Fiskifréttir - 18.12.1987, Side 14

14
Siglingar á stríðsárunum
föstudagur 18. desember
Dettifoss í Hamborg áður en stríðið skall á.
skipsfélagi minn sem ekki lifði ár-
ásina kallaði, „þarna kom það“ og
andartaki síðar skall tundurskeyt-
ið á okkur með mikilli sprenginu.
Hann hefur væntanlega komið
auga á kjölfar tundurskeytisins en
þetta gerðist allt á ógnarstuttum
tíma og ógerningur var fyrir mann-
inn að koma skilaboðum til stýri-
manns eða vélstjóra þannig að þeir
gætu breytt stefnu skipsins. Kaf-
báturinn var það nálægt okkur
þegar hann lét skotið ríða af.
Happ að skipið var
lestað
Tundurskeytið lenti á okkur
bakborðsmegin og það var okkur
til happs að skipið var lestað.
Varningurinn í lestinni dró úr
krafti sprengingarinnar sem engu
að síður var mjög mikil. Það var
greinilegt að töluvert gat var kom-
ið á skipið því heilmikill varningur
flaut strax út um allan sjó. Ég var
alltaf á þeirri skoðum að eitt tund-
urskeyti gerði endanlega út um
skipið og alla sem á því voru, því
oft hafði ég séð stærri og meiri skip
springa í loft upp eftir að hafa orð-
ið fyrir tundurskeyti. En sem betur
fer hafði ég rangt fyrir mér hvað
þetta varðar og þakka lestuninni
að ekki fór verr.“
Hvað var skipið lengi að
sökkva?
„Það er alltaf erfitt að gera sér
grein fyrir tíma þegar svona stend-
ur á en Ólafur Tómasson 2. stýri-
maður var rétt búinn að líta á
klukkuna þegar þetta gerðist og
miðað við þann tíma sem hann gaf
upp var skipið ekki nema fimm til
sex mínútur að sökkva.
Margt gekk úr skorðum við
sprenginguna. Þilfarsplankar
gengu upp, stögin á framsiglunni
hrukku í sundur og loftnetið féll
niður. Skipið tók strax að halla
mikið á bakborða og síga niður að
framan. Vegna hallans var ógern-
ingur að koma stjórnborðsbátun-
um á flot. Því var hafist handa við
að ná á flot bátunum bakborðs-
megin en það gekk einnig illa. Þó
tókst að losa einn björgunarfleka,
annar hafði losnað við sprenging-
una og með naumindum tókst að
losa einn björgunarbát."
„Ég fór dýpra og dýpra“
Komust þið strax í bátana eða
lentuð þið í sjónum?
„Það lentu margir í sjónum og
sumir voru þar lengi áður en þeim
varbjargað. Þar seméghafði verið
á vakt var ég kappklæddur, var í
þykkri úlpu sem gerði mér erfitt
fyrir í sjónum. Ég stakk mér í sjó-
inn af skutnum og vegna þyngdar
úlpunnar ætlaði mér aldrei að tak-
ast að breyta stefnu minni í sjón-
um. Ég stefndi sífellt niður, fór
dýpra og dýpra áður en ég gat
hreyft hendurnar og sveigt upp á
yfirborðið. En það tókst og er ég
loksins gat fyllt lungun af lofti
hafði kraftur skipsskrúfunnar
kastað mér langt frá skipinu og
þurfti ég að halda mér lengi á sundi
áður en ég náði á björgunarfleka."
Hvað hugsa menn á svona stund-
um?
„Það er um lítið annað hægt að
hugsa en reyna að halda lífi. Ég átti
í miklum erfiðleikum með úlpuna
og reyndi hvað ég gat að klæða mig
úr henni. Úlpunni var haldið sam-
an með belti en beltissilgjan hafði
brotnað nokkru áður og batt ég því
beltið saman. Það var sama hvað
ég reyndi að leysa hnútinn, það
gekk ekki og virtist hann frekar
herðast en hitt. Þá ákvað ég að
hætta þeim tilraunum enda aldrei
að vita nema úlpan og klæðnaður
minn hafi haldið í mér lífinu í köld-
um sjónum, alla vega gert vistina
léttbærari. Margir þeirra sem
komust strax í bát eða á björgunar-
fleka voru mjög illa klæddir og því
fólki leið vægast sagt illa. Ég gafst
sem sagt upp við úlpuna og lagði
alla orku mína í að synda að næsta
björgunarfleka.
Og þar sem ég var í sjónum
fylgdist ég með Dettifossi hverfa í
djúpið. Það var undarleg sjón. Við
vorum nýbúnir að setja fánastöng
á skut skipsins og þar blakti ís-
lenski fáninn við hún og hann var
það síðasta sem hvarf í blautan sjó-
inn.“
Djúpsprengjum kastað
innan um skipbrotsmenn
Það voru skip í grenndinni þann-
ig að ykkur hefur verið bjargað
fljótlega úr sjónum eða er ekki svo?
„Það voru skip í grendinni, það
er rétt en okkur var samt sem áður
ekki bjargað strax. Þeim þótti
meiri fengur í að granda kafbátn-
um en að bjarga okkur.
Það var hrikaleg reynsla að
liggja í sjónum og sjá fylgdarskipin
sem voru vopnaðir togarar, koma
öslandi á móti okkur og kasta nið-
ur djúpsprengjum inn á milli skip-
brotsmannanna. Ég átti allt eins
von á því að þeir myndu sigla yfir
mig enda hafði ég heyrt sögur af
því, en sem betur fer kom ekki til
þess.“
Er ekki mikill þrýstingur sem
fylgir djúpsprengjunum? Þess eru
dæmi að hnoð hafi losnað í skipum
og þau orðið lek við það eitt að
djúpsprengju var varpað niður í
grennd þeirra og fiskar fljóta upp
dauðir eftir djúpsprengjur.
Hvernig leið þér í sjónum innan um
springandi djúpsprengjur?
„Jú þrýstingurinn var ógurlegur
Þríú olíuskío sorenad á 10 mínútum
— Magnús Þorsteinsson segir frá siglingum íslenskra skipa í skipalestum í stríðinu
13 menn fórust með skipinu er
það sökk en sjö mönnum tókst að
halda sér uppi á sundi og ná á
björgunarfleka sem losnað hafði af
skipinu og flaut uppi eftir að Hekla
var horfin í hafið. Mikill matar-
forði var á flekanum og kom það
sér vel því mennirnir sjö þurftu að
dvelja í tíu og hálfan sólarhring á
flekanum. Vatnsleysi plagaði skip-
brotsmennina, en vegna takmark-
aðs vatnsforða gripu þeir strax til
strangrar vatsskömmtunar og
bjargaði sú ákvörðun ugglaust lífi
þeirra sem á flekann komust. En
hver mannanna fékk einungis einn
desflítra vatns á sólarhring.
Aðeins var eftir vatn til tveggja
sólarhringa þegar breskt herskip
sá ljósmerki frá flekanum, aðfara-
nótt 10. júlí. Herskipið bjargaði
mönnunum sjö sem allir voru
þrekaðir eftir mannraunina. Einn
skipbrotsmannanna var það langt
leiddur að hann lést fimm dögum
eftir að herskipið bjargaði þeim af
flekanum.
Skjóta fyrst og spyrja
svo
Já, íslenskum kaupförum var
mikil hætta búin á hafinu á þessum
ófriðartímum en siglingarnar voru
nauðsynlegar bæði fyrir Islendinga
og bandamenn. Þótt skipin okkar
færu yfirleitt tóm eða lítið hlaðin
yfir hafið fluttu þau endrum og
sinnum matvæli, einkum fisk, til
Bretlands og heim fluttu þau nán-
ast allar nauðsynjar, smíðavið,
korn, matvæli og bíla frá Banda-
ríkjunum.
Einskipa gátu kaupskipin okkar
tæpast verið í siglingum, afdrif
Heklu undirstrikuðu það. íslensku
skipin voru reyndar ekki feitur biti
fyrir Þjóðverja en á stríðstímum
þykir betra að skjóta áður en vissa
er fengin hvort um óvin sé að ræða
eða ekki því bandamenn, rétt eins
og Þjóðverjar áttu það til að dul-
búa djúpsprengjubúin kafbátaleit-
arskip sín sem saklausa togara eða
kaupskip hlutlausra þjóða.
Það varð því úr að bandamenn
ákváðu að veita íslenskum skipum
vernd yfir hafið. Alla jafna var
siglt í tveimur áföngum. Hinn fyrri
var til Bretlands, yfirleitt til Skot-
lands, þar sem slegist var í för með
stærri skipalest yfir til Bandaríkj-
anna.
Þann 27. júní 1941 lagði flutningaskipið Hekla frá Reykjavík og
var leiðinni heitið vestur um haf en til Bandaríkjanna átti að
sækja mat og aðrar nauðsynjar. Ferðin gekk vel fyrstu tvo dagana
en á þriðja degi, 29. júní um klukkan 15.00 hafði þýskur kafbáta-
foringi Heklu í miði sínu og skaut hann tundurskeyti að skipinu.
Skeytið tætti kjöl Heklu í sundur að framanverðu og alveg aftur
að vélarrúmi. Mikill sjór komst í skipið, það stakkst á stefnið og á
tveimur mínútum hvarf það í haflð.
Breskir sjóliðar við loftvarnarbyssu á skipi sínu, sem var eitt verndar-
skipa stórra skipalestar.