Morgunblaðið - 19.08.2021, Side 29

29
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. ÁGÚST 2021
Hverir Ferðamenn eru tíðir gestir í Mývatnssveit og meðal aðdráttarafls þar eru hverirnir í Námaskarði.
Þorgeir Baldursson
Hver og einn maður
þarf daglega að svara
því hvernig lífi hann
vill lifa. Á vettvangi
stjórnmálanna leitum
við sameiginlega að
svari við því hvernig
samfélag við viljum
búa til og verja. Flest
það sem dýrmætast
er, þ.m.t. mannleg
reisn, grundvallast á
því að við getum verið frjáls. Í því
felst að við getum tekið ábyrgð á
okkar eigin frelsi. Það gerum við
með því að vinna með öðrum og
leita jafnvægis, t.d. með því að nálg-
ast viðfangsefnin með opnum huga,
hlusta á aðra, efast um eigin nið-
urstöður, standa gegn þrúgandi
kennivaldi, blindri kreddu og hvers
kyns ofríki. Við hljótum að vilja búa
í samfélagi sem lýtur ekki ströngum
reglum tilbúinnar hugmyndafræði,
heldur leyfir fólki að efast og rök-
ræða, krefur ekki alla um und-
anbragðalausa hlýðni og stjórnast
ekki af heraga, heldur treystir
borgurunum til að stýra eigin lífi út
frá eigin innsæi, reynslu og skyn-
semi. Góðir stjórnendur virða lexíur
mannkynssögunnar og siðferðilegar
undirstöður vestrænnar stjórnskip-
unar- og lagahefðar, þar sem ein-
staklingurinn fremur en hópur eða
heild er grunneining samfélagsins
og þar sem lögin leitast við að við-
urkenna og vernda dýrmæta sér-
stöðu hvers manns.
Torkennileg undiralda
Allt þetta rifjast upp daglega á
þessum undarlegu tímum þegar
stjórnvöld gerast sífellt ágengari
gagnvart daglegu lífi borgaranna
með vísan til kórónuveirunnar
(C19). Gefnar eru út almennar fyr-
irskipanir, án tillits til einstaklings-
bundins heilsufars eða persónulegs
ástands hvers og eins.
Almenn grímuskylda
er eitt dæmi. Annað
dæmi er sú ráðagerð
að sprauta ungmenni
og jafnvel börn, sem
eru þó í lítilli hættu
vegna C19, með lyfjum
sem enn eru á til-
raunastigi. Getur verið
að læknisfræðin hafi í
kófi síðustu missera
villst af leið og læknar
misst sjónar á því
grunnviðmiði að með-
ferð eigi sér ekki aðeins vísindalega
stoð heldur gagnist einstaklingnum
sem hún beinist að?
Í leit að svörum vakna fleiri
spurningar: Getur verið að hér sé
að eiga sér stað einhvers konar sið-
ferðileg, siðfræðileg, menningarleg
og pólitísk grundvallarbreyting í átt
frá vestrænum gildum um sjálfs-
forræði, sjálfsábyrgð, frjálslyndi og
lýðræði í átt til forsjárhyggju, van-
trausts, stjórnlyndis og fámenn-
isstjórnar? Er hugsanlegt að við
séum nú að verða vitni að lagalegri
og lögfræðilegri umpólun þar sem
grunneining laga og samfélags er
ekki lengur einstaklingurinn heldur
samfélagið sem heild? Frammi fyrir
slíkum möguleika er rétt að við öll,
þó ekki síst embættismenn og
æðstu ráðamenn þjóðarinnar, ger-
um okkur ljóst hvílíka ógn og vald-
beitingu slík umbreyting myndi
kalla yfir borgarana. Í sögulegu
ljósi má segja að sú leið sé skýrlega
vörðuð, allt frá kröfum um fylgi-
spekt við nýja siði (í nafni heildar-
innar eða samfélagsins), til þögg-
unar, eftirlits, ritskoðunar,
frelsissviptingar, líkamsmeiðinga,
kúgunar, harðstjórnar og alræðis.
Hlýddu!
Í þessu ljósi er heldur ónotalegt
að sjá raðir grímuklædds fólks (þar
á meðal marga í tískufatnaði með
áletruninni „OBEY“) lúta mótbáru-
laust fyrirskipunum stjórnvalda um
ferðir sínar og lífsmáta. Hvað gæti
skýrt það að fólk samþykki svo
greiðlega stórfelldar skerðingar á
borgaralegum réttindum og að
stjórnvöld umgangist okkur eins og
börn? Er það vegna þess að við
treystum því að allar aðgerðir
stjórnvalda séu okkur til hagsbóta?
Höfum við borið þær hagsbætur
saman við fórnirnar sem verið er að
færa? Er almenn grímuskylda
studd traustum vísindalegum rök-
um? Höfum við borið saman dán-
arlíkur ungs fólks vegna C19 ann-
ars vegar og áhættu af nýju
bóluefnunum? Samþykkjum við að
börnin okkar verði sprautuð með
þessum nýju efnum án tillits til nýj-
ustu upplýsinga um tíðni andláta og
alvarlegra aukaverkana?
Heggur sá sem hlífa skyldi
Af hverju taka læknar, lyfjafræð-
ingar og aðrir fræðimenn ekki virk-
ari þátt í umræðu um þessi mál?
Vísbendingar eru um að vísindaleg
umræða eigi nú undir högg að
sækja. Fram hefur komið að ýmsir
kennimenn vísindanna (þ.m.t. rit-
stjórar alþjóðlegra fagtímarita)
gangi í verki gegn hinni vísindalegu
aðferð, m.a. með því að banna efa-
semdir um viðteknar kenningar,
birta ekki niðurstöður manna sem
eru með aðrar tilgátur og með því
að hindra að aðrir vísindamenn (og
almenningur) fái samanburðarupp-
lýsingar. Hvað stýrir þessari þró-
un? Er það ótti? Göfugur tilgangur?
Áróður fjölmiðla eða villandi upp-
lýsingar? Án þess að gera lítið úr
hættunni af C19 þurfum við samt að
beita rökhugsun og yfirveguðu
hagsmunamati í leit að yfirsýn og
réttri leið. Treystum við okkar eigin
dómgreind eða viljum við afhenda
sérfræðingum öll völd? Ég hef var-
að við síðari valkostinum því stjórn
landsins má ekki ráðast af þröngu
sjónarhorni sérvalins hóps. Í anda
stjórnarskrárinnar verðum við,
hvort sem okkur líkar betur eða
verr, að vinna saman og finna lausn-
ir á grundvelli meðalhófs. Í því felst
m.a. að enginn einn hópur má fara
með of mikil völd og að öllu valdi
verði að setja mörk. Það á við um
kennivald vísindamanna ekki síður
en annað vald. Í því samhengi er
rétt að minna á að hin vísindalega
aðferð byggist nú sem fyrr á heil-
brigðum efa og gagnrýnni hugsun.
C19 verður ekki kveðin niður úr
því sem komið er og við þurfum að
finna einhverja leið til að lifa með
veirunni til frambúðar. Ætlum við
að gera það með því að ofurselja
okkur valdi sem kemur að ofan?
Eða viljum við fá að taka sjálf-
stæðar ákvarðanir, taka ábyrgð á
eigin heilsu og annarra … og njóta
frelsis í samræmi við það? Hér er
ástæða til að minna á að lýðræð-
isleg stjórnskipun hvílir á þeim
grunni að ríkisvaldið stafi frá kjós-
endum og að stjórnvöld starfi í um-
boði almennings. Í þessu felst nánar
að stjórnvöld eiga að þjóna almenn-
ingi, en ekki öfugt.
Höfum við ekkert lært?
Sérfræðingaveldi, tækniveldi og
klerkastjórnir hafa ekki gefið sér-
staklega góða raun í tímans rás.
Slíkar stjórnir hafa staðið í vegi fyr-
ir aðgengi almennings að upplýs-
ingum og byggt völd sín á því að
vera nauðsynlegir tengiliðir við hið
æðsta vald. Einokun upplýsinga og
valdið sem af slíku leiðir hefur verið
misnotað of oft til þess að við of-
urseljum okkur slíku stjórnarfari á
ný.
Nútíminn færir okkur endurtekin
stef úr mannkynssögunni. Þaðan
lærum við að varast skilaboð eins
og þau að of miklar upplýsingar
geti verið hættulegar. Söguleg
dæmi benda til þess að full ástæða
sé til að gæta sín á þeim sem vilja
takmarka og stýra upplýsingaflæði.
Við ættum því að hafa allan vara á
þegar okkur er sagt að best sé að
afhenda ákvörðunarvald um stórt
og smátt til útvalinnar valdastéttar.
Slíkt er ekki raunhæfur valkostur í
lýðræðissamfélagi, því frjálst að-
gengi að upplýsingum er forsenda
frjálsrar hugsunar, skoðanamynd-
unar og tjáningar. Til skamms tíma
getur e.t.v. virst hentugt að berja
niður efasemdaraddir, einangra þá
sem ekki vilja lúta kennivaldinu og
jafnvel svipta þá borgaralegum
réttindum. Sagan sýnir að slíkt er
þó skammgóður vermir, því án að-
halds, gagnrýni og heilbrigðs efa
fer lýðræðislegt stjórnarfar út af
sporinu. Þegar valdhafar efast ekki
lengur um réttmæti eigin skoðana
verður ógnarstjórn að raunhæfum
möguleika, því hvers vegna ættu
stjórnendur að umbera tafs, hik og
efasemdir fáfróðs almúgans?
Lokaorð
Vestræn stjórnskipun er ekki
fullkomin, en hún er dýrmæt því
hún hefur mótast í straumi tímans á
grunni dýrkeyptra mistaka og blóð-
ugra ófara. Almennum borgurum
leyfist auðvitað ekki hvað sem er,
en stjórnskipun okkar er ætlað að
sjá til þess að valdhöfum leyfist það
ekki heldur. Þeir sem telja sig hafa
fundið öll svör – og þeir sem vilja
afhenda slíku fólki öll völd – mega
gjarnan vera minntir á að sígandi
lukka er best í þessu sem öðru.
Eftir Arnar Þór
Jónsson » Almennum borg-
urum leyfist auðvit-
að ekki hvað sem er, en
stjórnskipun okkar er
ætlað að sjá til þess að
valdhöfum leyfist það
ekki heldur.
Arnar Þór Jónsson
Höfundur skipar 5. sætið á framboðs-
lista Sjálfstæðisflokksins í Suðvest-
urkjördæmi.
Frá frelsi til helsis?
Ýmsir höfðu vænt-
ingar um að staðið
yrði við fram-
kvæmdaáætlun í
tengslum við sam-
göngusáttmála sem
gerður var 2019. Gert
var ráð fyrir að nýjum
gatnamótum við Arn-
arnesveg og Bústaða-
veg yrði lokið á árinu
2021. Ekkert bólar á þessum fram-
kvæmdum og er ljóst að hvorug
þeirra verður tilbúin á kjör-
tímabilinu þrátt fyrir skrifleg lof-
orð. Ljósastýringar í borginni hafa
verið í lamasessi. Var sérstaklega
tekið á því að fara ætti í úrbætur
strax árið 2019. Ekkert hefur gerst
í þeim efnum.
Frekari þrengingar
Flestir eru sammála um að fara
þarf í stórfellt átak í samgöngu-
málum, en algert stopp hefur ríkt í
borginni um úrbætur í meira en
áratug. Fáum kom þó í hug að fjár-
festa ætti í frekari þrengingum. Á
síðustu árum hefur orðið strætó-
stoppistöð fengið nýja merkingu
þegar þær hafa verið færðar inn á
akbrautir þannig að öll umferð
stöðvast um leið og strætó. Hraða-
hindranir eru víða og
eru sérstakur kostn-
aðarliður í rekstri bíla
og strætisvagna. Nú
eru uppi hugmyndir
um borgarlínu í miðju
vegstæða. Slíkt fyr-
irkomulag myndi úti-
loka vinstri beygjur og
lengja þar með vega-
lendir umtalsvert. Fyr-
ir liggur áætlun um að
lækka hámarkshraða
verulega á mikilvægum
brautum sem tengja
hverfin saman. Slíkt mun auka enn
frekar á umferðarvandann. Þá er
búið að kynna þá furðulegu hug-
mynd að fækka akreinum á lykilak-
brautum eins og Suðurlandsbraut
til að leggja undir borgarlínu. Sam-
antekið eru þetta allt aðgerðir til að
þrengja verulega að umferð í borg-
inni.
Leysum umferðarhnútana
Ekkert bólar á lausnum, eins og
endurbótum á hættulegum ljósa-
stýrðum gatnamótum, Sundabraut
og betri ljósastýringu. Krans-
æðastífla verður seint læknuð með
því að fækka æðum. Æðavíkkun
hentar betur. Hjáveituaðgerðir eru
stundum nauðsyn eins og Sunda-
braut. Tæknilausnir í ljósastýringu
og snjallvæðingu gangbrauta eru
nútímalausnir sem hafa tafist í
Reykjavík. Við eigum að vinna sam-
an að snjöllum lausnum og leysa
vandann. Búum ekki til vandamál
þegar lausnirnar eru bæði þekktar
og hagkvæmar.
Fjárfest í
þrengingum?
Eftir Eyþór
Arnalds
Eyþór Arnalds
» Tæknilausnir í ljósa-
stýringu og snjall-
væðingu gangbrauta
eru nútímalausnir sem
hafa tafist í Reykjavík.
Höfundur er oddviti sjálfstæð-
ismanna í borgarstjórn.