Morgunblaðið - 28.05.2021, Qupperneq 32

32
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. MAÍ 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Stjórn-málamenn ílýðræðis-
löndum virðast
stundum „rétt-
dræpir“. Litlir
„símamenn“ eru
gerðir að hetjum og látið eins og
þar fari ekki pólitískt fjandsam-
legir menn í erindagjörðum.
Ráðherrar eru sagðir sitja í
háum sessi. En flestir þeirra
standa stutt við. Þeir þurfa á
öllu sínu að halda til að hafa roð
við þaulsætnum embættis-
mönnum, sem eru hinir raun-
verulegu húsbændur liðsins
innan húss. Flokkar eiga nú
sjaldnast annan kost en að setja
reynslulítið fólk í ráðherrastóla,
enda er það ein bábiljan að best
sé fyrir þjóðina að skipta oft út
þingmönnum. Þeir sem mest
glenna sig um stjórnmál utan úr
bæ telja að smáflokkafjöld und-
irmálsmanna sem kemst naum-
lega á þing sé allra meina bót.
Víða í fjölmennari ríkjum
tíðkast að trúnaðarmenn lýð-
kjörins forystumanns haldi
dagbók sem þeir pukrast með.
Dagbókarmenn hafa öldum
saman sagt við sjálfa sig að
enginn ljúgi að dagbók sinni.
En fyrrnefndir menn skrá dag-
bók í þeim tilgangi að selja
innihaldið fyrir mikið fé um leið
og þeir geta. Og allir sem einn
draga taum dagbókarhöfundar
enda enginn annar nálægur.
En vandinn er að sá selur ekki
bókina heldur hinn, sá sem
helsti trúnaðar-
maðurinn skrifar
um. Dæmin eru
óteljandi. John
Bolton öryggis-
ráðgjafi var með
fullbúna bók örfá-
um dögum eftir að húsbóndinn,
forseti Bandaríkjanna, lét hann
fara! Dominic Cummings, sér-
legur ráðgjafi forsætisráð-
herra Breta, var hins vegar í
hefndarhug. Efniviður í bálið
hans mátti ekki bíða bókar.
Hann mætti fyrir þingnefnd og
lét þar ásakanir dynja í sjö
klukkustundir. Lengst komst
hann með fullyrðingum um að
gjörðir eða aðgerðaleysi Bor-
isar hefðu leitt til ótímabærs
dauða þúsunda. En muna má að
ráðgjafinn lét það mannfelli
ekki duga til afsagnar í mót-
mælaskyni. Þegar forsætisráð-
herrann lét hann fara var ráð-
gjafanum nóg boðið.
Stjórnarandstæðingar gátu
glaðst við stórkarlalegar ásak-
anir í garð forsætisráðherra og
stjórnarþingmenn tættu vitnið
„að sjálfsögðu“ í sig. En eitt er
umhugsunarefni. Ráðamaður
verður að geta treyst sínum fáu
trúnaðarmönnum. Hann þarf
að hugsa upphátt með þeim.
Það er alþekkt aðferð til að
nálgast niðurstöðu. Varpað er
fram tillögum og knúin fram
viðbrögð. Þeir sem síðar gera
persónulegan yfirmann tor-
tryggilegan með þessu eru
ómerkingar.
Stjórnskipunin á
hæsta sessi er víða
komin í ógöngur og
mun það enda illa}
Fáliðaðir í háum sessi
Það þurfti miklafyrirhöfn
margra til að fá
meirihlutann í
borgarstjórn til að
átta sig á að ekki
væri í lagi að láta
börn læra í Fossvogsskóla eins
og aðstæður væru orðnar þar.
Fyrst tók langan tíma að fá við-
urkenningu á því að eitthvað
væri að og þá var ráðist í fram-
kvæmdir. Þegar í ljós kom að
þær höfðu ekki dugað var reynt
að fela það, eða í það minnsta
tafið að upplýsa um það. Eftir
nokkurt þóf enn var svo gripið
til bráðabirgðaaðgerða og svo
hefur nú loks verið tilkynnt að
gera eigi við skólabyggingarnar
og að þangað til fari kennsla
fram annars staðar.
Allt hefði þetta getað gengið
svo miklu hraðar og betur ef
meirihlutinn hefði ekki þann
slæma ósið að hlusta ekki á
borgarbúa. Og á minnihlutann í
borgarstjórn hlustar hann enn
minna, fer raunar í þveröfuga
átt við það sem þaðan kemur sé
þess nokkur kostur.
Ekki hefur vantað að minni-
hlutinn í borgarstjórn, og for-
eldrar vitaskuld
einnig, hafi þrýst á
um aðgerðir vegna
myglunnar í Foss-
vogsskóla. Um það
bera til að mynda
vitni fundargerðir
skóla- og frístundaráðs, þar sem
bókanir og fyrirspurnir koma
fram en lítið og hægt brugðist
við. Þá má nefna að fyrir nær
þremur mánuðum skrifaði Val-
gerður Sigurðardóttir, borgar-
fulltrúi Sjálfstæðisflokksins og
fulltrúi í skóla- og frístundaráði,
grein í þetta blað þar sem hún
þrýsti á um svör og velti því upp
hvort borgin væri að hylma yfir
óþægilegt mál með því að birta
ekki fyrirliggjandi skýrslu um
það.
Það er fyrst nú sem gripið er
til aðgerða sem vonandi duga.
En eftir allar tafirnar og leyni-
makkið, þá vakna óneitanlega
spurningar um það hvernig
málum er komið í öðru húsnæði
borgarinnar. Er hægt að
treysta því að það sé í lagi? Er
hægt að treysta því að borgin
upplýsi ef svo er ekki? Nei, er
því miður svarið við þessum
spurningum.
Slæleg vinnubrögð
og leynimakk vegna
myglumála hafa
afleiðingar}
Traustið er farið
S
íðastliðinn þriðjudag tók ég sem
fulltrúi Flokks fólksins þátt í mál-
þingi Kjarahóps Öryrkjabandalags
Íslands sem bar titilinn „Heims-
met í skerðingum“. Þar kynnti
Stefán Ólafsson, prófessor og sérfræðingur
hjá Eflingu – stéttarfélagi, skýrsluna „Kjör
lífeyrisþega – Samspil almannatrygginga og
lífeyrissjóða í mótun tekna“ sem hann og
Stefán Andri Stefánsson hafa unnið um kjör
lífeyrisþega.
Flokkur fólksins hefur allt frá stofnun hans
fyrir fimm árum skorið upp herör gegn
skerðingum. Í stuttu máli sagt þá staðfestir
skýrslan það sem við höfum haldið fram allt
þetta kjörtímabil og gott betur, bæði í ræðum
á þingi og með greinaskrifum. Nú þegar í
þessari viku hef ég farið með efni skýrsl-
unnar í munnlegum fyrirspurnum til for-
sætisráðherra og félagsmálaráðherra.
Þar hef ég m.a. bent á að af hverjum 50.000 kr. við-
bótartekjum frá lífeyrissjóði fá lífeyrisþegar að jafnaði
um 13.370 kr. í sinn hlut en ríkið fær í skatta og skerð-
ingar samanlagt um 36.600 kr. Almennt hefur skatt-
byrði lífeyrisþega, ekki síst lágtekjulífeyrisþega, aukist
stórlega á tímabilinu 1990-1996, en þá var óskertur líf-
eyrir almannatrygginga skattfrjáls. Sambærileg upp-
hæð í dag ber um 50.000 kr. tekjuskatt á mánuði. Sú
skattbyrði ásamt lágu lífeyrishámarki hjá TR veldur
því að óskertur lífeyrir almannatrygginga dugar ekki
fyrir lágmarksframfærslukostnaði einhleyps lífeyris-
þega á höfuðborgarsvæðinu.
Skýrsluhöfundar leggja fram þá umbóta-
tillögu til að draga úr lágtekjuvanda meðal
lífeyrisþega og bæta virkni lífeyriskerfisins
að hækka frítekjumark gagnvart greiðslum
frá lífeyrissjóðum í 100.000 kr. á mánuði í
stað 25.000 kr. Flokkur fólksins hefur ein-
mitt lagt fram frumvarp þessa efnis en
ekkert kemur frá ríkisstjórninni. Þá ætti
uppreiknað frítekjumark atvinnutekna að
vera 250.000 kr. í dag, en ekki bara 109.000
kr.
En vandinn snýst ekki bara um skerð-
ingar á lífeyri vegna tekna. Við bætast
keðjuverkandi skerðingar ofan á hinar
fyrstu. Þær eru í barnabótakerfinu, í leigu-
bótakerfinu, í kerfinu um sérstakar húsa-
leigubætur og í félagsbótakerfinu.
Í þessu makalausa skerðingakerfi er fólk
hiklaust sent í fátækt við hungurmörk.
Dæmi eru um 80-100% skerðingar á sumri framfærslu
sem fólk á að reyna að lifa af. Skerðingarnar bæta
gráu ofan á svart og eru óviðunandi í ljósi þess að
óskertur lífeyrir almannatrygginga getur engan veg-
inn staðið undir framfærslukostnaði. Það vantar 70.000
kr. og allt upp í 140.000 kr. ef þeir verst settu, sem eru
með rúmlega 200.000 á mánuði eftir skatta, eru teknir
inn í.
Allt þetta og meira til er ekkert annað en ávísun á
óviðunandi sárafátækt í einu ríkasta landi heims.
Guðmundur
Ingi Kristins-
son
Pistill
Óviðunandi heimsmet í skerðingum
Höfundur er þingflokksformaður Flokks fólksins.
gudmundurk@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
S
íhækkandi hlutfall aldraðra
meðal landsmanna mun hafa
veruleg áhrif afkomu og hag
þjóðarinnar á næstu áratug-
um. Því er nú til að mynda spáð að út-
gjöld vegna heilbrigðismála muni
aukast verulega á næstu þremur ára-
tugum, eða sem nemur þremur pró-
sentustigum af vergri landsfram-
leiðslu, sé eingöngu horft til öldrunar
þjóðarinnar.
Í nýútkominni áætlun sem fjár-
mála- og efnahagsráðherra hefur birt
um langtímahorfur í efnahagsmálum
og opinberum fjármálum til ársins
2050, segir að öldrun þjóðarinnar og
snörp hækkun skulda af völdum
kórónuveirufaraldursins muni reyn-
ast áskoranir fyrir fjármál hins opin-
bera.
Dregur úr fólksfjölgun
Fjölmargir þættir hafa vitaskuld
áhrif á hvernig takast mun að við-
halda góðum lífskjörum eins og
fjallað er um í skýrslunni en mann-
fjöldaþróunin mun vega þungt. Draga
muni úr fólksfjölgun, hópur aldraðra
stækka og vinnufæru fólki fækkar
hlutfallslega.
Hér er sjónum beint að þeim
hlutum skýrslunnar þar sem fjallað
er um áhrif þess að þjóðin er að eld-
ast. Smám saman hægir á fjölgun
starfandi fólks og árið 2050 verður
fjölgunin orðin hverfandi. Bent er á
að líklega aukist atvinnuþátttaka
eldra fólks en aðgerða gæti verið þörf
til að tryggja áfram háa atvinnuþátt-
töku innflytjenda. Því er þó spáð að
hlutfall starfandi af mannfjöldanum
muni haldast nokkurn veginn óbreytt
til 2050 vegna mikillar fjölgunar
ungra innflytjenda og aukinnar
vinnumarkaðsþátttöku flestra aldurs-
hópa.
Fjórði hver 65 ára eða eldri
Um þessar mundir er sjöundi
hver landsmaður 65 ára og eldri en
árið 2050 verður fjórði hver lands-
maður á þeim aldri. Settar eru upp
sviðsmyndir í áætluninni þar sem
m.a. er gert ráð fyrir að framleiðslu-
geta þjóðarbúsins muni vaxa hægar
eftir því sem þjóðin eldist. Hún muni
vaxa að jafnaði um 2,5% á ári næsta
áratuginn en síðan hægi á þeim vexti
fram til 2050, fyrst og fremst vegna
öldrunar þjóðarinnar þar sem fjölgun
fólks á vinnumarkaði muni staðna.
„Framreikningarnir sýna að
þegar fram í sækir mun öldrun þjóð-
arinnar fela í sér auknar áskoranir í
opinberum fjármálum vegna aukins
kostnaðar í heilbrigðis- og velferðar-
málum. Að gefnum forsendum áætl-
unarinnar verður afkoma hins opin-
bera neikvæð allt til enda tímabils
langtímaáætlunarinnar,“ segir þar.
Aftur á móti er Ísland þó talið
betur en flestar þjóðir í stakk búið til
að mæta þeim áhrifum sem öldrun
þjóðarinnar mun hafa á opinber fjár-
mál, m.a. vegna styrks lífeyris-
sjóðakerfisins og mikillar atvinnu-
þátttöku.
Minni tekjuskattar en vægi
neysluskatta mun vaxa
Líkur eru einnig á að þegar þjóð-
in eldist þurfi að gera breytingar á
skattkerfinu og skattheimta muni
breytast. Skatttekjurnar færist að
einhverju leyti milli launa og neyslu
eins og það er orðað í skýrslunni.
Tekju- og launaskattar á borð við
tryggingagjald vaxa hægar en íbúa-
fjöldi þar sem hlutfallslega færri
verða á vinnumarkaði og neyslu-
mynstur ólíkra aldurshópa mun hafa
áhrif á tekjur af sköttum sem lagðir
eru á neyslu.
Í skýrslunni segir að stjórnvöld
gætu brugðist við þessu með breikk-
un skattstofna. Tryggja þurfi sann-
gjarna dreifingu skattbyrði milli ald-
urshópa og til álita gæti komið að
draga úr skattheimtu á laun og tekjur
og auka þess í stað vægi neysluskatta.
Öldrun þjóðarinnar
til 2050 stór áskorun
Heilbrigðisútgjöld ámann eftir aldurshópum
Þús. kr. á einstakling árið 2019
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
0-4 5-9 10-
14
15-
19
20-
24
25-
29
30-
34
35-
39
40-
44
45-
49
50-
54
55-
59
60-
64
65-
69
70-
74
75-
79
80-
84
85+
Aldursbil (ár):
Heimild: Fjármála- og efnahagsráðuneytið,
Skýrsla um langtímahorfur í efnahagsmálum
og opinberum fjármálum
Talið er að lífeyrissjóðakerfið
geri Ísland betur í stakk búið
að takast á við hækkandi
meðalaldur en mörg önnur
lönd en á undanförnum árum
hafa lífeyrissjóðir vaxið tölu-
vert hraðar en lands-
framleiðslan og talið er að
svo verði enn um sinn. Bent
er á í skýrslu fjármála- og
efnahagsráðherra að á næstu
áratugum muni þær stóru
kynslóðir sem nú spara mest,
sem er fólk á sextugsaldri,
fara á eftirlaun en þær yngri
kynslóðir sem taka við verða
sífellt minni. Útgreiðslur líf-
eyrissjóða til sjóðfélaga auk-
ist þá meira en inngreiðslur
iðgjalda.
„Eftir því sem þeirri þróun
vindur fram aukast út-
greiðslur lífeyrissjóða til sjóð-
félaga meira en inngreiðslur
iðgjalda,“ segir þar. Útlit er
fyrir samkvæmt framreikningi
fjármála- og efnahagsráðu-
neytisins að hreint ráðstöf-
unarfé lífeyrissjóðanna, þ.e.
innstreymi að frádregnu út-
streymi, sé um þessar mundir
að ná hámarki á föstu verð-
lagi.
Ráðstöfunar-
fé í hámarki
ÁHRIF LÍFEYRISKERFIS