Heilsuvernd - 01.05.1982, Blaðsíða 30

Fróðleikskorn um helstu
r
matjurtir okkar Islendinga
Rauðkál
hefir mjög góð áhrif á kirtla-
starfsemi líkamans. Fjörefni A,
B og E.
Gulrófur
eru bæði ljúffengar og hollar.
Þær eru harðgerar og geta staðið
langt fram á haust. Vaxa mest er
fer að skyggja.
Kálið er veigamikill C-fjör-
efnisgjafi, sem vissuelga er of
lítið notaður, bæði til mann- og
skepnueldis.
Gera þyrfti tilraunir með
geymslu á því og öðru káli.
Væri ekki hægt að geyma það
vel fergt í kassa eða tunnu? í
sýru má sjálfsagt geyma það, sé
rétt að farið.
Kartöflur.
Kartaflan er upprunnin í Suð-
ur-Ameríku. Og enn í dag vex
hún villt í hálendi Ecuador og
Peru. Til Evrópu fluttist hún
með Spánverjum á 16. öld, jafn-
vel ekki öllu síðar en 1535 að
talið er.
Hér á landi munu kartöflur
fyrst hafa verið ræktaðar að
Bessastöðum 1758 hjá Hastfer
baróni, en séra Björn Halldórs-
son í Sauðlauksdal hélt þeirri
ræktun áfram og mun af flestum
vera talinn frumkvöðull kart-
öfluræktunar hér. Var hann
mikill áhugamaður um garðrækt
og frægar eru framkvæmdir
hans í Sauðlauksdal á því sviði.
En hann hófst þegar handa um
þær, er hann fluttist þangað
1752.
Allir vita, að kartöflur eru í
senn einhver ágætasta og ódýr-
asta fæða, sem völ er á.
Tilraunir hafa verið gerðar
með kartöflufæði. Sanna þær,
að kartaflan tekur flestu fram
um hollustu- og næringargildi.
Rúmsins vegna verður hér aðeins
skýrt frá einni slíkri tilraun, sem
Irving Fischer, prófessor við
Yale háskólann í Bandaríkjun-
um fékk að gera á 100 föngum,
sem þjáðust af ýmsum sjúkdóm-
um, eins og gengur og gerist.
í 6 mánuði voru þeir eingöngu
nærðir á soðnum kartöflum og
fersku vatni. Tilraunatímann
unnu þeir að gatnagerð og oft í
miklum kulda og vætu, en
enginn þeirra kvefaðist, hinum
sjúku hafði batnað, og allir voru
vel á sig komnir við lok tilraun-
arinnar.
Ágæti kartöflunnar og kart-
öflusoðsins gegn gigt þekkja
margir. Og hráar kartöflur eru
taldar mikilvæg vörn gegn tann-
skemmdum.
Mörgum finnst hra kartafla
bragðslæm. En sneiði maður
kartöflu ofan á brauð með öðru
áleggi, líður ekki á löngu, þar til
maður getur með bestu lyst
nagað þær eins og epli.
Venja ætti hvert barn á hráar
kartöflur. Og við, sem slitið höf-
um barnsskónum, ættum einnig
að neyta, þótt ekki væri nema
einnar hrárrar kartöflu daglega.
Kartaflna ber að neyta með
hýðinu, sé það ekki sýkt. í hýð-
inu og undir því eru mikilvæg
næringarefni.
Soð af kartöflum og grænmeti
ber alltaf að nota. Margir hafa á
síðustu árum horfið að gufusuðu
og þurrsuðu, þar eð þannig soð-
in heldur fæðan betur bragð-
gæðum og næringarefnum.
Hreðkur (radísur)
eru ættaðar austan úr Asíu. Og
það er ekki fyrr en á 16. öld ða
getið er um hreðkuræktun.
Hreðkan er auðug af jarðefn-
um. Talið er að hún virki sér-
staklega á gall og lifur og vinni
gegn steinmyndunum.
Hreðkur er mjög auðvelt að
rækta.
Hreðkublöðin, sem margir
henda, hafa 5 sinnum meira c-
fjörefnismagn en sjálf hreðkan
eða rótin.
Spínat
er upprunnið austur í Asíu. Spín-
at er auðugt að fjörefnum og
jarðefnum, sérstaklega járni.
Spínat er bæði blóðhreinsandi
og blóðaukandi, hefir örvandi
áhrif á efnaskipti likamans og
talið mikilvægt börnum til
vaxtar og þroska.
Tómatar.
Meðal ýmsra þjóðflokka í
Suð-Austurlöndum eru tómatar
aðalfæða, borðaðir hráir með
lauk, enda eru þeir góðir þannig.
Tómatinn er talinn næring sér-
staklega góð blóði og taugum.
Sumir telja hann góðan við
nýrnasteinum.
28 HEILSUVERND