Heilsuvernd - 01.05.1982, Blaðsíða 27

Ársæll Jónsson, læknir:
Trefjaefni
Hvað eru trefjaefni?
Trefjaefni er annað nafn á
stoðvef jurtaríkisins. Stoðvefur-
inn er nokkurs konar beinagrind
jurtarinnar, sem ber uppi vaxtar-
lag hennar hvort sem eru stöngl-
ar, blöð, fræ, ávextir, rætur eða
sprotar. Trefjaefni eru þannig í
flestum matvælum, er koma úr
jurtaríkinu.
Trefjaefni úr kornmat (klíð) er
mjög nauðsynlegt til þess að
þarmur mannsins geti starfað á
eðlilegan hátt, enda hefur klíð
verið hluti af daglegri fæðu
mannsins um þúsundir ára. Klíð
framkallar mýkri og meiri hœgð-
ir hjá manninum en trefjaefni úr
ávöxtum og grænmeti. Klíð
finnst í 100% heilhveiti og einnig
í því pakkamjöli, sem auglýsir
það sérstaklega. Á ensku heitir
það ,,bran“ og það er merkt
utan á pakkanum, ef því hefur
verið bætt við pakkamjölið.
Klíð er að mestu leyti ómeltan-
legt og er þessvegna litill orku-
gjafi. Þrátt fyrir það, þá er klíð-
ið nauðsynlegt til þess að þarm-
arnir geti starfað á eðlilegan hátt
og er þannig til mikils gagns fyrir
allan líkamann. Trefjaefnin
auka á magn hægðanna, gera
þær mjúkar svo að líkaminn á
auðvelt með að losa sig við þær.
Auk þess eykur klíðið á tæming-
arhraða úrgangsefnanna gegnum
þarminn og þannig getur lík-
aminn losað sig við skaðleg efni
á fljótlegri og auðveldari hátt.
Mölunartækni nútímans fjar-
lægir allt klíð úr hveitinu þannig
að hin mjúku ,,fransbrauð“ og
mörg hinna svokölluðu heil-
hveitibrauða, innihalda ekkert
klíð. Hvít hrísgrjön eða poleruð
eru svo kölluð eftir að búið er að
fjarlægja frá þeim klíðið og víta-
mínið.
Sykur, brúnn eða hvítur, inni-
heldur ekkert klíð eða trefjaefni.
Munið að tefjaefnin eru ekki
óþörf efni, sem kasta á í burtu
eins og fólk hefur haldið, — þau
eru þvert á móti mikilvægur
hluti matar okkar og bráðnauð-
synleg til þess, að meltingarstarf-
semi líkama okkar gerist á eðli-
legan hátt.
Hvað eru kolvetni?
Kolvetni eru bæði ódýrasta og
jafnframt mikilvægasta orkulind
okkar. í ávöxtum finnast kol-
vetni i formi auðleystra sykra,
sem meltast fljótt og vel. Orku-
forðabúr jurtanna er fyrst og
fremst mjölvinn, sem er flókið
efnasamband sett saman úr sykr-
um og sykrungum, sem tengjast
saman. Mjölvinn er ekki sætur á
bragðið, en til þess að nýta hann
þurfa meltingarfæri mannsins að
kljúfa hann niður í sykra. Hveiti
og kartöflur eru dæmi um
mjölvaríkan mat. Það heitir að
neyta upprunalegra eða náttúr-
legra kolvetna, þegar jurtirnar
eða ávextirnir eru borðaðir eins
og þeir koma fyrir, soðnir eða ó-
soðnir, vegna þess, að í því formi
eru sykrarnir og mjölvinn sam-
anofið trefjaefnunum á eðlilegan
hátt. Það þarf að tyggja náttúr-
leg kolvetni og þau auka á saðn-
ingskennd vegna þess, að þau
innihalda trefjaefni, sem metta
magann.
Sykur, hvítt hveiti og poleruð
hrísgrjón, eru algengustu teg-
undir unninna kolvetna.
Hvers vegna eru unnin
kolvetni óholl?
Aðalástæðan er sú, að þessi
efni eru svo nýkomin í þróunar-
sögu mannsins, að líkami hans
hefur ekki haft nægan tíma til
þess að aðlagast þeim. Þessi efni
breiddust út með véltækninni og
hvar sem þeirra er neytt, hafa
menningarsjúkdómarnir orðið
algengir, eins og lýst er hér að
framan.
Unnin kolvetni eru svo saman-
þjöppuð orkulind, að saðnings-
kennd mannsins skynjar þau
ekki til fulls. Þetta er sennilega
höfuðorsök þess, hve offita er
algeng hjá tæknimenningarþjóð-
um. 100% heilhveitibrauð er
saðsamt og gefur, a.m.k. 7%
færri kaloriur en jafnþyngd af
hvítu eða lituðu brauði.
Það er i reyndinni mögulegt að
leggja af með því að borða heil-
hveitibrauð og kartöflur. Hvor-
tveggja innihalda mikið af
trefjaefnum, veita góða maga-
fylli og seðja þannig matarlyst-
ina fljótt og vel. Ef þú borðar
nóg af heilhveitibrauði og kart-
öflum þá hefur þú ekki pláí
fyrir fæðu, sem fitar enn meir.
Þetta hefur komið fram í nýleg-
um rannsóknum.
Hvernig má forðast fín-
unnin kolvetni?
Aðalráðleggingar í þessu sam-
HEILSUVERND 25