Fréttablaðið - 15.09.2021, Blaðsíða 16

Mér var tjáð að f lokkurinn minn
hefði ekki komið vel út úr ein-
hverju prófi í umhverfismálum
sem ungt fólk í höfuðborginni
stóð fyrir. Ég fékk fréttina þegar
ég var uppi á afrétti að leita að
þessum fáu rollum sem við sauð-
fjárbændur í Skagafirði erum enn
að hokra með. Nú, nú, hugsaði ég
og klappaði hestinum og horfði yfir
fjalllendið í kringum mig. Erum
við Miðflokksmenn þá umhverfis-
sóðar, fólk sem skilur ekki mikil-
vægi náttúrunnar fyrir menn og
málleysingja? Fólk sem er svo úr
tengslum við umhverfi sitt að það
skilur ekki aðkallandi baráttu gegn
loftslagsvandanum? Virðist ekki
breyta neinu þó við mörg hver í
Miðflokknum höfum einmitt valið
okkur starf til að vera sem mest úti
í náttúrunni. En þeir vita þetta
kannski betur fyrir sunnan.
Ég gat ekki stillt mig um að spyrja
út í könnunina. Óljúgfróður maður
benti mér á að f lokkar fengju lægri
einkunn ef þeir væru ekki lang-
orðir um loftslagsstefnu sína. Þar
fór það, hugsaði ég. Við Miðflokks-
menn erum of stuttorðir! Þá benti
annar mér á að stefna f lokksins í
málefnum f lóttamanna og hælis-
leitenda hefði alveg farið með
okkur. Nú, það kom mér spánskt
fyrir sjónir, er þetta ekki sitthvor
málaflokkurinn? En svo datt af mér
andlitið þegar mér var tjáð að hörð
andstaða okkar Miðflokksmanna
gegn hálendisfrumvarpi umhverf-
isráðherra hefði endanlega gengið
frá einkunn okkar. Ef við viljum
ekki að fjögurra milljarða stofnun
í Reykjavík stýri því hálendi sem
við höfum verið vakin og sofin
yfir í gegnum árin þá föllum við á
loftslagsprófinu! Svo var mér öllum
lokið þegar einkunnaspjaldið
sýndi að Miðflokkurinn fékk núll
í landbúnaði og matvælum en Við-
reisn hæstu einkunn!
Ég ákvað að fara í stígvélin og
fara út í fjós að moka skít. Það virt-
ist viðeigandi. n
Loftslagsmál séð af skagfirskum afrétti
Högni Elfar
Gylfason
skipar 5. sæti á
lista Miðflokksins
í Norðvestur-
kjördæmi
Ríkissjóður var rekinn með 270
milljarða halla á síðasta ári og í ár
er gert ráð fyrir ríf lega 320 millj-
arða halla – samtals tæplega 600
milljarðar. Frá 2022-26 er búist
við 5-600 milljarða uppsöfnuðum
fjárlagahalla. Bólusetningar gegn
Covid hafa hins vegar gengið vel og
þótt bólusetningar virðist ekki verja
gegn smitum í sama mæli og von-
ast hafði verið til virðast þær verja
vel gegn alvarlegum veikindum
af völdum smita. Ferðaþjónustan
hefur tekið við sér fyrr en reiknað
var með og allt bendir til að hallinn
verði minni en svartsýnustu spár
gengu út á. Samt sem áður blasir við
að bein áhrif á ríkissjóð af Covid-19
verði uppsafnaður hallarekstur upp
á að minnsta kosti 700 milljarða.
Miðað við verðbólguhorfur, geng-
isþróun og nýhafið vaxtahækk-
unarferli Seðlabankans má reikna
með að raunverulegur kostnaður
ríkisins af 700 milljarða skuldahala
geti numið 30-40 milljörðum á ári.
Yfir fimm ára tímabil eru þetta allt
að 200 milljarðar. Til samanburðar
renna 77 milljarðar til rekstrar
Landspítalans í ár. Því blasir við að
Covid-skuldahalinn kallar miklar
búsifjar yfir íslenskt þjóðarbú að
óbreyttu þrátt fyrir að fáar þjóðir
virðist koma betur út úr faraldr-
inum en einmitt við Íslendingar.
Bankasala til bjargar
Nýverið seldi ríkið 35 prósenta hlut
í Íslandsbanka í frumútboði. Fyrir-
fram voru bölsýnisraddir háværar
og ýmsir sem spáðu því að ólíklegt
væri að viðunandi verð fengist fyrir
hlutinn, erfitt yrði fyrir ríkið að fá
kaupendur að borðinu og hætta
væri á að sitja uppi með „óheppi-
lega“ eigendur ef þá tækist að fá ein-
hverja til að bjóða í bankann.
Reyndin varð önnur. Gríðarleg
umframeftirspurn varð í útboðinu
og bárust tilboð í ellefufalda þá fjár-
hæð sem í boði var. Eins og eðlilegt
er í frumútboðum var verðlagning
varkár og því hafa tugir þúsunda
þátttakenda í útboðinu hagnast
á kaupum sínum. Markaðurinn
verðleggur nú Íslandsbanka tals-
vert hærra en ráð var fyrir gert og
miðað við markaðsverð nú má gera
ráð fyrir að heildarverðmæti bank-
ans sé um 250 milljarðar. Skráning
bankans á markaði og sala á 35 pró-
senta hlut í honum hefur því leyst úr
læðingi mikil verðmæti fyrir ríkið,
en þau 65 prósent sem ríkið á enn í
bankanum eru ríflega 162 milljarða
virði.
Þá á ríkið 97,9 prósent hlutabréfa
í Landsbankanum. Landsbankinn
er verðmætari en Íslandsbanki og
út frá verðlagningu Íslandsbanka í
kauphöllinni lætur nærri að hlutur
ríkisins í Landsbankanum sé um
345 milljarða virði. Ríkið á með
öðrum orðum yfir 500 milljarða
eign einungis í þessum tveimur
bönkum sé markaðsvirði Lands-
bankans sambærilegt við Íslands-
banka og engin ástæða er til að ætla
annað.
Kraftur einkareksturs
Þriðji stóri bankinn á Íslandi, Arion
banki, er að fullu í einkaeigu og
skráður í kauphöllina. Markaður-
inn verðleggur hann talsvert hærra
en Íslandsbanka. Á sama tíma og
markaðsverðmæti Íslandsbanka
er ríflega 30 prósent umfram virði
eigin fjár bankans er markaðsverð-
mæti Arion banka ríf lega 50 pró-
sent umfram verðmæti eigin fjár.
Þetta er athyglisvert meðal ann-
ars í ljósi þess að bankinn hefur á
liðnum árum orðið fyrir talsverðum
skakkaföllum vegna útlánatapa –
töpuð útlán hans á fyrirtækjasviði
hafa verið umtalsvert meiri en hjá
bæði Íslandsbanka og Landsbank-
anum. Raunar urðu breytingar í
yfirstjórn Arion banka í kjölfar
þessara útlánatapa.
Hugsanlegt er að hærra verðmat
byggist að einhverju leyti á trausti
markaðarins á nýjum stjórnendum
Arion banka en einnig má gera því
skóna að sú staðreynd að bankinn
er að fullu í einkaeigu ráði þar ein-
hverju.
Að gamni má geta þess að væru
Íslandsbanki og Landsbanki með
sambærilegt verðmat og Arion
banki væri hlutur ríkisins í þeim
ekki röskir 500 milljarðar heldur
tæpir 600 milljarðar.
Norska leiðin
Hvað sem öllu líður er ljóst að ríkið
getur losað mikla fjármuni með því
að selja hluti sína í Íslandsbanka
og Landsbankanum. Þá fjármuni
er hægt að nota til að greiða niður
Covid-skuldahalann fremur en að
grípa til skattahækkana og niður-
skurðar til að mæta afborgunum og
vaxtagreiðslum komandi ára.
Af umræðu hér á landi undan-
farna mánuði og misseri má ráða
að ekki standi vilji til þess að ríkið
selji með öllu frá sér stóru bank-
ana. Almenningur og mjög margir
stjórnmálamenn virðast vera þeirr-
ar skoðunar að heppilegt sé að ríkið
verði áfram í hópi bankaeigenda.
Ýmsir telja skynsamlegt að fara
svokallaða norska leið varðandi
eignarhald á bönkum hér á landi.
Hún felst í því að ríkið haldi eftir
kjölfestuhlut í einum banka.
Ákveði ríkið að halda eftir 30 pró-
senta hlut í Landsbankanum getur
sala á hlutafé hans skilað nálægt
236 milljörðum. Verðmæti hlutar
ríkisins í Íslandsbanka er nú 162,5
milljarðar. Bankasala getur því
skilað rétt um 400 milljörðum til
viðbótar við þá ríflega 55 milljarða
sem hlutafjárútboð Íslandsbanka
hefur þegar skilað í ríkissjóð.
Óþarft að velta vandanum á
komandi kynslóðir
Ótaldar eru hér aðrar eignir sem
ríkið er með fé bundið í, þar á meðal
Isavia, Rarik og Landsvirkjun. Þá
eru ónefndar fasteignir. Í bókhaldi
ríkisins er verðmat fasteigna afar
varfærið. Ótalda milljarða má losa
með sölu fasteigna og eðlilegt að
setja spurningarmerki við það hvort
ríkið sé sérlega vel fallið til að reka
fasteignir – hvort ekki sé heppilegra
að sérhæfð fasteignafélög í einka-
geiranum annist slíkt og ríkið leigi
þær fasteignir sem það notar en
bindi ekki milljarða á milljarða ofan
í steinsteypu.
Ljóst er að ríkið á nægar eignir
sem hægt er að selja til að þurrka
út Covid-skuldahalann. Síðan er
það stjórnmálanna að komast að
niðurstöðu um það hvaða eignir er
samstaða um að selja. Hér að ofan
er vikið að því að andstaða er við
að ríkið selji allan hlut sinn í bönk-
unum. Norska leiðin er mögulegt
svar við því. Einnig er vitað að seint
verður full samstaða um sölu á hlut
í Landsvirkjun. Skyldi vera til „norsk
leið“ sem sameinast mætti um í
orkugeiranum?
Tvær leiðir í boði
Sú ríkisstjórn sem tekur við eftir
kosningarnar síðar í þessum mán-
uði tekur við stjórnartaumum á
ögurstundu. Hennar stefna mun
ráða miklu um framtíðarhag fyrir-
tækja og heimila í landinu. Covid-
skuldahalann þarf að borga og
mjög dýrt er að dragnast með mörg
hundruð milljarða skuldir þegar
vextir innanlands fara hækkandi
og sveif lukenndur gjaldmiðill
þyngir byrðina af erlendum lánum.
Valið stendur í raun milli tveggja
leiða. Annað hvort verður farið í
niðurskurð og skattahækkanir til
að borga skuldir. Slíkt verður hag-
kerfinu þungbært og dregur úr vexti
þess og lífskjörum þjóðarinnar til
frambúðar. Hin leiðin er að losa þá
gífurlegu fjármuni sem ríkið er með
bundna í eignum á borð við stóru
bankana með því að selja þessar
eignir. Slíkt skapar kærkomin fjár-
festingatækifæri fyrir lífeyrissjóði
þjóðarinnar, gefur almenningi kost
á að eignast með beinum hætti hlut-
deild í atvinnulífi þjóðarinnar, skýt-
ur stoðum undir vöxt til framtíðar
og stuðlar að bættum lífskjörum. n
Veiru-skuldahalann þarf að borga með sölu ríkiseigna
Ólafur Arnarson
hagfræðingur
Því blasir við að
Covid-skuldahalinn
kallar miklar búsifjar
yfir íslenskt þjóðarbú
að óbreyttu þrátt fyrir
að fáar þjóðir virðist
koma betur út úr
faraldrinum en einmitt
við Íslendingar.
Af umræðu hér á landi
undanfarna mánuði
og misseri má ráða að
ekki standi vilji til þess
að ríkið selji með öllu
frá sér stóru bankana.
16 Skoðun 15. september 2021 MIÐVIKUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ