Morgunblaðið - 01.06.2021, Qupperneq 14

P
ólitík snýst um að velja lausnir við
vandamálum. Vandinn er að við
vitum fyrirfram ekki hvaða lausnir
eru bestar. Það er því verkefni
stjórnmálanna, stjórnsýslu og póli-
tíkusa saman, að reyna að komast að því.
Hvernig það er gert má gróflega skipta í
tvenns konar stjórnmál hér á Íslandi.
Annars vegar eru stjórnmál þar sem allir
valmöguleikar eru skoðaðir, það er gerður fag-
legur samanburður og helstu álitamál vegin og
metin. Kostnaður og ábati hvers valmöguleika
er metinn og að lokum tekur pólitíkin við og
velur bestu lausnina. Hér þarf alltaf að hafa í
huga að það er ekkert sjálfsagt við að safna
saman hugmyndum að lausnum, gera á þeim
faglega greiningu eða velja svo úr bestu val-
möguleikunum. Það er alltaf ákveðin óná-
kvæmni og óvissa ásamt því að í pólitíkinni eru mismun-
andi þættir mismikilvægir. Sumir leggja kannski meiri
áherslu á lausnir sem koma til móts við fátækt á meðan
aðrir velja lausnir sem koma til móts við byggðar-
sjónarmið.
Hins vegar eru það stjórnmál sem eru byggð á geð-
þóttaákvörðunum. Slík stjórnmál spara tíma í val-
kostagreiningar því þær skipta ekki máli vegna þess að
sama hvað faglegt árangursmat segir þá trompa pólitískar
skoðanir allt.
Það ætti að vera öllum augljóst hvers konar stjórnmál
búa til betri lausnir fyrir alla en vandinn er að það er ekki
endilega auðvelt að greina þarna á milli. Geðþóttastjórn-
málin eru mjög góð í því að þykjast vera fag-
leg. Það gera þau til dæmis með því að gera
yfirborðskenndar greiningar með fyrirfram
gefinni niðurstöðu. Það eru pöntuð lögfræðiálit
sem útiloka betri lausnir, gert lítið úr öðrum
hugmyndum eða einfaldlega fullyrt að geð-
þóttalausnin sér best og eftiráskýringar búnar
til eftir þörfum.
Nýleg dæmi um geðþóttastjórnmál er til
dæmis Landsréttarmálið, þar sem það er vel
skjalfest að geðþótti dómsmálaráðherra réð
niðurstöðunni þrátt fyrir ráðleggingar um
annað. Annað dæmi eru niðurlagning Nýsköp-
unarmiðstöðvar. Sú ákvörðun var tekin áður
en búið var að ákveða hvað eða hvort eitthvað
annað þyrfti að koma í staðinn. Það eru fjöl-
mörg önnur dæmi um geðþóttastjórnmál á
undanförnum árum, eins og fjármálaáætlun
ríkisstjórnarinnar er til dæmis skýr vitnisburður um – þar
eru engar kostnaðar- og ábatagreiningar eins og kom
skýrt í ljós í síðustu viku þegar forstjóri Sjúkratrygginga
Íslands sagði það hreint og beint að þau hefðu ekki hug-
mynd um hvort 700 þúsund krónur á dag fyrir stofulækni
væri réttur kostnaður eða ekki.
Við eigum að krefjast þess að stjórnmálin geri betur. Að
þau séu innihaldsrík og fagleg en ekki yfirborðskennd og
ráðist af hugmyndafræðilegum geðþótta. Í dag ræður hins
vegar geðþóttinn og því vilja Píratar breyta af því að við
eigum öll skilið að stjórnvöld geri sitt besta.
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Tvenns konar stjórnmál
Höfundur er þingmaður Pírata. bjornlevi@althingi.is
14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1. JÚNÍ 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Breska rík-isútvarpiðBBC var til
umfjöllunar í
sunnudagsblaði
Morgunblaðsins,
þar sem sagt var frá
því hvernig ríkisfjölmiðillinn
hefði beitt Díönu prinsessu af
Wales svívirðilegum blekkingum
til þess að ná við hana sögufrægu
og afdrifaríku viðtali í frétta-
skýringarþættinum Panorama
árið 1995. Þar greindi hún frá
hjónabandserfiðleikum sínum og
Karls Bretaprins og ríkisarfa,
ætluðum samsærum gegn sér og
að eiginmaðurinn væri vanhæfur
til þess að taka við konungstign.
Í nýbirtri rannsóknarskýrslu
er dregið fram hvernig frétta-
maðurinn Martin Bashir mataði
prinsessuna á ósannindum og
falsaði gögn því til staðfestingar,
en þrátt fyrir að ritstjóri hans og
yfirmenn BBC hafi orðið þess
áskynja, þá kusu þeir að gera
ekkert í því.
Þvert á móti var Bashir aus-
inn lofi og verðlaunum, stöðu-
hækkunum og launum sem
hæfðu helstu stjörnu BBC. Hann
hélt síðar á vit frekari frama í
Bandaríkjunum, en eftir að ferill
þar fjaraði út var honum aftur
tekið fagnandi á BBC með vel
launaðri virðingarstöðu.
Ríkisútvarpið BBC tekur
sjálft sig afar hátíðlega og fyrstu
orðin í gildaskrá þess bera vott
um það: „BBC er grundvallað á
trausti. Við erum sjálfstæð, hlut-
laus og heiðarleg.“ Það er holur
hljómur í þeim orðum nú, traust-
ið mjög laskað, hlutleysi og heið-
arleiki ríkismiðilsins dreginn í
efa, en sjálfstæðið gerði að verk-
um að stofnunin stóð þétt saman
um vélráðin.
Panorama er þáttur sem helg-
aður er rannsóknarblaða-
mennsku, þar sem upplýsa á það
sem aðrir vilja ekki að fari hátt,
og raunar sá langlífasti þeirrar
gerðar í heiminum. Það er með
ólíkindum að fréttamaður hans
falsi gögn og spinni blekkingar-
vef til þess að veiða viðtal, viðtal
um efni sem varða æðstu stjórn
ríkisins. Og ekki nóg með það,
heldur hafa stjórnendur BBC
tekið þátt í yfirhylmingu og sam-
særi þagnarinnar um það í aldar-
fjórðung! Það bendir til þess að
sjálf stofnunin sé spillt þegar
lygin fær að grafa um sig með
þeim hætti.
Traust og trúverðugleiki eru
dýrustu djásn hvers fréttamið-
ils. Þar í felst fyllsti heiðarleiki í
fréttaöflun. Eða eins og sagði í
greininni: „Fréttamenn eiga að
vera þjónar sannleikans og þeir
mega ekki beita blekkingum til
þess að ná frétt eða viðtali. Enn
síður auðvitað eins og þarna
háttaði, þar sem blekkingarnar
voru til þess fallnar að hafa áhrif
á það sem viðmælandinn, Díana
prinsessa og möguleg framtíðar-
drottning landsins, hafði að
segja.“
Gleymum ekki Díönu heitinni,
sem þarna var í
kastljósinu. Öllum
var kunnugt um að
hún væri ber-
skjölduð, einangruð
og aðþrengd, en auk
þess glímdi hún við
bæði andleg og líkamleg veik-
indi. Engum blöðum er um það
að fletta að BBC notfærði sér
þær aðstæður til þess að ná við-
talinu, óháð manneskjunni og
siðferðinu. Það var vendilega
undirbúið og vendilega yfir það
hylmt.
Samt er það nú svo að ríkis-
miðillinn þreytist ekki á að
belgja sig út yfir eigin yfirburð-
um og háleitum hugsjónum með
mærðarfullum yfirlýsingum um
hlutleysið, heilagleikann og
handhöfn sannleikans. Ofan á
blekkingarnar og falsið bætist
því inngróin hræsni.
Það er ekki að undra þó að
synir Díönu prinsessu hafi báðir
stigið fram og fordæmt ríkismið-
ilinn BBC af fullum þunga. Þeir
telja að ríkisútvarpið hafi þar
gert atögu að konungdæminu,
unnið óbætanlegan skaða á
hjónabandi foreldra sinna og
Harry prins gekk svo langt að
rekja dauða móður sinnar til
þessa.
Breskur almenningur virðist
sama sinnis, sem og þeir stjórn-
málamenn sem tekið hafa til
máls um rannsóknarskýrsluna.
Orðspor ríkisútvarpsins er veru-
lega laskað og flestir á einu máli
um að það þarfnist gagngerra
umbóta, en eftir allt það sem á
undan er gengið sé ekki hægt að
treysta innanbúðarmönnum til
þeirra verka.
Við blasir að slík endurskipu-
lagning á gróinni og risavaxinni
stofnun eins og BBC verður ekki
hrist fram úr erminni. Og þar er
ein spurning sem leita þarf svara
við áður en nokkuð annað er
gert: Til hvers er ríkisútvarpið?
Sú spurning er raunar ekki ný
af nálinni og ekki bundin við
Bretland eitt. Fáir myndu and-
æfa því að BBC býr til mikið af
úrvalsefni en hins vegar myndi
fáum detta í hug að það sé eitt
um það lengur. Þá hefur ríkis-
útvarpið fyrir löngu glatað for-
skoti sínu í íþróttum og hið sama
á við um almennt skemmtiefni.
Um allt það má svo vel spyrja
þeirrar grundvallarspurningar,
hvort ríkið eigi yfirhöfuð að vas-
ast í því í skjóli skylduáskriftar.
Þá eru eftir fréttir og frétta-
skýringar. Líkt og rakið var að
ofan getur BBC ekki lengur
haldið því fram, að það sé nauð-
synlegt vegna þess að það búi yf-
ir þeim heiðarleika og áreiðan-
leika sem til þurfi í heimi
falsfrétta og undirmála. Stofn-
unin féll á prófinu, ekki síst
vegna sjálfbirgingsháttar starfs-
manna hennar og stjórnenda,
sem hvorki þurftu að standa eig-
endunum reikningsskil, fara að
grundvallarreglum frétta-
mennsku né hlíta siðareglunum
sem stofnunin sjálf setti sér.
Atburðir í Bretlandi
setja spurninguna
um ríkisútvarp enn
frekar á dagskrá}
Blekkingar BBC
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
L
iðskönnun stjórnmála-
flokka í aðdraganda þing-
kosninga heldur áfram, en
framboðsmál þeirra
skýrðust ögn um helgina og í fyrri
viku. Um sumt má þó segja að svörin
veki fleiri spurningar og næg spenna
eftir í uppstillingunni. Að ekki sé
minnst á fjörið þegar baráttan hefst
fyrir alvöru eftir verslunarmanna-
helgi. Þessa dagana er fjörið samt
mest hjá sjálfstæðismönnum, svona
ef undan er skilið dramað milli for-
manns og fyrrverandi formanns Við-
reisnar.
Akureyrarkjördæmi
Prófkjör sjálfstæðismanna í
Norðausturkjördæmi fór einhvern
veginn allt öðruvísi en málfunda-
félag Samherja beitti sér fyrir, en
þar hafði þingmaðurinn Njáll
Trausti Friðbertsson sigur, Berg-
lind Ósk Guðmundsdóttir hreppti 2.
sætið en Gauti Jóhannesson þurfti
að gera sér 3. sætið að góðu. Sem
hann svo gerði ekki, þar sem hann
hafði beðið um efsta sætið og ákvað
að taka ekki sæti á lista.
Það kann að gera Sjálfstæðis-
flokknum kosningabaráttuna erf-
iðari en ella, á Austurlandi a.m.k.,
þar sem Gauti er vinsæll maður.
Fráhvarf hans undirstrikar enn
frekar vægi Eyjafjarðar í kjördæm-
inu, mögulega um of fyrir sumra
smekk. Þetta er þó fráleitt aðeins
vandi sjálfstæðismanna, Framsókn-
arflokkur, Samfylking og Viðreisn
eru líka með tvo Akureyringa efsta í
kjördæminu.
Í ljósi þess að nauðsynlegt mun
reynast að gera breytingar á kjör-
dæmakerfinu á komandi kjör-
tímabili (Norðvesturkjördæmi þarf
en má ekki missa fleiri þingsæti), er
ekki fráleitt að upp komi hugmyndir
um frekari kjördæmabreytingar,
svo Eyfirðingar hirði ekki öll þing-
sæti Norðausturlands.
Prófkjör sjálfstæðismanna í
Suðurlandi var velheppnað og þátt-
taka ágæt, þó úrslitin hafi kannski
ekki komið verulega á óvart. Guðrún
Hafsteinsdóttir flaug í oddvitasætið
og Vilhjálmur Árnason fékk sann-
færandi kosningu í 2. sætið, en Ás-
mundur Friðriksson í 3. sæti. Með
þeim sigri má heita öruggt að konur
verði í efsta sæti sjálfstæðismanna í
a.m.k. tveimur kjördæmum, en vel
getur farið svo að kona verði einnig
efst í hinu þriðja.
Reykjavíkurkjördæmi
Sem fyrr er mesta spennan þó í
Reykjavík, þar sem 13 manns eru
um hituna. Þar berjast um efsta sæt-
ið ráðherrarnir Áslaug Arna Sigur-
björnsdóttir og Guðlaugur Þór Þórð-
arson og ógerningur að segja neitt
um hvernig það fer. Áslaug Arna er
talin hafa haft sigur í baráttunni á
félagsmiðlum, en á hinn bóginn er
hin rómaða kosningavél Guðlaugs
Þórs komin á yfirsnúning (hún er
sögð hringja út eftir gömlum flokks-
listum!). Ekki er þó aðeins hvatt til
þess að fólk kjósi utanríkisráðherr-
ann, eins og hann er vendilega
kynntur, því líka er mælt með að
kjósa Diljá Mist Einarsdóttur, að-
stoðarkonu hans í ráðuneytinu.
Varla verður minni spenna um
næstu sæti fyrir neðan, þar sem
Birgir Ármannsson, Brynjar Níels-
son, Friðjón R. Friðjónsson, Herdís
Anna Þorvaldsdóttir, Hildur Sverr-
isdóttir, Ingibjörg H. Sverrisdóttir,
Kjartan Magnússon og Sigríður Á.
Andersen keppa um þrjú sæti. Þeim
verður ekki öllum að ósk sinni.
Prófkjör og uppstilling,
framboð og eftirspurn
Alþingi Í þingsalnum eru 63 eftirsótt sæti og síðan aukastólar eftir þörf-
um, ef utanþingsráðherra ber að garði. Keppt verður um sætin í haust.
2021 ALÞINGISKOSNINGAR
Mjög er misjafnt hvernig fram-
boðin velja á lista sína. Hin
stærri og grónari hafa yfirleitt
einhverskonar prófkjör, þó þar
sé yfirleitt ekki valið nema í
efstu sæti, en svo er fyllt upp í
með ýmsum leiðum, þar sem
jafnan er leitast við að gefa
framboðslistunum fjölbreyti-
legt yfirbragð, sem höfðað geti
til sem flestra kjósenda.
Samfylkingin reyndi þó fyrir
sér með blandaðri aðferð í sum-
um kjördæmum, sem þóttist
gefast misvel, en gagnrýnendur
sögðu að þar hefði flokksfor-
ystan í reynd farið sínu fram.
Svipaðar kvartanir hafa heyrst
innan Viðreisnar, þar sem for-
maðurinn er sagður skipa á
lista eftir eigin höfði, þó form-
lega gerist það í uppstillingar-
nefndum. Gárungarnir segja hið
sama eiga sér stað innan Mið-
flokksins en þó með þeim mun
að þar efist enginn um dóm-
greind formannsins!
Misjafnar
aðferðir
FRAMBOÐSLISTAR