Syrpa - 01.02.1947, Blaðsíða 16

á eftir skammstöfunum í þessu mælikerfi (m, 1,
g, sm, mm, km, dl, hl, kg o. s. frv.).
Að soga, ryksoga.
Ryksugur eru miklir þarfagripir, bæði til þrifn-
aðarauka og tímasparnaðar. Notkun þeirra fer æ
í vöxt, og æskilegt er, að slíkur gripur verði inn-
an skamms til á hverju heimili.
Nafnið ryksuga er gott, táknar vel, til hvers
hluturinn er ætlaður, og er þægilegt í beygingu.
Hins vegar tíðkast nú mikið sögnin að ryksuga.
Hún minnir helzt á, hvernig börn og brezkar
þjóðir mynda sagnir. Ég hef miklar mætur á
hvorum tveggja, en krefst þess þó, að sögnin
hverfi úr tali þeirra Islendinga, sem komnir eru
til vits og ára. — Nafnorðið -suga er leitt af sögn-
inni að sjúga (saug •—- sugum — sogið) eins og
fluga af fljúga. Nafnið ryksuga merkir því á-
hald, er sýgur (sogar) ryk. Orðstofninn í andlagi
sagnarinnar (sjúga (soga) ryk) verður fyrri sam-
setningarliður nafnorðsins, eins og í orðunum verk-
taki, landnám, gullgrafari, iðnnemi, steinkast o.
fl. (sbr. taka verk, nema land, grafa gull, nema iðn,
kasta steini). Hins vegar er veika sögnin að suga
alveg ranglega mynduð, hún á að heita — og heitir
— að soga. Vel má mynda samsetta sögn með
nafnorðsstofn (upphaflega andlags) að fyrra lið (t.
d. húðstýkja, hamfletta, handjárna, gerilsneyða),
en fremur eru slíkar sagnir fátíðar í ísl. og flestar
ungar. Því liggur ekki fjarri að segja að ryksjúga
um notkun ryksugu, enda mun sú sögn eitthvað not
uð. Sögnin að soga finnst mér þó af mörgum ástæð-
um eiga betur við, og mætti þá tala um að ryk-
soga (ábreiður, sessur, bólstruð húsgögn o. s. frv.).
Fremur kann ég þó illa við nafnorðsstofninn fram-
an við sögnina og legg því til, að hún verði not-
uð ósamsett (að soga), ef engum misskilningi get-
ur valdið. En hér koma bezt í ljós yfirburðir sagn-
arinnar að ryksoga fram yfir ryksjúga; þá fyrri
má stytta, án þess að misskilningur eða leiðindi
hljótist af, en hina ekki.
Niðurstaða mín er því þessi: Sögnin að ryksuga
er fyrir neðan allar hellur; sögnin að ryksjúga
er ekki beinlínis röng, en óviðfelldin á ýmsa lund.
Sögnin að ryksoga er góð, en einkum mæli ég
þó með því að stytta hana í soga, þegar þess er
kostur. Dæmi: Ég soga (ryksoga) ábreiðurnar,
(teppin) og sessurnar daglega. — Ég er búinn að
soga (ryksoga) alla stólana og sófann.
Stc
SUMARMORGUNN
Titra í fangi liljur lands
ljóss á bárum snöggum,
glitrar vangi gróandans
gleðitára döggum.
H AU STVÍSUR
Ryljir hrista bera kvisti,
breytt er vistin, fennt í skjól,
hauður fryst í húmi gistir,
hopar af yztu mörkum sól.
Bölspá rætist, bylur kætist,
bjarga fætur hrönnin slær,
ljóss ei gætir langar nætur,
lífið grætur, dauðinn hlær.
ROSI
Skjanna göldum hafmey hlær,
himinn köldu lofar,
hranna földum sveiflar sær
sólar tjöldum ofar.
ELLIMÖRK
Hærurnar varla hylja nú skalla,
hrukkurnar færast um enni og vanga,
það hriktir í liðum sem hálfbrunnum viðum,
heilsan og kraptarnir úr sér ganga;
en skapið og hugurinn halda sínu,
ég hjari nú rétt svona’ að gamni mínu.
Hjálmar Gíslason.