Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2002, Qupperneq 48

Múlaþing
Héraði. í Landnámu segir að Herjólfur hafi
numið „Heydalalönd“ og því mætti giska á
að hann hafi búið á hinu fornfræga höfuð-
bóli Heydölum. Nærri liggur að tengja megi
Heydali við þríhyrningakerfið, því fjar-
lægðir í bæði Skrúð og Hólma eru rúmar
tvær staðallengdir. Þannig gætu þessir
staðir hafa átt að mynda jafnhliða þríhyrn-
ing af staðlaðri stærð, en óvissu veldur að
ijarlægðirnar eru rúmum kílómetra of stórar
og er það mesta frávikið í öllu kerfinu.
Innst í landnámi Skjöldólfs eru Skjöld-
ólfsstaðir og þar gæti hann hugsanlega hafa
búið. Niður undan bænum er Skjöldólfs-
staðanes, afmarkað af Fagradalsá og Breið-
dalsá, og er líklega sama árnesið sem nefnt
er í landnámslýsingunni og kallað Skjöld-
ólfsnes. A meðfylgjandi korti mótar fyrir
útlínum þess í landnámsmörkunum. 1 forn-
ritunum má fmna vísbendingar um frjó-
semisdýrkun tengda árnesum. Ekki verður
farið hér nánar út í þá sálma, en bent á að
framlenging á línunni frá Skrúði í Heydali
liggur um nesið, og gæti það hafa haft áhrif
á bústaðarval landnámsmannsins. Fram-
lenging á sörnu línu suðvestur í Beruijörð
liggur nærri bænum Skála, en landnáms-
maðurinn Þjóðrekur átti að hafa búið þar í
þrjá vetur. Fjarlægðin milli Heydala og
Skála er mjög nærri staðallengd. Þessi atriði
styrkja hugmyndina um línu frá Skrúði um
Heydali, og kalla mætti hana Heydalalínu.
Hugsanlega gæti Heydalalínan veitt vís-
bendingu um bústaði landnámsmanna í
Stöðvarfírði og Fáskrúðsfirði, en ekki fæ ég
séð að hún liggi um líkleg bæjarstæði. Það
mætti einnig hugsa sér að þeim hafi verið
haldið frá línunni og höfðinginn í Hey-
dölum hafi viljað hafa hana ótruflaða og
milliliðalausa til sín frá aðalstöðinni, ef svo
mætti kalla Skrúð, en vera sjálfur miðlari út
frá sinni staðbundnu miðju. Þarna gæti
verið um ákveðna valdastöðu að ræða.
Hér má til gamans bæta við vanga-
veltum um frásögnina um landnám Þór-
hadds í Stöðvarfirði, sem er nokkuð sérstök
því sagt er frá trúmálum hans. Hann hafði
verið hofgoði í Þrándheimi og hafði með
sér „hofmoldina og súlurnar“ og „lagði
Mærina-helgi á allan ljörðinn og lét engu
tortíma þar nema kvikfé heimilu.“ Hann
virðist samkvæmt þessu hafa verið sér-
stakur trú- og hugsjónamaður, og líkast til
hefði hann viljað hafa landmælingakerfi líkt
því sem hér hefur verið lýst. Það er íhugun-
arvert að Súlur heitir fjall út firðinum að
sunnan og í því má greina þrískiptingu, eins
og sjá má á myndinni á næstu síðu. Þar sem
landnámslýsingin nefnir súlur, gæti hugsan-
lega verið um dulda vísun á Súlurnar að
ræða sem hafi verið heilagt ijall. Það mætti
hugsa sér að Þórhaddur hafi að einhverju
marki haft sérstakt kerfi þar sem Súlumar
gegndu hlutverki þrídranga, og „Mærina-
helgi“ vísi til norsku fyrirmyndarinnar,
hugsanlega kennda við héraðið Mæri.
Landnám á Héraði
Nú skal þess freistað að framlengja
kerfíð inn á Fljótsdalshérað, sem er að baki
ijarðaijöllunum. Þar koma við sögu bræð-
urnir Brynjólfur og Ævar, en þriðji bróðir-
inn var Herjólfur í Breiðdalsvík. Þeir bræð-
ur voru synir Þorgeirs Vestarssonar sem er
sagður „maður göfugur“. Þetta er mikilvægt
atriði, þar sem rannsóknin í Húnaþingi sýndi
fylgni milli þess að landnámsmenn voru
sagðir vel ættaðir og að þeir sátu helstu staði
mælikerfisins. Heijólfur bjó að líkindum í
Heydölum, eins og fyrr segir, og gæti hafa
tengst kerfmu í ijörðunum með línum til
Hólma og Skrúðs, þótt mæling sú mætti vera
nákvæmari. I Landnámu segir að Brynjólfur
hafi komið fyrst í Eskiijörð en Ævar í Reyðar-
ijörð, svo þama koma fram viss tengsl við
firðina. Brynjólfur virðist hafa verið fyrir
46