Syrpa - 01.05.1949, Blaðsíða 9

BJÖRN SIGFÚSSON :
KVEÐSKAPUR
XII. grein um kveðskap
STEFÁN GUÐMUNDSSON - St. G. St. -
Sextán ára piltur fyrir norðan gerði hring-
hendu upp úr mansöng Víglundarsögu til Ketil-
ríðar:
Brýni kænu í brim og vind,
bylgjan græn þó vatni um hlíðar,
ef úr sænum yddir tind
yfir bænum Ketilríðar.
Stefán Guðmundsson hét hann, vinnupiltur í
Mjóadal upp frá Bárðardal. Þar eru auðnir einar
nú og sandrok, því að langt er síðan. Þetta gerðist
1869, seint á dögum Bólu-Hjálmars og áður en
út komu ljóðabækur Jóns Thoroddsens og Kristj-
áns Jónssonar fyrsta sinni. Hallæri var nýgengið
yfir norðan lands, og fátækt bannaði Stefáni
skólavist, sem liann þráði. Hagmælskan, sem
hann iðkaði í fásinninu, var útrásarleið fyrir af-
burðagáfur, en framan af kvað hann rugl, sem
hann vildi ekki varðveita síðar. Þarna er þó vísa
geymd með þróttugri fegurð og sjóróðragleði
Stefáns úr Skagafirði.
Næst hittum við Stefán Guðmundsson í ann-
arri heimsálfu, Vesturheimi, þrítugan að aldri og
bundinn við öreigastrit, sem kæfir niður skáld-
gáfu hans. „Við verkalok“ eitt kvöldið kvað liann
samt ljóð, sem hefst þannig:
Er sólskins hlíðar sveipast aftanskugga
um'sumarkvöld
og máninn hengir hátt í greinar trjánna
sinn hálfa skjöld,
en kveldkul andsvalt aftur kæla tekur
mitt enni sveitt
og eftir dagsverk friðnum nætur fagnar
hvert fjörmagn þreytt —
Friður vinnugleðinnar og þreytunnar streymir
frá kvæðinu öllu, og í lokin óskar Stefán að
kveðja seinast heiminn með eins klökkum brag
og þessum ,,og hvað sem kaupið veröld kann að
virða, / sem vann ég til“.
Atta árum síðar varð Stefán, sem nú kallaði sig
Stephan af þægð við ameríska bréfbera, jafngam.
all og Jónas Hallgrímsson var við dauða sinn og
hafði enn eigi kveðið neitt, sem halda mundi
nafni hans lengur á lofti en annarra vesturís-
lenzkra hagyrðinga, ef ekki hefði meira eftir
komið.
En árið 1891 tók Stefán í sig kjarkinn að yrkja
eins og sá einn getur, sem á náðargáfu og þorir að
gefa sig henni á vald. Frá því ári, sem er annars
merkilegt tímamótaár í sögu sósíalismans víða
um lönd, hefur Stefán verið einn af þjóðskáldum
okkar og eldist seinna en öll þau skáld, sem ólust
hér upp síðar á öldinni en hann.
Hér er ekki hægt að rekja þróunarsögu Stefáns.
En einmitt um þetta leyti var hann búinn að
gera upp við sig lífsskoðun sína alla og slíta nokk-
ur þau bönd, sem gerðu Iiann tímabundinn ís-
lenzka þjóðarástandinu, eins og það hafði verið
1870. Hann kastaði kristni, afneitaði trú á stjórn-
málaleiðtogana eigi síður en prestana, hataði yfir-
ráð auðvalds jafnt og hervahls. Frá íslandi var
hann slitinn, fannst honum, og gaf upp þá fyrir-
ætlun að flytjast nokkurn tíma heim aftur, þótt
það væri von hans, er hann fór vestur, en landinu
unni hann aldrei heitar en eftir þetta. Hann
kvað Útlegðina (1891):
Ég á orðið einhvern veginn
ekkert föðurland,
þó að fastar hafi um hjartað
SYRPA
81