Morgunblaðið - 27.03.2021, Qupperneq 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. MARS 2021
IB ehf | Fossnes A | 800 Selfoss | ib.is
Nánari upplýsingar ib.is
Ábyrgð og þjónusta fylgir öllum nýjum bílum frá IB
Bílar á lager
Sími 4 80 80 80
Litur: Svartur/Dark Ash Walnut að innan (einnig til svartur).10 gíra
skipting, auto track millikassi, multipro opnun á afturhlera, flott-
asta myndavélakerfið á markaðnum ásamt mörgu fleirra. Samlit-
aðir brettakantar, heithúðaður pallur með gúmmimottu, sóllúga.
VERÐ
13.380.000 m.vsk
2021 GMC Denali Ultimate 2500
Litur: White Frost/Dark Ash Walnut að innan. 10 gíra skipting,
auto track millikassi, multipro opnun á afturhlera, flottasta
myndavélakerfið á markaðnum ásamt mörgu fleirra. Samlitaðir
brettakantar, heithúðaður pallur með gúmmimottu, sóllúga.
VERÐ
13.480.000 m.vsk
2021 GMC Denali Ultimate 2500
Undanfarin ár hefur
færst í vöxt að lang-
skólagengið fólk, sem
ekki fær vinnuna sem
það langar í og getur
sýnt fram á, með vitn-
isburði annars lang-
skólagengins fólks, að
horft hafi verið fram
hjá hæfni þess, reynslu,
menntun eða jafnvel
kyni, sæki sér skaða-
bætur í vasa skattgreiðenda. Þetta er
að sjálfsögðu gert í samræmi við
regluverk og kerfi sem búin eru til af
öðrum sérfræðingum og samþykkt af
Alþingi þjóðarinnar sem hefur um
nokkurt skeið mestmegnis verið
mannað skólabræðrum og skóla-
systrum viðkomandi sérfræðinga.
Enginn virðist sjá nein hagsmuna-
tengsl í þessu fyrirkomulagi og fórn-
arlömbin, þ.e. skattgreiðendur, hafa
sig lítið í frammi, muldra í mesta lagi
meðan fréttin er ný en eru svo fljót að
gleyma. Undanfarið hefur hins vegar
verið svo mikil samfella í viðburðum
af þessu tagi að erfitt hefur verið að
gleyma þeim og sýnist mér að hér sé
á ferðinni enn einn speninn á ríkis-
sjóði sem svokölluðum sérfræðingum
hefur tekist að koma þar fyrir til að
sjúga.
Það er okkur í fersku minni að lög-
fræðingar, sem nýlega höfðu fengið
þriðju jötuna til að raða sér á, gerðu
þetta fyrirkomulag að íþrótt sem
vakti athygli á þjóðinni á heimsvísu
og skapaði einnig mjög mikið starf
annarra lögfræðinga við að leysa úr
flækjunum, sem vonandi lýkur ein-
hvern tíma. Undirritaður hefur eng-
an áhuga á að blanda sér í réttmæti
stöðuveitinga og starfa hins opinbera
á ofangreindum forsendum og telur
jafnvel að teningar eða einhvers kon-
ar tilviljanakenndur útdráttur úr
þjóðskrá eða öðrum
gagnabönkum gætu í
mörgum tilfellum
gagnast þjóðinni betur
en flókin og óljós reglu-
verk og rándýrar
nefndir.
Ein myndin enn af
sama meiði birtist þeg-
ar opinberum starfs-
mönnum er sagt upp
klúðurslega af yfir-
mönnum sínum. Oft
virðist sem ástæðurnar
séu tilviljanakenndar eða pólitískar
og megi þess vegna skoðast sem mis-
tök eða valdníðsla af hálfu stjórnand-
ans. Það er hins vegar í fæstum til-
fellum hann eða hún sem borgar
brúsann enda stutt í ríkissjóð til að
bæta skaðann.
Mér virðist að vöxturinn í þessari
„atvinnugrein“ sé orðinn svo hraður
að þess verði ekki langt að bíða að
neikvæðra áhrifa fari að gæta á ráð-
stöfun skattatekna þjóðarinnar til
heilbrigðismála, menntamála, sam-
göngumála og tryggingamála ef svo
heldur fram sem horfir. Enda hljóta
allir að sjá að uppsprettan sú er ekki
sjálfbær svo notað sé eitt af tískuorð-
um sérfræðinga um þessar mundir.
Það er líklega að bera í bakkafullan
lækinn að taka eitt dæmi enn sem
fjallar um smáræði sem nokkrir fyrr-
verandi sérfræðingar Hafrann-
sóknastofnunar sóttu sér nýlega til
hins opinbera í skaðabætur vegna
uppsagnar úr starfi enda um hjóm að
ræða samanborið við það tjón sem
stofnunin hefur valdið þjóðinni á und-
anförnum áratugum. Nokkrir millj-
ónatugir af krónum segja lítið við
hliðina á allmörgum milljónum tonna
sem fuðrað hafa upp í lífríki hafsins
vegna langvarandi vannýtingar
þorsks.
Nú þorskurinn þjáður af mæðu
þyrfti að ná sér í fæðu.
Því rýrt var í sumar
um rækju og humar
og ræfill af síli og kræðu.
Það hendir oft blessaðan bjálfann
að berjast um matarskammt hálfan,
þrá eitthvað feitt,
en þykja svo leitt
að þurfa að éta sig sjálfan.
Að ofangreindu sögðu vil ég leyfa
mér að endurvekja spurningu sem ég
bar fram fyrir allmörgum árum og
fékk engin svör við, sem á reyndar við
um flestar spurningar mínar til sér-
fræðinga þjóðarinnar hingað til.
Ástæður spurningarinnar eru tvær.
Annars vegar, að því er virðist, sjálf-
virkur réttur til bóta og hins vegar
vernduð sérréttindi sérfræðinga, með
tilheyrandi frelsisskerðingu annarra,
til að veita ákveðna þjónustu þó svo
reynslan af ráðgjöf þeirra sé algjört
klúður.
Af fyrrnefndum dæmum dreg ég
þá ályktun að einhverjir sérfræðingar
líti á menntun sína sem fötlun og ættu
þar af leiðandi að svara spurningu
minni játandi. Ég skal fúslega viður-
kenna að það mundi auka virðingu
mína fyrir þeim verulega og væntan-
lega stuðla að meiri tillitssemi af
minni hálfu í þeirra garð.
Er menntun fötlun?
Lifið heil.
Um vonbrigðabætur
sérfræðinga
Eftir Sveinbjörn
Jónsson
» Teningar eða ein-
hvers konar tilvilj-
anakenndur útdráttur
úr þjóðskrá eða öðrum
gagnabönkum gætu í
mörgum tilfellum
gagnast þjóðinni betur.
Sveinbjörn Jónsson
Höfundur er sjómaður og ellilífeyr-
isþegi.
svennij123@gmail.com
Við Íslendingar er-
um lánsamir að fjöl-
mörgu leyti. Lífskjör
eru góð, auðlindir mikl-
ar, menntunarstig hátt
og þjóðin stendur sam-
an þegar utanaðkom-
andi óáran herjar á
okkur. En við erum
líka reglulega minnt á
að ekkert af þessu er
sjálfgefið. Þegar jörð
skelfur undir fótum okkar eða þegar
samgöngur og flutningar fara úr
skorðum vegna heimsfaraldurs er
gott að hafa í huga að ekkert er sjálf-
sagt við þau miklu lífsgæði sem við
njótum.
Skynsamleg auðlindanýting
Mikilvæg forsenda þess að Ísland
geti verið góður staður til að búa á,
er að við nýtum auðlindir okkar og
hugvit til að skapa verðmæti. Und-
irritaður hefur að undanförnu bent á
það í nokkrum greinum að tími sé
kominn til að stokka upp íslenska
landbúnaðarstefnu og gera umhverf-
ismál að hornsteini sem allt annað
hvílir á. Gera ætti ströng skilyrði um
umhverfisábyrgð, gegnsæi og dýra-
velferð að forsendum þess að hið
opinbera styðji við landbúnað eða
aðra matvælaframleiðslu. Sem betur
fer eru langflestir bændur, útgerðir
og aðrir, sem að þessum greinum
koma, með þessi mál í mjög fínu lagi.
Verðmætasköpun er
grunnur lífskjara
Mikil verðmætasköpun á sér nú
stað í ýmsum tengdum
greinum og við höfum
nokkur nýleg dæmi þar
sem líftæknifyrirtæki
sem vinna með afurðir
plantna eða dýra hafa
slitið barnsskónum og
eru að skila milljarða
gjaldeyristekjum fyrir
þjóðarbúið. Þessi fyrir-
tæki eiga það sameig-
inlegt að nýta hugvit og
menntun til að skapa
verðmæti og útflutn-
ingstekjur úr hreinni
íslenskri náttúru. Oft er þetta verð-
mætasköpun á sviði fæðubóta- eða
lyfjaiðnaðar sem ekki var til fyrir fá-
einum áratugum. Vart þarf að deila
um að verðmætasköpun er grund-
völlur góðra lífskjara hér á landi til
lengri tíma.
Öflug líftæknifyrirtæki í sókn
Algalíf, Ísteka, Primex, Genís og
Kerecis og eru dæmi um fyrirtæki af
þessum toga. Öll eiga þau það sam-
eiginlegt að nýta hugvit og líftækni
til að skapa störf. Öll eru þau líka til
fyrirmyndar þegar kemur að um-
hverfismálum, dýravelferð og öðru
er lýtur að samfélagsábyrgð. Rétt er
að nefna alveg sérstaklega Algalíf og
Ísteka, en segja má um bæði fyrir-
tæki að þau séu vaxin upp úr sprota-
stiginu. Hvort um sig skapar nú um
40 vel launuð störf og bæði skila
samfélaginu umtalsverðum gjald-
eyristekjum.
Bindur kolefni og losar súrefni
Bæði þessi fyrirtæki eru einnig til
fyrirmyndar í umhverfis- og sam-
félagsmálum. Algalíf, sem framleiðir
fæðubótarefnið astaxanthín úr
plöntu-örþörungum, er líklega eitt af
fáum fyrirtækjum landsins sem
bindur meira kolefni en það losar.
Þetta skýrist af því að hliðarafurð
þess er ekki kolefni sem þarf að
jafna eins og hjá flestum, heldur súr-
efni sem losað er út í andrúmsloftið.
Sérstakir samningar
um dýravelferð
Líftæknifyrirtækið Ísteka er eina
afurðafyrirtækið í íslenskum land-
búnaði sem gerir dýravelferðar-
samninga við alla þá bændur sem
það skiptir við. Fyrirtækið fram-
leiðir verðmætt lyfjaefni úr hryssu-
blóði. Allt ferlið er vottað og undir
eftirliti dýralækna og innlendra og
erlendra stofnana. Líftækni-
fyrirtæki af þessu tagi eru afar mik-
ilvæg fyrir Ísland. Þau fimm fyrir-
tæki sem nefnd voru hér að framan,
skila líklega fjórum til fimm millj-
örðum króna af gjaldeyri til þjóð-
arbúsins á ári. Fyrir utan auðvitað
að skapa samanlagt um 150 störf.
Nýsköpun með líftækni skapar
milljarða í útflutningstekjur
Eftir Svavar
Halldórsson »Nýsköpun með líf-
tækni er afar mik-
ilvæg fyrir Ísland.
Fyrirtækin skapa góð
störf og verðmætasköp-
unin skiptir milljörðum
króna á ári í gjaldeyri.
Svavar Halldórsson
Höfundur er sérfræðingur í matar-
menningu, stefnumótun og markaðs-
málum.
svavar@rabb.is
Nú er Mottumars í
fullum gangi. Í mars
leggur Krabbameins-
félagið sérstaka áherslu
á krabbamein karla út
frá ólíkum sjónar-
hornum. Þá er vert að
rifja upp að mikill
meirihluti karla með
krabbamein treystir
engum öðrum en maka
sínum fyrir erfiðum til-
finningum, áhyggjum og vanlíðan.
Þessir makar þurfa því að bera þrautir
og áhyggjur karla sinna en þar að auki
takast á við eigin kvíða og vanlíðan.
Ráðgjafarþjónusta Krabbameins-
félagsins veitir mökum faglegan
stuðning endurgjaldslaust. Þar starfa
sálfræðingar, félagsráðgjafar og
hjúkrunarfræðingar.
Makarnir
Það er löngu orðið tímabært að
skapa vettvang þar sem makar karla
með krabbamein geta hist og fundið
stuðning hjá öðrum mökum í sömu
stöðu. Framför, félag karlmanna með
krabbamein í blöðruhálskirtli, und-
irbýr nú stofnun stuðningshóps fyrir
maka karla með krabbamein í blöðru-
hálskirtli, en það er algengasta
krabbamein karla. Nánari upplýsingar
um framför má nálgast á www.framför.is
Karlarnir
Karlar sem leita
stuðnings fagfólks eru
oftar en ekki að biðja um
aðstoð við að finna svör
við áleitnum spurn-
ingum. Þeir hafa
ákveðnar afmarkaðar
spurningar, eru lausna-
miðaðir og vilja stutt
hnitmiðuð svör. Reynsl-
an hefur þó sýnt að
meirihluti þeirra er op-
inn fyrir dýpri samtölum hafi þeir á
annað borð náð að koma öðrum fæt-
inum inn fyrir dyrakarminn. Samvera
með öðrum körlum með svipaða
reynslu hefur líka reynst mörgum vel.
Hægt er að nálgast upplýsingar um
þessi mál á vefsíðunni karlaklefinn.is
Makar karla með
krabbamein
Eftir Ásgeir R.
Helgason
Ásgeir R. Helgason
» Það er löngu orðið
tímabært að skapa
vettvang þar sem makar
karla með krabbamein
geta hist og fundið
stuðning hjá öðrum
mökum í sömu stöðu.
Höfundur er dósent í sálfræði við HR.
Sérfræðingur hjá Krabbameinsfélag-
inu.
asgeir@krabb.is