Syrpa - 01.02.1947, Blaðsíða 22

Jómfrú Gytha Howitz
Árið 1845 kom út bók í Danmörku með þesssu nafni.
tJtgefandinn, séra Jörgen Victor Bloch, var tengdasonur
söguhetjunnar. Hann setti söguna saman eftir rituðum
endurminningum og munnlegri frásögn tengdamóður sinn-
ar, frú Gythu Thorlacius (f. Howitz, hinn 20. maí 1782).
Hún fór ekki að skrifa upp minningar sínar fyrr enn tutt-
ugu árum eftir að hún fluttist alfarin frá Islandi, og kann
því margt að hafa fallið úr. En frásögnin öll ber vott um
svo frábært minni, alúð og samviskusemi, að hún verð-
ur að teljast merk heimild um lifnaðarhátttu á Islandi
um þessar mundir. Sagan gerist á hinum miklu þrenginga-
timum Dana, er land þeirra var skotspónn stórveldanna
í Napóleonsstyrjöldinni, og er hin ævintýralega lýsing frú
Gythu á ferðalagi fjölskyldunnar til Danmerkur fróðleg
til samanburðar við þann styrjaldartíma, sem nú er ný-
afstaðinn. — Árið 1930 gaf útgáfufélagið Levin & Munks-
gaard i Kaupmannnahöfn bókina út að nýju, með nákvæm-
um skýringum og formála Haraldar Prytz, málflutnings-
manns. Mun hún verða birt hér öll í blaðinu, en skýringun-
um sleppt. Vonandi er að lesendur hafi ánægju af lestri
þessum, því sagan er atburðarík og skemmtileg frá upp-
hafi til enda.
Saga þessi hefst á því herrans ári 1801, sem
var viðburðaríkt fyrir Danmörku eins og allir
vita.
Ungur lögfræðingur af góðu, íslenzku bergi
brotinn, Theodór Thorlacius að nafni, hafði sótt
um og fengið sýslumannsembætti á Islandi. Hann
gerði þetta að ósk föður síns, sem um margra
ára skeið var embættismaður í Kaupmannahöfn,
en elskaði og dáði ættjörðina köldu, þrátt fyrir
hina löngu útivist. Snemma á árinu hafði Thorla-
cius yngri gengið að eiga ungfrú Gythu Howitz
frá Amager, sem enn er lesendunum ókunnug, en
þar sem það eru endurminningar hennar, sem hér
verða skráðar, vona ég að þið kynnist henni bæði
fljótt og vel.
Áður en hún komst í kynni við mannsefni
sitt, hafði hún ekkert sérstaklega verið að brjóta
heilann um Island, en nú tók hún að búa sig und-
ir það með brennandi áhuga og dirfsku æskunn-
ar að flytja til þessarar ókunnu eyjar, langt úti
í fjarskanum. Sjálfsagt hefir tengdafaðir hennar
brugðið upp fyrir henni bjartri mynd af landinu,
en ekki hefir henni þó getað dulizt, að hún átti
í vændum mikla og marga erfiðleika og þrautir.
Það hafði verið ákveðið, að skipið, sem átti að
flytja þau til Islands, legði af stað í marzmánuði.
En stjórnmálaatburðirnir, sem áttu eftir að sýna
þáð svo greinilega hinn 2. apríl, að særinn er enn
„hin forna danska frægðarleið“,
urðu til þess að tefja ferðina, svo þau fengu að
dvelja í Danmörku í nokkra mánuði í viðbót*).
Hinn 24. dag júlímánaðar 1801 lagði skipið
loks af stað, og ungu hjónin horfðu hnuggin á
turna höfuðborgarinnar hverfa bak við öldurnar.
Á höfn Helsingjaeyrar lagðist skipið við
akkeri, svo ferðafólkið gat enn notið ánægjunn-
ar af nokkurra stunda dvöl á danskri grund með
ættingjum og vinum. En brátt kom að því, að
þau urðu að fara um borð aftur, og sama kvöldið
sigldu þau út sundið fagra í ofsarigningu, þrum-
um og eldingum.
Ferðin gekk slysalaust, og ekkert bar sögulegt
að höndum. Frú Thorlacius lýsir skipstjóranum
þannig, að hann hafi verið ruddalegur og geð-
vondur harðstjóri. Segir hún, að aðeins einn far-
þeganna hafi getað komið sér í mjúkinn hjá hon-
um, og þessa sérstöðu sína hafi hann notað til
þess að koma af stað úlfúð og óánægju meðal far-
þeganna. (Þetta var fyrrverandi embættismaður,
nýsloppinn úr hegningarhúsi). En samt varð nú
þetta til að skapa dálitla tilbreytingu á þessari
*) Þann dag réðist brezki flotinn á dönsk herskip við
strendur landsins, og vörðust Danir vasklega.
12
S Y R P A