Rit Landbúnaðardeildar : B-flokkur - 01.10.1954, Blaðsíða 8

6
við að skýra, hverjar séu orsakir þess, að plöntur bíði tjón af völdum
frostsins og margar tilgátur komið fram. Hefur þó engin ein þeirra
getað gefið fullnægjandi skýringu á þessu fyrirbrigði, enda líklegt, að
um fleiri atriði geti verið að ræða í senn.
Eftirfarandi tilgátur virðast vera hinar líklegustu:
I. ísmyndun utan fruma.
Þegar hitastigið lækkar hægt og hægt niður fyrir frostmark, fara
að myndast kristallar í vatni því, sem liggur milli frumanna í vefjum
plöntunnar, en það vatn inniheldur ekki bein sölt eða sykur í upplausn.
Iskristallar þessir stækka smám saraan og draga til sin vatn úr frumu-
safanum út í genuin frymishimnuna. Við það skreppur frymið saman
og losnar frá frumuveggnum. Þetta getur valdið eyðileggingu frymisins
á tvennan hátt fyrir óbeina orsök frostsins:
a. Við afvötnun (dehijdration) frymisins, þannig að vatn, sem var í
bundnu ástandi í fryminu, hverfur smátt og smátt úr því út i
millirúm frumanna. Þegar vissu marki er náð, hleýpur (coagulates)
frymið og getur ekki náð sinni fyrri lögun aftur.
b. Við mekanisk áhrif, sem eru þess eðlis, að frymið þolir ekki vatns-
tapið og' verður að lokum svo stökkt, að það brotnar auðveldlega.
Plöntur eru mismunandi næmar fyrir þessum óbeinu áhrifum frosts-
ins, vatnstapinu. Hefur úrval náttúrunnar í köldum löndum fremur
beinzt í þá átt að gera þær hæfari til þess að verjast vatnstapinu og þola
það frekar en þola afleiðingarnar af því að gegnfrjósa. Eru helztu
varnir jurtanna þannig gott eðlisásland frymisins, svo að það eyðileggist
síður við afvötnun og sá eiginleiki frumunnar, er dregur úr rýrnun
hennar og minnkar hættuna á því, að frumuhimnan verði stökk og rifni,
en þar kemur til greina eðlisástand frumunnar, svo sem sterk saltupp-
lausn frumusafans, há hundraðstala bundins vatns og mikið þurrefnis-
magn, sylcurinnihald og fita. Allt það, er eflir þessa eiginleika frum-
unnar, verður til þess að auka viðnámsþrótt plöntunnar, þannig að hún
verður aðeins fyrir skaðvænlegri rýrnun við miklu lægra hitastig en
veikbyggð planta.
II. ísmyndun innan fruma.
Þegar liitastig umhverfisins fellur mjög ört niður fyrir 0°C. og frost-
mark frumusafans getur ekki lækkað að sama skapi vegna of mikils
vatnsinnihalds, hlýtur safinn að frjósa.
Þeir stuðlar, sem hér eru virkastir, eru hraðinn á hitabreytingunni
og hve ört vatnið nær að yfirgefa frumusafann.
Þegar frumusafinn hefur frosið, er plöntunni miklu hættara við
dauða en við ísmyndun utan frumu, sem orsakazt hefur af hægu frosti.
Nú myndast ískristallarnir í sjálfu fryminu og rífa það í sundur og eyði-
leggja byggingu þess. Harðgerðar jurtir geta þó þolað talsvert af slíkri