Morgunblaðið - 06.05.2021, Blaðsíða 64

64 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. MAÍ 2021
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Á sjö stórum skjáum sem raðað er í
hring í stærsta sal Listasafns
Íslands gengur par, ung kona og
ungur maður með gítar, hring eftir
hring, af einum skjánum á annan, og
þau syngja hugljúft en þó tregafullt
lag, aftur og aftur, endalaust. Og í
raun eru pörin tvö sem ganga hring-
inn og syngja í þessu stóra og hríf-
andi myndbandsverki Ragnars
Kjartanssonar, Sumarnótt, en sýn-
ing á því verður opnuð í Listasafninu
á morgun, föstudag.
Verkið var frumsýnt í Metropolit-
an-safninu í New York fyrir tveimur
árum og vakti mikla athygli þar sem
það var sett upp í álmu þar sem verk
eftir Rembrandt voru allt í kring.
Enskt heiti verksins er Death is
Elsewere en fyrir þessa sýningu hér
á landi segist Ragnar hafa valið að
breyta heitinu.
„Ég hafði þar í huga Sumarnótt á
Þingvöllum eftir Þórarin B.,“ segir
hann og vísar þar í frægt málverk
frumherjans Þorlákssonar. Og
vissulega á nýja heitið vel við, þar
sem 77 mínútna langt verkið er ein-
mitt tekið á bjartri sumarnóttu þar
sem pörin tvö – tvennir eineggja tví-
burar – gengu hringinn aftur og aft-
ur kringum tökuvélar og sungu á
túni við Eldhraun í Skaftártungum.
Tvíburarnir eru allir þekktir
tónlistarmenn, Kristín Anna og
Gyða Valtýsdætur og Aaron og
Bryan Dessner úr hljómsveitinni
The National en Ragnar hefur unnið
með þeim öllum í ýmsum verkum.
Við Ragnar ræddum þetta verk
hans áður við frumsýninguna í New
York og við undirbúning þess sagð-
ist hann meðal annars hafa haft í
huga málverkið fræga eftir Jón Stef-
ánsson sem er á Hótel Holti, af fólki í
lautarferð á Suðurlandi. „Þá langaði
mig að gera verk með fólki á túni á
Suðurlandi – og hér er það komið,“
sagði hann í New York.
„Ég man að fyrst þegar ég var að
hugsa um heiti á verkið þá var það
eitthvað í þessum anda,“ segir Ragn-
ar nú um heitið Sumarnótt – „en ég
endaði með Death is Elsewhere. Nú
finnst mér Sumarnótt vera betri tit-
ill. Ég var að velta fyrir mér hvort ég
gæti skrifað til safna sem eiga eintak
af verkinu: Can you please change
the title?“ Og hann skellir upp úr.
„Þessi nýi titill opnar verkið.“
Ekkert grín að setja upp
Í texta sem fylgir sýningunni úr
hlaði segir að í Sumarnótt Ragnars
sé sótt á kunnugleg mið þar sem
andi rómantíkur og sæluríkis er alls-
ráðandi. Áhyggjuleysi og angurværð
svífur yfir vötnum þar sem ung pör
ganga um fábrotið undirlendi og
syngja við gítarleik. Með samhverfri
mynd og síendurtekinni laglínu
dregst áhorfandinn inn í óendanleika
hringrásar verksins þar sem feigð-
inni er haldið fyrir utan um leið og
stöðugt er minnt á hana.
Sumarnótt er tekin upp skammt
frá upptökum Skaftárelda sem ollu
miklum hörmungum á Íslandi og
víða í Evrópu síðla á 18. öld. Ragnar
vísar til eldsumbrotanna og sög-
unnar með vali á staðsetningu og
fléttar verkið einnig saman við ís-
lenska listasögu. Verkið gerði Ragn-
ar fyrir sjálfan sig, ekki með neina
tiltekna sýningu í huga, en þegar
sýningarstjórar frá Metropolitan-
safninu fengu að sjá vísi að því í
heimsókn á vinnustofu listamanns-
ins á sínum tíma var honum boðið að
sýna það fyrst í því kunna safni.
„Það var svo sýnt í Stuttgart og er
núna í safni í Toronto, verður svo
sýnt í Montreal. Það eru þreifingar
með uppsetningu víðar en það er
ekkert grín að setja þetta upp,“ segir
Ragnar og svo mikið er víst, margir
tæknimenn koma þar að verki.
Eina af rótum þessa marglaga
verks segir Ragnar liggja að tón-
listarhátíð sem Dessner-bræður
settu á laggirnar í Wisconsin og
báðu Ragnar að vera þar með gjörn-
ing. Hann setti upp sviðsverk –
„mjög banal hugmynd um að gera
eins konar ABBA með tvíburum“ –
þar sem áhorfendur voru beittir
skynblekkingum með aðkomu
tvennra eineggja tvíbura – þar léku
Kristín Anna og Gyða og Dessner-
bræðurnir, eins og í Sumarnótt.
„Músíkina í verkið í Wisconsin
sömdum við öll saman hérna við
Tjarnargötuna og aðalstefið notum
við aftur í Sumarnótt. Textinn kem-
ur úr bókaskápnum heima hjá mér;
þar er bók eftir Alexander Dum-
badze um Bas Jan Ader sem heitir
Death is Elsewhere, aðalstefið í text-
anum sem þau syngja kemur úr
ljóðabók eftir Robert Lax og annar
hluti er eftir Saffó í þýðingu Anne
Carson. Það var ekkert vesen að
setja texta þannig saman meðan þau
hin gerðu tónlistina. Ég hef oft gam-
an af því að vinna með svona „coll-
age“ í textum,“ segir Ragnar.
Landslagið „Roni Hornað“
„Síðan kom þessi hugmynd að
gera vídeó með þessu lagi úti á túni á
Suðurlandi, þar sem pörin labba
saman í hringi, í samhverfu. Ég
hugsaði mikið um Bruce Naumann,
Carolee Schneemann og Roni Horn
þegar ég var að gera þetta!“ Og
hann nefnir hér merka og ólíka
myndlistarmenn sem hafa hver á
sinn hátt haft mikil áhrif. Roni Horn
hefur til að mynda starfað mikið hér
á landi áratugum saman og unnið á
margvíslegan hátt með íslenska
náttúru og menningu.
„Fyrir mér er íslenskt landslag
svo „Roni Hornað“,“ bætir Ragnar
við. „Þetta var í fyrsta skipti sem ég
vann með íslenskt landslag, mér
finnst alltaf gaman að leika með
klisjur sem ég veit ekki mikið um.
Það er eins og að leika sér með ann-
an kúltur.“
Á Kjarvalsstöðum má nú sjá á
annarri sýningu röð málverka sem
hann málaði af hrauni.
„Það er sama hraun og sést í víd-
eóinu. Eldhraun. Mér finnst það svo
klikkað hraun, ég er mikill rókokkó-
maður og þetta er rókokkóhraunið
sem olli frönsku byltingunni.“
Hann minntist líka á bandarísku
listakonuna Carolee Schneemann
(1939-2019) sem iðulega þótti ögr-
andi í sinni list en þau Ragnar urðu
miklir vinir og er verkið tileinkað
henni en Ragnar segir hana hafa
verið sér mikilvæga fyrirmynd.
Verk Ragnars hafa vakið mikla at-
hygli víða um lönd á undanförnum
árum og er hann einn kunnasti lista-
maður þjóðarinnar. Mörg verka
hans má, eins og Sumarnótt, kalla
einhverskonar úthaldsgjörning, með
leikurum á sviði eða í vídeóupptök-
um eins og hér. Sér hann sífellt nýja
möguleika í slíkri nálgun, þessum
teygða tíma, tímamagni sem ögrar
fólki en heillar líka?
„Ætli það sé ekki bara afi gamli í
mér, skúlptúristinn,“ og hann vísar
til myndhöggvarans nafna síns. „Það
er einhver massi í þessu sem ég
heillast af. Tilfinning um massa sem
mér finnst falleg. Svo elska ég leik-
hús og músík sem eru frásagnarform
en ég hef ekkert svo gaman af því að
búa til narratífu … Allt sem ég elska
sameinast í þessu formi.“
123 þættir teknir upp í Moskvu
Ragnar segir að sýningarverkefni
sem hann hafi haft í undirbúningi er-
lendis hafi verið sett á ís meðan á
heimsfaraldrinum hefur staðið.
„Og allskonar þvæling sem ég
hefði líklega verið á hef ég afgreitt
núna á zoom, það hefur verið mjög
lítið mál. Margt slíkt mun breytast í
því hvernig við vinnum en það er
hreinlega subbulegt að fljúga jafn-
mikið og ég gerði,“ segir Ragnar.
En hann mun þó halda til Moskvu
í haust þar sem hrint verður í fram-
kvæmd gríðarmiklu verkefni hans í
nýrri menningarmiðstöð, GES-2.
Ásamt samstarfsfólki sínu mun hann
endurgera í menningarmiðstöðinni
með sínum hætti 123 þætti af banda-
rísku sápuóperunni Santa Barbara.
Þættirnir verða endurleiknir og
kvikmyndaðir á stóru sviði í GES-2
og leikið eftir raunverulegum hand-
ritum að þáttum Santa Barbara en
þeir nutu mikilla vinsælda á níunda
áratugnum og slógu í gegn í Rúss-
landi þegar járntjaldið féll.
Í tilkynningu frá GES-2 segir að í
verkinu megi sjá hvernig skáld-
skapur og list geti haft áhrif á heim-
inn. Ragnar fær að nota allt rými
menningarmiðstöðvarinnar og allar
hæðir, í því skyni að hann geti látið
draum sinn rætast eða draumsýn.
Er það rétt að Ragnar sé að læra
rússnesku til að undirbúa sig?
„Já, það er satt, hjá Gunnari
Þorra Péturssyni,“ svarar hann.
„Við Ása Helga Hjörleifsdóttir kvik-
myndaleikstjóri erum að undirbúa
tökurnar saman, hún verður leik-
stjóri þáttanna,“ en Ása leikstýrði
meðal annars áður kvikmyndinni
Svaninum sem byggð var á sam-
nefndri sögu Guðbergs Bergssonar.
„Ása hefur ofboðslega flottan
sans,“ segir Ragnar. „Svanurinn er
um kreativitet og þetta Santa Bar-
bara-dæmi er portett af kreativiteti.
Við byrjum að taka upp 9. sept-
ember og tökum lýkur 6. janúar, á
þorlaksmessu Rússa. Við endur-
gerum 123 þætti af Santa Barbara,
einn á dag. Það er ofboðslega gaman
að vinna þetta með Ásu og svo er
gamla fólkið sem upphaflega skapaði
Santa Barbara, Jerome og Bridget
Dobson, komið með okkur í lið og við
erum að hitta þau á zoom. Þeim líst
mjög vel á þetta og þá hefur okkar
kæra María Ellingsen, sem lék í
Santa Barbara á sínum tíma, verið
að hjálpa okkur við undirbúninginn.
Eini innrásarherinn sem náði inn í
hjarta Moskvu er Santa Barbara.
Þetta er hugmyndalega sprengjan
sem lét heimsveldið hrynja endan-
lega. Og Santa Barbara er lykill að
því að skilja hvernig Rússland nú-
tímans fúnkerar. Þessi túrbó-kap-
ítalismi kom út úr því íróníska port-
retti af kapítalismanum sem hið
upprunalega Santa Barbara er.
Þetta er ótrúlega spennandi verk-
efni. Og er áminning um að það sem
okkur finnst venjulega vera popp, er
í raun það mikilvægasta sem er að
gerast. Við hlæjum kannski að Kim
Kardashian – en þetta er það mikil-
vægasta sem er að gerast í dag!“
„Allt sem ég elska sameinast í þessu“
- Margbrotið myndbandsverk Ragnars Kjartanssonar, Sumarnótt, sýnt í Listasafni Íslands - „Það
er einhver massi í þessu sem ég heillast af,“ segir Ragnar um endurtekninguna og formið í verkinu
Morgunblaðið/Einar Falur
Á sumarnótt „Það sem okkur finnst venjulega vera popp, er í raun það mikilvægasta sem er að gerast,“ segir Ragn-
ar Kjartansson um dægurmenningu. Hann stendur hér í geisla verksins Sumarnætur, með öðru parinu sem syngur.
KRINGLAN
15%
afsláttur
af völdum
vörumerkjum
í Dúka
Kringlunni
KRINGLU
KAST
5.-10. maí