstaka
bæjum. Nýlega hefur verið sýnt fram á að selen í heyfóðri hérlendis er afar lágt víða
um land og undir þörfum búfjár (Grétar Hrafn Harðarson o.fl., 2008).
Hér verður annars vegar gerð grein fyrir úttekt á hlutfalli geldra gemlinga í
skýrsluhaldi sauðfjárræktarinnar sem gerð var nú í upphafí árs 2009 og hins vegar
viðtölum við ábúendur þar sem vandamál komu í ljós við fósturtalningu árið 2008 og
mælingum á blóðsýnum frá nokkrum þeirra bæja.
Upplýsingar úr skýrsluhaldinu
í tilefni af vísbendingum sem raktar eru hér á undan voru gögn úr skýrslum
fjárræktarfélaganna könnuð sérstaklega með tilliti til fjölda geldra gemlinga við Iok
sauðburðar. Rannsókn þessi náði til allra gagna á árunum frá 1995 til og með 2008.
Búin var til skrá með öllum einstökum tilvikum sem uppfylltu eftirtalin skilyrði:
o Á búinu höfðu verið að Iágmarki 20 veturgamlar ær sem áttu að vera með lambi.
Þetta lágmark var sett vegna hættu á tilviljanakenndri skekkju í litlum hjörðum.
Verulegur fjöldi búa fellur út vegna þessa skilyrðis, en ekkert bendir samt til
annars en að umfang fósturdauða sé hið sama í litlum og stórum hópum.
o Að lágmarki þá séu 25% af þessum veturgömlu ám skráðar geldar eða að þær hafi
látið. Skráning lambaláts er þó jafnan fremur takmörkuð. Líklega er skráningin
samt hlutfallslega meiri í Strandasýslu en á öðrum landsvæðum.
Rétt er að benda á nokkur almenn atriði í sambandi við gagnasafnið áður en reynt er
að lesa eitthvað úr niðurstöðum.
Á umræddu tímabili hefur orðið mjög mikil aukning á þátttöku í skýrsluhaldi í landinu
og fjöldi fjár á skýrslum hefur meira en tvöfaldast á þessu árabili. Fyrir árið 2008 nær
rannsóknin að vísu aðeins til þeirra búa sem höfðu skilað vorskráningu þegar úttektin
var gerð og vantar þær upplýsingar fyrir nær hundrað bú. Fjölgun veturgömlu ánna á
tímabilinu er samt hlutfallslega miklu meiri en fjölgun fjár á skýrslum og á sér fleiri
skýringar:
o Þar til gæðastýring var tekin upp var ætíð nokkur hluti skýrsluhaldara sem ekki
skilaði skýrslum um veturgömlu æmar.
o Þeim búum fækkar með hverju ári þar sem tíðkast að hafa veturgömlu ærnar
geldar.
o Búin hafa farið stækkandi og þannig fjölgar þeim búum sem uppfylla
stærðarmörkin sem hér er miðað við. Þannig má nefna að 1995 voru 8 bú þar sem
voru 100 eða fleiri gemlingar sem áttu að bera að vori en vorið 2007 voru í
gögnunum yfir 80 bú sem náðu þessum stærðarmörkum.
Skekkjur í skráningu sem hafa truflandi áhrif á þessar niðurstöður eru ónákvæm
skráning á því hvort gemlingar séu hafðir geldir viljandi eða þeir áttu að vera með
lambi en komu geldir að vori. Þessi misskráning er að vísu möguleg á báða vegu. Ef
gemlingar eru ranglega skráðir algeldir sem áttu að vera með lambi, koma þeir ekki
með í þetta yfirlit og fækkar því tilvikunum sem lesin verða úr gögnunum. Líklegri er
samt sú misskráning að gemlingar sem voru hafðir geldir viljandi séu ekki skráðir sem
slíkir heldur einfaldlega geldir. Slik tilvik eru örugglega nokkur í þessum gögnum, en
útilokað að leggja mat á umfang þeirra. Samt skal nefnt að örfá grunsamlegustu